چرا سوره بقره به قله قرآن معروف است؟
دلیل اینکه سوره بقره به نام قله قرآن شناخته شده است چیست؟ چه عللی باعث شده است که محتوای این سوره و خواندن آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد؟ خواندن سوره بقره چه فوایدی دارد؟ اینها سوالاتی هستند که رسیدن به پاسخ آنها بسیار مهم است بنابراین با ادامه این بخش از دین و مذهب نمناک همراه باشید تا به پاسخ این سوالات برسید.
قله قرآن یا همان بقره دومین سوره قرآن
همانطور که می دانید دومین سوره قرآن کریم سوره بقره می باشد و بزرگترین سوره محسوب می شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مدینه در زمانهای متعدد و به تدریج نازل شده است سوره بقره می باشد این سوره دارای 286 آیه می باشد.
علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو بنی اسرائیل در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می گردد.
مناسبت ها ، فواصل متعدد و همچنین نیاز های مختلف جامعه اسلامی در نزول تدریجی این سوره دخیل بودند اما با این وجود جامعیت آن از هر لحاظ چه مسائل دینی (عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) و چه اصول اعتقادی اسلام بر هیچ کسی پوشیده نیست.
فضیلت و برتری سوره بقره در چیست؟
افضل بودن آیة الکرسی به علت محتوای توحیدی منحصر به فرد و جامعیت این سوره دلیل بر فضیلت و برتری آن می باشد اینجا هم متذکر شویم که این موضوع منافاتی با برخی سوره هایی که برترند ندارد چرا که دیدگاه های مختلفی در مورد آن سوره ها لحاظ شده است.
چنانچه پیش تر از برتری سوره بقره به لحاظ طولانی بودن و جامعیت آن سخن گفتیم. (تفسیر کوثر، ج 1، ص 34) باید بدانید این سوره گسترده دارای احکام فقهی ، اصول اخلاق ، معارف و حقوق فراوانی میباشد به همین خاطر در بین سوره ها بی نظیر و بی همتا شناخته شده است فراز «آیة الکرسی» از این سوره نیز اهمیت بالایی داشته به طوری که شامل مضامین بلند خداشناسی و توحید بوده و همین امر باعث شده این سوره از عظمت و اوج بالایی برخوردار باشد.
و نیز در حدیثی از امام سجاد (علیه السلام) آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرموده:کسی که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیة الکرسی و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند هرگز در جان و مال خود ناخوش آیندی نخواهد دید و شیطان به او نزدیک نمی شود و قرآن را فراموش نخواهد کرد. (محمد بن مسعود، التفسیر، ج 1، ص 25)
ناگفته نماند مفهوم پاداش ها ، ثواب ها و فضیلت های مهمی که برای خواندن آیات و سوره های قرآن کریم شده است هرگز به معنی این نیست که ورد زبان انسان باشد و فقط قناعت به گردش زبان کند بلکه مقصود از تلاوت قرآن برای فهمیدن و فهمیدن به منظور اندیشیدن و همچنین اندیشیدن صرفاً برای عمل کردن می باشد.
جالب اینکه هر برتری و فضیلتی که درباره سوره یا آیه ای ذکر شده است دقیقا با محتوای همان آیه و سوره مطابقت و تناسب دارد به عنوان مثال در فضیلتی که برای سوره «نور» آمده است می خوانیم کسی که بر آن مداومت کند، خداوند او و فرزندانش را از آلودگی به «زنا» حفظ می کند.
به علت همین دلیل ها می باشد که دستورات بسیار مهمی مبنی بر مبارزه و مقاومت با انحرافات جنسی ، دستور به حجاب ، دستور به تسریع ازدواج ، دستور به ترک شایعه پراکنی و افتراهای ناروا ، دستور به ترک چشم چرانی و دستور به اجرای حد شرعی درباره مردان و زنان زناکار در سوره نور شده است.
بسیار روشن است که در یک خانواده یا جامعه ای اگر محتوای این سوره اعمال شود آن جامعه یا خانواده از آلوده شدن به زنا مصون مانده و محافظت می شود. هرچند ثواب خواندن قرآن برای همگان محرز است ولی آثار سازنده و ثواب اصلی زمانی اتفاق می افتد که آغازگر اندیشه و عمل باشد. (تفسیر نمونه، ج 1، ص 57 ٓ 60)
منزلت محتوا و نزول سوره پرفضیلت بقره
داستان از این قرار بوده که شخصی از بنی اسرائیل به شکل مرموز و رازآلودی به قتل می رسد طوری که به هیچ وجه قاتل آن معلوم نیست.
