کرچک | تمامی خاصیت های گیاه “کرچک” و روغن آن

         کرچک یکی از گیاهان دارویی است که سابقه ی استفاده از آن توسط انسان به 4000 سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) بر میگردد. کلمه Ricinus بر گرفته از یک اصطلاح لاتین به معنای "کنه سگی" می باشد. علت این نامگذاری شباهتی بود که لینائوس میان دانه این گیاه و کنه هایی که معمولاً در سگها دیده می شود، مشاهده کرد. یهودیان گیاه کرچک و دانه آن را به نام کیکایون می شناسند. این نام نشان دهنده آن است که این گیاه احتمالاً گیاهی است که خداوند آن را رویاند تا بر سر حضرت یونس (ع) که در خارج شهر نینوا نشسته بود سایه افکنده شود.گیاهی است علفی که بنا به محل رویش، طول دوره ی رشد آن متفاوت است به صورتی که در مناطق سردسیری بک گیاه یکساله بوده ولی در مناطق گرمسیر به صورت چندساله در آمده و ممکن است از لحاظ حجمی فضای بسبار بزرگی رااشغال کند و به صورت درخت یا درختچه در آید.کرچک گونه ای گیاه زراعی یک ساله است که در ایران با نام های کرچک، بید انجیر و بزانجیر شناخته می شود. میوه آن کپسول خاردار و مدوری است که حاوی سه عدد دانه با پوسته منقوش و مغز سفید است. این گیاه در نقاط مختلف ایران از جمله شمال، یزد، خوزستان و خراسان کاشته می شود.

 

گیاه کرچک در واقع به طور عمده برای تهیه روغن آن پرورش داده می شود که در پزشکی به عنوان مسهل قوی کاربرد دارد. وقتی دانه های آن توسط کودکان و بزرگسالان خورده می شود، تا چند روز علائم عمده ای از مسمومیت نشان نمی دهد، مگر این که دانه ها جویده شود که باعث بروز زودرس علائم می شود. فرد اندکی اشتهای خود را از دست می دهد و دچار تهوع، استفراغ و اسهال می شود. به تدریج فرد دچار استفراغ مداوم، اسهال خونی و در موارد کشنده، زردی می شود.کرچک در آرامگاههای مصر باستان یافت شده است و تاریخ آن به 4000 سال قبل از میلاد برمی گردد. روغن آن برای چراغهای آرامگاهها استفاده می شده است و آن امروزه بعنوان بهترین روغن طبیعی تولید می گردد. کرچک یک از مهمترین دانه های روغنی محسوب می شود و بدلیل اهمیت اقتصادی روغن آن در سراسر جهان کشت می گردد. هند بزرگترین تولید کننده بذر کرچک است و بیشترین تقاضا برای روغن کرچک را دارد که 60% کل جهان را بهمراه دارد.بذور درخشان گیاهان کرچک بسیار زیبا هستند و طرح پیچیده ای دارند. مثل اثرانگشت های انسان ، طرحهای زیبایی روی بذور کرچک تنوع نامحدود ژنتیکی نشان می دهد و هیچ 2 بذری مثل هم نیستند.غلاف بذر از 3 قسمت یا برچه تشکیل شده است که در زمان بلوغ به قسمتهای مجزا تقسیم می شوند. هر قسمت شامل یک بذر منفرد است زمانی که برچه خشک و باز می شود ، بذر معمولا با نیروی قابل توجهی خارج می گردد. روغن کرچک از بذرها بوسیله فشار و یا حلال عصاره گیری ، استخراج می گردد.

 

 

نام علمی:Ricinus Communis نام انگلیسی:Castor bean plant

کرچک ها گیاهانی یک پایه بوده و روی گل آذین خوشه، به رنگ سبز و در بعضی از انواع گلهای یک پایه قرمز بدون گلبرگ. گلهای نر به رنگ زرد مایل به سبز با پرچم خامه ای و روغن دار برجسته در خوشه ای تخم مرغی شکل به طول حداکثر 15 سانتی متر. گلهای ماده، در قسمت فوقانی خوشه به رنگ قرمز و برجسته قرار گرفته اند. میوه کرچک به صورت کپسول کروی و خاردار متمایل به سبز (یا قرمز-ارغوانی) می باشد که در هنگام رسیدن سخت و شکننده می شود و دانه ها به شکل بیضوی پهن و و به شکل دانه های لوبیا و دارای پوسته براقی می باشند. که درون آنها یک مغز کرم یا سفید بسیار روغنی قرار دارد. دانه گیاه متمایل به رنگ قهوه ای و تا حد زیادی سمی بوده، ریسین یک پروتئین بسیار سمی است که در دانه های کرچک وجود دارد. پوست این دانه ها حاوی این سم است که یکی از کشنده ترین سموم طبیعی دنیا است. دانه های کرچک دارای یک زائده زگیل مانند به نام Caruncle هستند، که نوعی از Elaiosome است. ترویج و پراکندگی دانه های Caruncle توسط مورچه ها صورت می پذیرد.

