عصر دیروز مشکل تامین برق یکی از دیتاسنترهای کشور باعث از دسترس خارج شدن پیام‌رسان‌های ایتا، بله، سروش‌پلاس و شبکه اجتماعی ویراستی شد. مدیر مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات در توضیح اختلال پیش‌آمده گفت «مشکل در شبکه تأمین برق در یکی از دیتاسنترهای شرکت ارتباطات زیرساخت به وجود آمد که سبب شد حدود پنج دقیقه ما قطعی برق داشته باشیم.»
این قطعی پنج دقیقه‌ای باعث شد پلتفرم‌های مذکور برای حدود پنج ساعت از دسترس کاربران خارج شوند. ایتا، بله و سروش‌پلاس پیام‌رسان‌های ایرانی هستند که به گفته پویا پیرحسینلو، مدیرعامل شرکت ابرآروان، از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت منابع رایگان در دیتاسنتر بومهن دریافت کرده‌اند.
به همین دلیل، مشکل در یک دیتاسنتر، باعث قطعی کامل اکثر پیام‌رسان‌های بومی شد. به این ترتیب سایر پیام‌رسان‌هایی که در دیتاسنترهای دیگر میزبانی می‌شوند روز گذشته مشکل و اختلالی نداشتند. از دسترس خارج شدن چهار پلتفرم مذکور دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد. از قدیمی بود تجهیزات و سهل‌انگاری در نگهداری از تجهیزات دیتاسنترها تا مشکلات کلی کشور در زمینه تامین برق و قدیمی بودن معماری توزیع برق در کشور می‌تواند دلایل بروز این مشکل باشد.
یکی از دلایل مهمی که شایان رضایی، مدیر دیتاسنتر ابرآروان، در گفت‌وگو با پلاس وی برای این موضوع مطرح می‌کند این است که دیتاسنترها برق صنعتی دارند که احتمال قطعی آن همواره وجود دارد، این در حالی است که وزارت ارتباطات و نیرو باید این مراکز را جزء مراکز حساس در نظر بگیرند:
«بارها از وزارت ارتباطات هم این موضوع را پیگیری و درخواست کرده‌ایم که دیتاسنترهایی که ظرفیتشان بالاتر از یک میزان مشخصی است، جزء دسته‌بندی مراکز حساس قرار بگیرند تا برقشان قطع نشود. لازم است در سطح دو وزارتخانه ارتباطات و نیرو همکاری صورت بگیرد تا در حوزه تامین برق، دیتاسنترها هم به‌عنوان مراکز حساس در نظر گرفته شوند.»
فارغ از موضوع تامین برق، کارشناسان و متخصصان این حوزه این اتفاق را نتیجه ناکافی بودن توان دیتاسنتر برای ارائه خدمات به پیام‌رسان‌ها می‌دانند. در حالی که انتظار می‌رود دیتاسنتر امکان تامین برق اضطراری در مواقع قطعی برق شهر را داشته باشد، اما ظاهرا دیتاسنتر بومهن در این زمینه هم تجهیزات مناسبی نداشته است.
سطح تیرینگ این دیتاسنتر مناسب پیام‌رسان‌های داخلی نیست
موضوع تیرینگ (Tiering) یکی از اصلی‌ترین دلایلی است که در خصوص نامناسب بودن امکانات کشور برای تامین برق دیتاسنترها مطرح می‌شود. رضایی ابتدا در توضیح تیرنگ می‌گوید: «تیرنگ در چهار سطح انجام می‌شود. در Tier4 که بهترین و پیشرفته‌ترین سطح تیرینگ است، برق دیتاسنتر از دو منبع بزرگ تامین برق که ظرفیت بالایی دارند و در دو نقطه مختلف قرار دارند تامین می‌شود تا اگر تامین برق از یکی از این منابع انجام نشد، منبع دیگر بتواند برق مورد نیاز دیتاسنتر را تامین کند.»
او در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که سطح ۴ تیرینگ حتی در ۷۰ تا ۹۰ درصد از دیتاسنترهای بانک‌های کشور هم وجود ندارد: «چون رسیدن به Tier4 هزینه بسیار بالا و جنگ اعصاب فراوانی نیاز دارد.»
به همین دلیل، عموم دیتاسنترهای کشور در سطح Tier1 و Tier2 هستند؛ به گفته رضایی، دیتاسنتر بومهن هم یکی از آن‌هاست: «دیتاسنتر بومهن که شرکت زیرساخت برای سرویس‌دهی به برخی پیام‌رسان‌ها در نظر گرفته، دیتاسنتری است که برای Tier1 یا نهایتا Tier2 با یک دیزل طراحی شده است.»
این سطح از تیرینگ برای دیتاسنتری که پیام‌رسان‌های بومی یک کشور روی آن قرار دارد مناسب نیست و فراتر از ظرفیت‌های در نظر گرفته‌شده برای آن است: «گاهی ممکن است بیش از حد توان طراحی‌شده برای یک دیتاسنتر روی آن سرور قرار داده باشیم. مثلا پیام‌رسان‌ها به دیتاسنتری منتقل شده‌اند که Tier1 یا 2 برای آن طراحی شده است؛ یعنی توان موجود در دیتاسنتر بیش از حد طراحی‌شده برای آن افزایش پیدا کرده است.»
