ایسنا:شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزه زمین ساخت و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور "تهران" و "تبریز" را از جمله کلانشهرهای اصلی ایران برشمرد که در شرایطی حاد از دیدگاه خطر رخداد زمین لرزه قرار دارند و گفت:این دو کلانشهر سابقه لرزه خیزی را دارند، ضمن آنکه از آخرین زمین لرزه مهمی که داشته اند، تاکنون رشد مساحت و جمعیت بسیار زیادی را نیز تجربه کرده اند.
وی بر پایه کاتالوگ زمین لرزه های تاریخی، آخرین زمین لرزه بزرگ و مهم "تهران" و "ری" باستان را مربوط به 190 سال قبل (سال 1830 میلادی) دانست و ادامه داد:بر اساس آثار گسلش به جای مانده از این زمین لرزه و اندازه پهنه لرزه های آن، بزرگای برآورد شده آن حدود 7.2 بوده است و در مطالعات پالئوسایزمولوژی که ما طی 15 سال گذشته انجام دادیم، آثار گسلش سطحی این زمین لرزه را در میان "گسل مشا" و "گسل شمال تهران" در محل اتصال این دو گسل در خاور لواسان و در نزدیک به منطقه آبعلی یافته و با روش های رادیومتریک سن سنجی کرده ایم.
سلیمانی با تاکید بر اینکه این زلزله تاریخی و بزرگ تهران در بلافصل پهنه رومرکزی زلزله 5.1 رخ داده در بامداد جمعه 19 اردیبهشت ماه 1399 بوده است، خاطرنشان کرد:آثار زمین لرزه تاریخی یاد شده را با مطالعات پالئوسایزمولوژی طی پروژه های مشترکی که با پژوهشگران فرانسوی داشتیم، مشاهده و برداشت کرده ایم.
این پژوهشگر لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور اضافه کرد:در 190 سال پیش که این زلزله بزرگ رخ داد، شهر تهران به این وسعت وجود نداشته و مساحت کل ری باستان 2 کیلومتر مربع با جمعیت 60 هزار نفر بوده، ولی الان تهرانی با وسعت 750-1000 کیلومتر مربع و جمعیت افزون بر 13 میلیون نفر شکل گرفته است.
سلیمانی با بیان اینکه از این رو در شرایط فعلی رخداد یک زمین لرزه بزرگ می تواند به ما نشان دهد که چه میزان مهم است، یادآور شد:محققان زمین شناسی پیشرو کشور از 40 سال قبل یافته ها و داده های لرزه زمین ساختی از شهرهای بزرگی همچون تهران را منتشر کرده اند و این داده ها حاکی از آن است که در شرایط فعلی به چه میزان بحران رخداد یک زمین لرزه برای آنها جدی است.
وی اضافه کرد:ما نیز با پژوهش بیشتر بر اساس روش های به روز دنیا تلاش کرده ایم که داده های مطالعات محققان پیشرو را تکمیل کنیم. نکته مهم در این بین آن است که بسیاری از داده های اولیه محققان پیشرو گویای خطرناک بودن شرایط بسیاری از شهرهای بزرگ کشور همچون تهران و تبریز بوده است و سوالی که مطرح می شود، این است که از همان داده های ارزشمند و اطلاعات اولیه منتشر شده که بعدها در اختیار متولیان ساخت و ساز کشور قرار گرفته است، تا کنون چه مقدار استفاده واقعی شده است.
سلیمانی با بیان اینکه خرداد ماه سال جاری درست 30 سال از زلزله بزرگ رودبار و منجیل می گذرد، خاطر نشان کرد:در آن زمان همه تلاش محققان حوزه فنی و زمین شناسی به سمت تدوین آیین نامه های لازم الاجرایی برای ساخت و سازهای مقاوم رفت. محققان با تلاش بسیار آیین نامه های ساخت و ساز را بر اساس شرایط و داده های لرزه خیزی موجود تدوین کردند، نقشه ها و برآوردهای خطر زلزله تهیه شد، از این اطلاعات که تبدیل به قوانین لازم الاجرا شده است، باید دید در عمل چه مقدار استفاده شده است؟
وی با بیان اینکه در حال حاضر پر سودترین بخش اقتصادی کشور، ساخت و ساز است، گفت:افرادی در این حوزه وارد شدند که بسیاری از آنها تخصص لازم را در این حوزه ندارند، ولی با توجه به جایگاه سیاسی و مالی متاسفانه می توانند با اعمال نفوذ، قوانین ساخت و ساز را دور بزنند. از این رو، لازم است تا سیستم نظارتی برای ایجاد توسعه ای هرچه پایدارتر بسیار هوشیار و قوی عمل کند.
متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین شناسی به نقل از متخصصین ساخت و ساز با تاکید بر ضرورت دارا بودن عمر مفید به اندازه کافی بالا برای سازه های ساخته شده در کشور، یادآور شد:این در حالی است که در برخی موارد سازه های کمتر از 20 سال عمر تخریب و مجددا ساخته می شوند، ولی سازه ها جزو سرمایه های ملی کشور هستند و توسعه پایدار منوط به این است که از آنچه که در حال حاضر ساخته و استفاده می شود، تا حد توان نسل های آینده نیز از آن بهره مند شوند و این امر زمانی محقق می شود که به امنیت ساخت و سازها نیز توجه ویژه ای شود.