کاشت، داشت و برداشت

تکثیر این گیاه بوسیله ی بذر صورت می گیرد. در پاییز خاک به عمق 25 تا 30 سانتیمتر شخم زده شده و کودهای دامی و شیمیایی مورد نیاز به خاک اضافه می شود. پس از دیسک زدن زمین، بذور کرچک از اواسط اسفند تا اواخر فروردین که خطر سرما از بین رفته است در زمین اصلی کاشته می شود. برای کاشت کرچک فاصله بین ردیفها 90 الی 120 سانتیمتر و فاصله بوته ها روی ردیف 40 سانتیمتر در نظر گرفته می شود. در کرچک های یکساله و پاکوتاه فاصله ردیفها 60 سانتیمتر در نظر گرفته می شود. عمق کاشت با توجه به خاک محل کاشت 5/2 تا 5 سانتیمتر در نظر گرفته می شود. میزان بذر مصرفی برای هر هکتار 15 الی 30 کیلوگرم می باشد. تکثیر این گیاه با کاشت بذر پس از آخرین سرمای فصل بهار صورت می گیرد.

کرچک تقریباً در همه نوع خاک به جز خاک های سنگین رسی رشد کرده و محصول می دهد. خاک های بسیار حاصلخیز، سبب رشد بیش از حد شده و زمان لازم برای بلوغ و دوره گلدهی را بسیار طولانی می کند.

کرچک پا بلند در برابر خشکی مقاوم است. اما هیبریدهای پاکوتاه یا یکساله برای تولید حداکثر محصول نیاز به رطوبت کافی دارند.

معمولا کرچک را برای کاشت در مناطقی انتخاب می کنند که برای محصولات دیگر چندان مناسب نمی باشد و این قابلیت سازگاری از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارد و زمین های خیلی حاصلخیز سبب رشد گیاهی بیش از حد و طولانی شدن دوره گلدهی و کم شدن محصول می گردد. کرچک زمین های با PH 5 تا 6.5 را ترجیح میدهد ولی می تواند حتی PH=2 را تحمل نماید و زمین شور برای رشد آن مناسب نیست. کرچک تقریبا در همه نوع خاک بجز زمینهای رسی سنگین و یا زمینهایی که بخوبی زهکشی نشده اند، رشد می کند و محصول می دهد. بهترین خاک لومی شنی و لومی رسی می باشد.

کرچک در فصل رشد برای فراهم آوردن بیشترین بازدهی به گرمای نسبتا زیاد، یعنی 26-20 درجه سانتیگراد همراه با رطوبت کم نیاز دارد. روزهای بلند، روشن و آفتابی تابستان مناسبترین ایام است و روزهای ابری صرفنظر از دما، سبب کاهش بازدهی می شود. تاثیر متقابل دما و شدت نور نیز می تواند در اندازه بذر و ترکیب آن مؤثر باشد. داده های ژاپنیها حاکی از آن بود که شدت نور بیش از درجه دما بر اندازه بذر و میزان روغن تاثیر می گذارد و درجه دما با افزایش دادن میزان اسید چرب آزاد سبب تنزل کیفیت روغن بذر می شود. دمای بسیار بالا ، یعنی 40 درجه و با بیشتر در هنگام گلدهی، حتی در دوره های کوتاه ؛ منجر به سوختن گلها و نامرغوبی بذرها می گردد. دمای بالا ممکن است بر ترکیب بذر نیز تاثیر معکوس بگذارد؛ بدین معنا که در بیش از 35 درجه میزان روغن و پروتئین کاهش خواهد یافت و در 15 درجه سبب کاهش میزان روغن و تغییر ویژگیهای روغن می شود. تجزیه بذر کاشته شده در پائیز و بهار پس از آن در آمریکا نشان داد که آب و هوا می تواند بر اسیدهای چرب آزاد (ارزش اسیدی) دانه کرچک یک منطقه خاص مؤثر باشد. ارزش اسیدی بذری که در نبراسکا در آبان کاشته شد، کم و به میزان 0.5 بود، درحالیکه ارزش اسیدی دانه ای که در فروردین بعد کاشته شد، افزایش یافت و به 10 رسید و همچنان که تجزیه روغن در سه آسیاب محلی هند نشان داد ، تغییر فصلی آب و هوا بطور اساسی می تواند بر اجزای تشکیل دهنده روغن اثر بگذارد.