به گفته او، سایت بومهن در زمانی ساخته شده بود که نیازمندی خاص و با ظرفیت بالا به دیتاسنتر وجود نداشته است؛ بنابراین این دیتاسنتر برای این که پیام‌رسان‌ها، ایمیل ملی و... روی آن قرار بگیرند طراحی نشده است و اضافه می‌کند: «بعد از این که سرور پیام‌رسان‌ها از جای دیگری به دیتاسنتر بومهن منتقل شد طبیعی است که به خاطر نامناسب بودن این سایت برای پیام‌رسان‌ها، چنین مشکلاتی به وجود بیاید.»
شایان رضایی البته به این نکته هم اشاره می‌کند که این موضوع جدیدی هم نیست و پیش از این هم مواردی از این دست رخ داده است: «اتفاق تقریبا مشابه همین حدود یک سال و نیم قبل در دیتاسنتر مرکز انقلاب که در اتوبان کردستان است، رخ داد و باعث آتش‌سوزی این مرکز شد.»
چالشی به نام ناتوانی در نگهداری تجهیزات
پس از این که وزارت ارتباطات اعلام کرد مشکل تامین برق باعث بروز اختلال در پلتفرم‌های داخلی شده است، این سوال به ذهن برخی کارشناسان رسید که چطور UPSها نتوانستند برق مورد نیاز مراکز داده را تامین کنند. رضایی در تحلیل چرایی این اتفاق به مساله توان و ظرفیت باتری‌های UPSها اشاره کرده و توضیح می‌دهد:
«یک سطح دیگر از تامین برق قرار گرفتن UPS پشت سرورها و تجهیزات پردازشی و ذخیره‌سازی است تا برقِ بدون وقفه به دیتاسنتر بدهد که اگر برق شهر قطع شد دیتاسنتر یک دقیقه هم قطعی نداشته باشد. UPS نیروی لازم برای این کار را از باتری می‌گیرد. این باتری هم مثل هر باتری دیگری به مرور زمان ظرفیتش را از دست داده و ضعیف می‌شود، به همین دلیل به مرور زمان مشکل تهیه و تامین باتری پیش می‌آید و چون هزینه باتری‌ها بالا است و صرفه اقتصادی ندارد، در این زمینه دچار مشکل هستیم.»
مولد دیزل هم راه دیگری برای تامین برق در شرایطی است که برق دیتاسنترها قطع شده باشد. این دیزل‌ها تا چهار عدد می‌تواند باشد تا برق مورد نیاز را تامین کند اما در کشور ما عموم دیتاسنتر یک یا دو دیزل داشته و فقط بعضی از آن‌ها سه دیزل دارند. هرچه تعداد این دیزل‌ها بیشتر باشد تامین برق سریعتر انجام می‌شود.
رضایی می‌گوید که اگر تامین برق در دیتاسنتر بومهن به این روش صورت می‌گیرد ممکن است ناتوانی در نگهداری و اصطلاحا مساله maintenance تجهیزات باعث عدم تامین برق شده باشید:
«نگهداری از دیزل‌ها هزینه و دقت زیادی نیاز دارند و بنابراین ممکن است سهل‌انگاری در نگهداری آن‌ها باعث خرابی دیزل شود و آن را از کار بیندازد، در نتیجه تامین برق صورت نگرفته باشد. حدس من این است که فقط یک دیزل برای تامین برق در زمان قطعی فعال بوده که ممکن است به دلیل مشکل maintenance نتوانسته باشد برق مورد نیاز را تامین کند.»
پیام‌رسان‌ها را به دیتاسنترهای بخش خصوصی بسپارید
شایان رضایی دادن منابع رایگان در دیتاسنترهای دولتی و حاکمیتی به پیام‌رسان‌ها را جزء همان ایده‌های حمایتی وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت می‌داند که اتفاقا به زعم او می‌تواند مخرب باشد.
او در توضیح این اعتقاد خود نیز می‌گوید: «این شکل از حمایت درست نیست. تا چه زمانی دولت می‌تواند از این پیام‌رسان‌ها حمایت کند؟ این حمایت‌ها باعث می‌شود این شرکت‌ها به بلوغ نرسند و نتوانند بدون حمایت رشد کنند و اگر حمایتی نباشد زمین می‌خورند.»
به گفته رضایی، شرکت‌هایی که سال‌هاست در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و فعالیت می‌کنند می‌توانند این نیاز را تامین کنند: «لازم نیست وزارت ارتباطات یا خود پیام‌رسان‌ها دیتاسنتر بسازند، می‌توانند از ظرفیت‌های موجود شرکت‌های این حوزه استفاده کنند. بنابرانی، راهکار این است که وزارتخانه پیام‌رسان‌ها را به سمت استفاده از شرکت‌هایی که دیتاسنتر دارند و تجهیزات ارائه می‌دهند سوق دهد.»
او معتقد است که اگر دولت تمایلی به استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در این زمینه ندارد به دلیل مسائل مالی و عدم تمایل به هزینه کردن برای استفاده از سرویس‌های موجود در بخش خصوصی است. با این حال، رضایی استفاده از ظرفیت‌ها و خدمات شرکت‌های متخصص در این حوزه را راهکار مناسبتری می‌داند تا این که دولت بخواهد مستقیما اقدام به ارائه دیتاسنتر به پلتفرم‌ها کند.