برآورد میزان خطر لرزهای نسبی گسل ها در یک گستره
سلیمانی با اشاره به برخی گفته ها در زمینه میزان خطر لرزه ای نسبی گسل های تهران، با بیان اینکه زمانی که از این موضوع سخن به میان می آوریم، درباره شهری صحبت می شود که با یک گسل مواجه نیست، گفت:پهنه هایی از گسل ها در اطراف، خاور، شمال، جنوب و باختر و همچنین در داخل تهران وجود دارد و طی 20 سال گذشته تلاش شده که از این پهنه های گسلی اطلاعاتی مهم کسب شود.
این محقق سازمان زمین شناسی با بیان اینکه این مطالعات به ما نشان می دهد که کدام یک از گسل ها دگر شکلی زمین لرزه ای بیشتری دارند و لذا می توانند برای کلانشهر تهران خطرناک تر باشند، ادامه داد:یکی از مواردی که در این زمینه بسیار مهم به نظر می رسد، مساله "فاصله" مرکز جمعیت با مرکز احتمالی خطر است. یادمان نرود که در سال 2003 میلادی در زلزله بم ما با زمین لرزه متوسط ولی در بلافصل منطقه تجمع جمعیتی مواجه بودیم و اثر اصلی آن هم فاجعه ای بود که دیدیم.
وی افزود:در مورد هر شهر از جمله تهران مساله این است که بر پایه داده های دقیق، می توانیم تفسیرهای درست تری داشته باشیم و فعلا در حال حاضر داده های فراهم آمده از پژوهش های لرزه زمین ساختی نشان می دهد که هم بخش باختری و هم بخش خاوری و هم برخی مناطق داخل تهران با مساله احتمال رخداد زمین لرزه مواجه است و از این رو تهران به واقع در شرایط خطرناکی قرار دارد.
سلیمانی با تاکید بر این که افزایش جمعیت، وسعت و ساخت و آمیختگی سازه ای طراحی و اجرا شده بد تا خوب به این شرایط بحرانی اضافه شده است، خاطر نشان کرد:در شهر تهران شاهدیم که در کوچه و خیابان های باریک گاهی بیش از 10 برج ساخته شده که نشان می دهد ما در مساله رخداد زمین لرزه احتمالی با چه شرایط پیچیده ای روبه رو هستیم.
وی ادامه داد:برای اینکه بدانیم کدام یک از گسل ها شرایط خطرناکتری دارد، باید بدانیم که کدام یک از آنها دچار دگرشکلی زمین لرزه ای بیشتری است و کدام یک از آنها احتمالا در آستانه تخلیه انرژی لرزه ای هستند. در صورتی می توانیم در این زمینه تفسیر درست تری ارائه دهیم که درباره همه این گسل ها اطلاعات دقیق و کافی داشته باشیم.
به گفته این محقق حوزه لرزه زمین ساخت بر اساس داده های موجود، گاه ما با شهرهایی مواجه هستیم که با رشد جمعیت در شرایط خطرناک زمین لرزه دست به گریبانند. از این رو، در ساخت و سازها باید شرایط ایمنی و مقاوم سازی بهینه را به طور جدی لحاظ کرد و تا زمانی که این مساله هم و غم واقعی مسئولان و جامعه نباشد، نمی توان امیدی به افزایش ایمنی لرزه ای شهرها داشت.
اثر رخدادهای لرزه ای بر روی گسل های پیرامون
سلیمانی با بیان اینکه وقتی در بخشی از پوسته زمین، انرژی لرزه ای توسط رخداد زمین لرزه ها تخلیه می شود، میدان تنش آن منطقه تغییر خواهد کرد و لذا این موضوع می تواند بر گسل های نزدیکتر به آن گسل نیز اثرگذار باشد، گفت:بر اساس برآوردها، انرژی یک زمین لرزه به بزرگای 7 بیش از 30 برابر زمین لرزه ای به بزرگای 6 است. درنتیجه، رخداد زمین لرزه هایی با بزرگای متفاوت، اثرات متفاوتی بر گسل های پیرامون خواهند داشت.
وی با بیان اینکه دانش هایی مانند ریاضیات و شیمی صدها سال قدمت دارند، ادامه داد:این در حالی است که قدمت علم زلزله شناسی حدود یک قرن و اندی است؛ یعنی از آن زمانی که دستگاه هایی اختراع شد که بتوانیم امواج زمین لرزه ها را به ثبت برسانیم و ساختار داخل کره زمین را بهتر بررسی کنیم. حال با همین اندک دانش به دست آمده از پدیده زمین لرزه گاه می خواهیم تفسیرهای بزرگی انجام دهیم و باید حواسمان باشد که تفسیرهای بزرگ را نمی توان و نبایست با داده های اندک و نادقیق انجام داد. در حال حاضر، مهمترین دستاورد علمی و عملی بشر هوشمند در این مقوله شناسایی و برآورد هر چه واقع بینانه تر میزان خطر زمین لرزه و طراحی و ساخت سازه های به اندازه کافی مقاوم و مقرون به صرفه است و بس ... تا هم جان ارزشمند و هم دارایی وی همواره در امان باشند.
انتهای پیام/م