مقدار نیاز آبی در کرچک به رقم، مرحله رشدی، زمان آبیاری و شرایط اقلیمی بستگی دارد. کرچک پابلند در برابر خشکی مقاوم است و با بارندگی بسیار کم، بذر تولید می کند اما هیبریدهای پاکوتاه یا یکساله برای تولید حداکثر محصول نیاز به رطوبت کافی دارند.سخت ترین مرحله زراعت کرچک، برداشت و پوست کردن آن است. اما امروزه توسعه ماشینهای مناسب و پرورش یا گزینش ارقام سازگار با کشتهای وسیع، بیشتر مشکلات را حل کرده است. برداشت بذرها در زمانی است که میوه ها کاملا خشک شده اند. برداشت دیرهنگام به دلیل ریزش بذور در اثر باز شدن میوه ها سبب ضرر اقتصادی خواهد شد. عمکرد بذر یک تا دو تن در هکتار می باشد.

کرچک که بدلیل مقاومتش در برابر خشکی شهرت دارد، بالاترین بازدهی را با حداقل میزان بارندگی 700-600 میلی متر به بار می آورد؛ به شرط آنکه این بارندگی عمدتا در اوایل فصل رشد باشد. اما در جنوب آفریقا بازدهی خوب با 500-375 میلی متر بارندگی بدست می آید. برای بعمل آوردن میزان مطلوب بازدهی 1000میلی متر بارندگی که بطور یکنواخت در چهار ماهه اول رشد ببارد، مطلوب است. در دوران گلدهی نباید کمبود بارندگی باشد؛ اما به درازا کشیدن ریزش بارانهای سنگین محصول را کاهش خواهد داد. بارانهای دراز مدت قبل از کاشت دمای خاک را کاهش می دهد و در چنین شرایطی باید کاشت بذر را تا زمانی که دمای خاک مجددا بالا رود، به تعویق انداخت. دستیابی به بالاترین میزان بازدهی از محصولات بسیاری که در مناطق گرمسیری کاشت می شود، در گرو رابطه نزدیک میان بارش باران و زمان کاشت است. کاهش سریع در بازدهی محصولاتی که پس از زمان مطلوب کاشت شده اند، بااستفاده از داده هایی که از سالهای متوالی در برزیل، آفریقای شرقی، سودان و آمریکا بدست آمده است ،مشاهده کرده ایم. در اکثر کشورهای تولید کننده کرچک نتایج مشابهی بدست آمده است. با این وجود، توان کرچک برای مقابله با دوران بدون بارندگی، ممکن است سبب شود که اهمیت رابطه میان بارندگی و زمان کاشت، در مقایسه با رابطه میان بارندگی و متعاقب آن فعالیت آفات ، یا رابطه میان زمان کاشت و رشد کامل محصول ، کاهش یابد.در نقاطی که مجموع بارندگی به حداقل میزان لازم برای رشد یک محصول کرچک برسد، لازم است پس از اولین باران عمده، یعنی در زمانی که رطوبت خاک برای جوانه زدن کافی است و دمای خاک کاهش نیافته است، کرچک کاشت شود. در نقاطی که میزان بارندگی بیش از این حداقل باشد، کاشت کرچک در اوایل فصل باران بدلیل پائین وبدن دمای خاک و هجوم قارچها موجب می گردد که کرچک نامرغوبی ببار آید. مهمتر آنکه در این زمان به گل نشستن بوته غالبا با هجوم عمده آفات همزمان خواهد بود. زیرا شروع فصل باران همراه با رطوبت زیاد خاک برای بسیاری از تخمها و لاروهای حشرات به مثابه یک ماشه عمل می کند.

 

این تخمها و لاروها که در مرحله استراحت خود یا دیاپوز ، فصل خشک را پش سر گذاشته اند، اینک ( با آغاز فصل باران ) سیکل زندگی خود را کامل می کنند. در چنین مناطقی کاشت کرچک را باید به مدت 2 تا حتی 3 ماه پس از قطع بارانها به تعویق انداخت. برای نمونه در منطقه سپیک در گینه نو ثابت شد که کاشت محصول در فصل باران ، بدلیل حمله آفات ، باشکست کامل روبرو می گردد و حال آنکه کاشت آن در فصل خشک محصول خوبی به بار می آورد.در نقاطی که بارانهای سنگین می بارد استفاده از واریته های زودرس که دیر کاشته می شوند، نباید احتمالا یک راه حل تلقی شود.