در بین اسباط و قبایل بنی اسرائیل نزاعی صورت می گیرد که برای حل و فصل خصومت داوری را نزد موسی علیه السلام می برند تا حل مشکل مورد نظر را از او درخواست کنند. در آن هنگام موسی علیه السلام دست دعا به درگاه خدا بالا میبرد ناگهان ندایی می آید که ای موسی گاوی را ذبح کن و به مقتول بزن او حتماً زنده می شود و کسی که وی را به قتل رسانده بود معرفی خواهد کرد.
مرد گفته های موسی علیه السلام را به سخره گرفته و خطاب به او گفتند:از خداوند سوالی کن که شکل و ظاهر این گاو چگونه باشد؟ موسی پرسید و جواب داد:نه جوان و نه پیر پس بین این دو باشد.سپس سوال کردند:چه رنگی داشته باشد؟ فرمود:به رنگ زرد روشن باشد به طوری که با دیدن آن وجد و سرور مردم نمایان شود.
یک بار دیگر مردم گفتند:اگر قادر هستی توضیحات زیادی در مورد این گاو بده. و باز هم پاسخ داد:گاوی باشد که در زمان شخم زنی از آن استفاده نشده باشد. در نهایت با تلاش بسیار مردم قانع شده و یک راس گاو را با مشخصاتی که موسی علیه السلام گفته بود به قیمت گزاف خریدند و ذبح کرده و به جنازه زدند همین که این کار را کردند به اذن خداوند متعال جنازه زنده شد و مقتول قاتل خود را به همه شناساند.
همانطور که پیش از این گفته شد جامعیت این سوره از هر لحاظ چه مسائل دینی (عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) و چه اصول اعتقادی اسلام بر هیچ کسی پوشیده نیست بنابراین در این سوره:
1- بحث های مختلفی پیرامون خداشناسی و توحید بالاخص از راه مطالعه اسرار آفرینش مطرح شده است.
2- در زمینه ی زندگی بعد از مرگ مخصوصاً نمونه های حسی آن مثل داستان ابراهیم و زنده شدن مرغ ها و داستان عزیز و معاد بحث می شود.
3- بحث هایی پیرامون اعجاز به اهمیت قرآن کریم صورت پذیرفته است.
4- درباره موضع گیری های خاص یهودیان و منافقان در برابر قرآن و اسلام بحث شده است.
5- تاریخ و زندگانی پیامبران بزرگ مخصوصاً موسی و ابراهیم علیه السلام یکی از بحث های جالب و مهم این سوره می باشد.
6- بحث هایی مبنی بر احکام متعدد اسلام همچون روزه ، تغییر قبله ، نماز ، حج ، احکام تجارت ، احکام ازدواج و طلاق ، احکام ربا و همچنین بحث های مهمی در زمینه تحریم قمار و شراب و همچنین مسائل قصاص و انفاق در راه خدا و بخشی از گوشت های حرام و احکام وصیت در این سوره عنوان شده است.
چنانچه در مطالب بالا ذکر شد سوره بقره شامل سه جزء و 286 آیه می باشد خیلی از آیه های این سوره در میان مردم به شکل ضرب المثل یا حجت رایج شده است.
فراز و فرود سوره بقره به شکل هماهنگ و موزون چیده شده است و آغازی هدف دار داشته و اوج مباحث توحیدی آن در اواسط سوره به وضوح قابل مشاهده است و سپس وارد جزئیات اجتماعی و مسائل حکمی میشود. برخورداری از این نظام پیوسته و منحصر به فرد از ابتدا رسالت و طولانی بودن آن را مشخص می کند.
شروع این سوره با آیه های دعوت توحید و حق می باشد و خیلی زود به موضوع اصلی یعنی انحراف از توحید که هدف اصلی آن نیز می باشد نشانه می رود.
در این سوره پر محتوا نمایان نبودن راه و عدم وجود عدله کافی دلیل اصلی انحراف بشر از واقعیت به حقیقت نیست بلکه مشکل اصلی دل انسان ها است.چراکه حقیقت همچون نوری در همه جا حضور دارد مگر اینکه مانعی در میان باشد و اشاره به این دارد که کافر آگاهانه چشم بر واقعیت می بندد و منکر نور و روشنی می شود.