 

برای نمونه در آمریکا، کپک کپسول- ونه حمله آفات – عامل عمده ای است که کاشت کرچک را محدود می کند. در نواحی خشک که میزان بارندگی بسختی برای رشد یک محصول کافی است، و یا در نقاطی که اکثرا بارندگی بصورت رگبارهای شدید نازل می شود، حفظ رطوبت خاک دارای اهمیتی اساسی است. کاشت کرچک در سالهای متناوب همچنان که در آمریکای شمالی و استرالیا تجربه شده است می تواند امکانپذیر باشد. در این صورت در سالی که کرچک کشت نمی شود، رطوبت را برای محصول بعد ذخیره می کنند. به منظور آن که این سیستم مؤثر واقع شود و یا اگر خطر فرسایش توسط بعضی محصولات وجود دارد، زمین باید آیش رها شود. یک راهنمایی برای مناطقی که متوسط بارندگی از 750 میلی متر تجاوز می کند آن است که در حدود 500-400 میلی متر بارندگی را برای محصول تا زمان گل دهی منظور کنیم و سپس این مقدار را از متوسط میزان بارندگی کم کنیم و در زمانی که میزان بارندگی به حد حاصل این تفریق زسید اقدام به کشت کنیم. در مناطقی که فصلهای بارانی مشخصند، زمان کاشت با توجه به رطوبت و دما حایز اهمیت و انجام آزمایشهایی به منظور تعیین زمان مناسب امری اساسی است. همچنین انجام آزمایشهایی به منظور تعیین مناسبترین واریته برای یک منطقه خاص ، لازم است. زیرا دامنه بسیار وسیع بازدهی ممکن ، می تواند تاثیری اساسی بر سوددهی بگذارد. برای نمونه ، در آزمایشی که با پانزده واریته پاکوتاه در کنیا بعمل آمد محصول متوسط بذر از 336 تا 16.8 کیلوگرم در هکتار متغیر بود.

برداشت

سخت ترین مرحله زراعت کرچک، برداشت و پوست کردن آن است. اما امروزه توسعه ماشینهای مناسب و پرورش یا گزینش ارقام سازگار با کشتهای وسیع، بیشتر مشکلات را حل کرده است. برداشت بذرها در زمانی است که میوه ها کاملا خشک شده اند. برداشت دیرهنگام به دلیل ریزش بذور در اثر باز شدن میوه ها سبب ضرر اقتصادی خواهد شد. عمکرد بذر یک تا دو تن در هکتار می باشد.

در صنایع غذایی، روغن کرچک (خوراکی) در افزودنی های مواد غذایی، طعم دهنده ها ،آب نبات به عنوان یک مهارکننده غالب و در بسته بندی استفاده می شود. روغن کرچک پلی اکسی اتیل همچنین در صنایع غذایی استفاده می شود. در هند،پاکستان،نپال و بنگلادش، دانه های روغنی با استفاده از روغن کرچک حفظ می شوند.روغن کرچک،برنج،گندم و حبوبات را از پوسیدن حفظ و متوقف می کند. برای مثال دالون تور حبوبات معمولاً در دسترس پوشش داده شده در روغن برای ذخیره سازی طولانی است.

 

قسمت های دارویی:دانه کرچک

ترکیبات شیمیایی:50% دانه های کرچک را روغن تشکیل می دهد. روغن کرچک دارای ریسی نولیین می باشد که گلیسیرید اسید ریسینولییک است.

خواص دارویی:روغن کرچک اثر ملین و مسهلی دارد و مصرف آن سبب تحریک روده ها نمی شود و لذا می توان آن را مناسب ترین مسهل برای دوران آبستنی دانست. به علاوه برای رفع یبوست های عادی نیز می توان از روغن کرچک استفاده کرد.

طرز استفاده:روغن کرچک از راه خوراکی به عنوان ملین مقدار 2 تا 10 گرم و به عنوان مسهل 10 تا 60 گرم در اشخاص بالغ مصرف می شود. مقدار مصرف روغن کرچک برای کودکان 2 گرم به ازای هر سال سن است.

لب های زیبا: دوست دارید لب هایی لطیف و برجسته داشته باشید؟ چاره کار در استفاده از روغن کرچک است. هر شب پیش از خوابیدن کمی روغن کرچک به لب هایتان بزنید تا به پوست این قسمت آبرسانی کند و به آن ظاهری زیبا ببخشد. همچنین می توانید صبح اول وقت آن را به لب هایتان بزنید. روغن کرچک گزینه به مراتب بهتری از محصولات گرانقیمت برای لب هاست.

 

ابروهای پرپشت: بیشتر خانم ها از کم پشتی ابروهایشان می نالند و احساس می کنند تیرگی لازم را ندارد. پیشنهاد می کنیم هر شب پیش از خواب کمی روغن کرچک به ابروهایتان بزنید تا در مدت زمانی کوتاه شاهد نتیجه فوق العاده اش باشید.

 

لایه برداری: هیچ می دانستید روغن کرچک از بهترین لایه بردارهای پوست است؟ به کمک روغن کرچک می توانید بهترین پوست را به چهره خود هدیه کنید. کافی است کمی روغن کرچک به یک تکه پنبه بزنید و آن را به همه جای صورت تان بمالید تا قشر پوست مرده رفع و پوست تان عاری از هر نوع چین و چروک شود.

 

روغن کرچک همچنین خلل و فرج پوست را پر می کند و موجب یکدست شدن پوست می شود. پس از آن که ماساژ دادن تکمیل شد، صورت تان را با آب سرد

یا ولرم بشویید.

 

 

 

آبرسان: از روغن کرچک می توانید به عنوان آبرسان هم استفاده کنید. این مراحل را انجام دهید:

رشد موها: روغن کرچک کمکی فوق العاده برای رشد موهاست. آن را با روغن نارگیل مخلوط کنید و شب پیش از خوابیدن پوست سرتان را با این ترکیب بخوبی ماساژ دهید. شب تا صبح این ماده را روی سر بگذارید تا کاملا جذب شود. صبح به حمام بروید و موهایتان را با شامپو بشویید.

مژگان بلند:برای زیبایی مژگان تان هم روغن کرچک بمالید. با استفاده از این روغن دیگر احتیاجی به مژه مصنوعی نخواهید داشت، اما روغن کرچک چسبنده است، پس مراقب باشید داخل چشم تان نرود.

ضدچروک زیر چشم:اگر نگران چروک زیر چشمان تان هستید، از روغن کرچک غافل نشوید، زیرا یکی از بهترین راه حل ها برای درمان آن است. شب ها پیش از خواب کمی روغن کرچک زیر چشمان تان بزنید، اما مراقب باشید داخل چشم تان نرود.

 

روغن کرچک دارای کاربردهای متعدد در حمل و نقل،موادآرایشی و دارویی و صنایع تولیدی به عنوان مثال:چسب، مایعات ترمز، رنگ مو ، دی الکتریک مایع الکتریکی ، هیومکتانت ، نایلون، پلاستیک مایعات هیدرولیک، جوهر،لاک،درمان چرم،گریس روان کننده ها ، روغن های ماشین کاری، رنگ، رنگدانه، چسب پلی اورتان،گریس تبرید و یخ زدگی ، لاستیک، مهر و موم، پارچه، پودرهای شست وشو و واکس ها از آنجا که روغن کرچک دارای ثابت دی الکتریک نسبتاً بالا (4.7) بسیار تصفیه شده و روغن کرچک خشک شده است گاهی اوقات به عنوان یک مایع دی الکتریک با کارایی بالای خازن ولتاژ بالا استفاده می شود.

 

درمان اختصاصی برای این مسمومیت وجود ندارد و بیمار مسموم بایستی از نظر بروز عوارضی مانند نارسایی کلیه و کبد تحت نظر قرار گیرد. چنانچه نارسایی کلیه بروز کرد بیمار باید دیالیز شود. در مراحل اولیه خوردن دانههای کرچک، باید فورا به پزشک مراجعه و سریعا شستشوی معده و روده با استفاده از زغال انجام شود. چنانچه پس از 6 ساعت از جویدن دانه های کرچک علائمی بروز نکرد، سم کم بوده و یا دفع شده است. در این حالت می توان فرد مسموم را از بیمارستان مرخص نمود. البته لازم به ذکر است ترخیص از بیمارستان به معنای رفع خطر مسمومیت نیست بلکه فقط خطر کم شده است. لذا به این بیماران توصیه می شود در صورت بروز اسهال خونی یا زردی مجددا و به سرعت به بیمارستان مراجعه کنند.

مضرات:در صورتی که فرد مبتلا به التهاب روده ای می باشد، باید از مصرف روغن کرچک پرهیز نماید.