آیه 10: و دل های آنها مریض است و خدا بر مرضشان بیافزاید.
آیه 16:و ایشانند که خریدند گمراهی را به جای راه راست پس تجارتشان سود نکرد و هدایت نیافتند.
آیه 26(نقل به مضمون): خداوند از مثال زدن پشه شرم ندارد چرا که آنکه در پی حقیقت است از این مثال هدایت می یابد و آنکه حقیقت جو نیست با خود می گوید منظور خدا از این مثل چه بود؟ و گمراه می گردد.
آیه 42: و حق را به باطل مشتبه نکنید تا حقیقت را پنهان سازید در صورتیکه به حقیقت واقفید.
همه آیات فوق اشاره به این دارد که نور حقیقت با خلقت انسان نیز در وجود او دمیده شده است و تصمیم گیرنده خود او می باشد که چشمان خود را باز کند یا ببندد. واقعیت این است که حقیقت جستجو کردنی و دست یافتنی نیست بلکه چیزی است که نمیشود آن را انکار کرد.
محتوای دومین سوره قرآن کریم یا همان سوره بقره
در سوره بقره نقش و اهمیت ایمان در سعادت اجتماعی و فردی هر انسان تاکید شده است چنانچه تنها راه سعادت را پایبندی به تعالیم انبیا و ایمان به خدا اعلام کرده است.
جالب است بدانید این سوره متشکل است سه بخش می باشد که در بخش اول بندگی و جایگاه و اهمیت ایمان به خدا در زندگی انسان مطرح شده است و بخش دوم اختصاص به سرگذشت قوم بنی اسرائیل داشته و عاقبت ذلت بار مخالفت این قوم با پیامبران و خدا عنوان شده و کوشش های آنها در شکست دادن رسول خدا محو می شود و اما آخرین بخش یا همان بخش سوم سوره دین توحیدی اسلام را معرفی کرده و بسیاری از مقررات و احکام دینی به همراه معارف اخلاقی و اعتقادی اسلام مطرح نموده است.
فراز «آیة الکرسی» سوره بقره به عنوان قله قرآن
در متون روایی، «سوره بقره» بالاخص فراز «آیة الکرسی»، قُلّه قرآن شناسانده شده است. (سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 196) در ادامه چند مثال از این روایات را ذکر کرده ایم:
1- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله):«هر چیزی قلّه ای دارد و قلّه قرآن، سوره بقره است. در این سوره، آیه ای است که سَرور آیات قرآن است و آن، آیة الکرسی است». (ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج 5، ص 157)
2- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله):«برای هر چیزی قله ای است و قله قرآن، سوره بقره می باشد». (ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج 1، ص 285)
3- امام صادق (علیه السلام):«برای هر چیزی قله ای هست و قله قرآن آیة الکرسی است، هر کسی یک بار آن را بخواند خداوند هزار ناگواری از ناگواری های دنیا و هزار ناگواری از ناگواری های آخرت را از او بگرداند، آسان ترین ناگواری دنیا فقر و آسان ترین ناگواری آخرت عذاب قبر است و من به امید ارتقای درجه و مقامم آن را می خوانم». (عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 136)
بنابراین در بین سوره های قرآن سوره بقره قله قرآن می باشد و در میان آیات قرآن آیة الکرسی قله آیات معرفی شده است.
بنا به فرموده آیت الله کشمیری: تلاوت سوره بقره برای رزق اثر بالایی دارد.
از امام صادق (ع) نقل شده است: که اگر این سوره را بنویسند و با خود دارند همه دردها زائل شود و اگر بر محموم بندند تب او از بین برود و اگر بر کودک بندند از شیر به آسانی گرفته شود .
از امام صادق (ع) نقل شده است: که اگر این سوره را هفت بار بر مصروع یا دیوانه بخوانند یا بنویسند و بر گردنش ببندند شفا یابد.
از حضرت علی (ع) نقل شده است: که هرگاه چشم کسی آزرده باشد ، با اعتقاد کامل آیه الکرسی را بخواند البته شفا یابد .
آیه الله کشمیری فرمود :خواندن آیه الکرسی روزی 21 مرتبه برای حافظه خوب است .
امام صادق (ع) می فرماید: سفرت را با صدقه دادن آغاز کن و هنگامی که خواستی سفرت را آغاز کنی آیه الکرسی را بخوان .در هنگام شدائد و سختی ها و در مهمات بزرگ خواندن دوازده بار آیه الکرسی نافع است و تخلف ندارد.
