گروه رستاک : نمی خواهیم تکراری شویم

 

سپهر سعادتی، بهزاد مرادی و فرزاد مرادی در گفت وگو با ما می گویند که خودشان هم انتظار چنین اقبالی را از سوی عموم نداشته اند و در جریان مصاحبه تأکید می کنند که سعی اعضای گروه بر احترام به شعور مخاطب متمرکز است. رستاک در آلبوم جدید خود تغییرات قابل توجهی را ایجاد کرده که سیامک سپهری سرپرست گروه از آنها به عنوان نیاز مخاطب یاد می کند و البته خودشان را نخستین مخاطب گروه رستاک می داند. گفت و گوی ما با بهزاد مرادی (خواننده و نوازنده سازهای کوبه ای)، فرزاد مرادی (خواننده و نوازنده دوتار، سه تار و تنبور) و سپهر سعادتی (نوازنده کنترباس) را در ادامه می خوانید:

*** به نظر می رسد رستاک شبیه معلم مهد کودکی است که کودکان ناآشنا با نوعی از گفتمان و زبان را آهسته آهسته جلو می برد. مخاطب جوان امروز با این نوع از موسیقی فاصله ای داشت که با کار گروه رستاک تقریبا یک آشتی نسبی اتفاق افتاد. شما در ابتدا مبنا را بر موسیقی نواحی قرار دادید اما در آلبوم اخیرتان کمی از آن مبنا فاصله گرفته شده است. متر و معیارتان چیست و تا کجا ادامه خواهید داد؟ هرچند تنوع طلبی مخاطبان امری اجتناب ناپذیر است اما اگر مسیر شما بخواهد از سوی سلیقه مخاطب دگرگون بشود، تکلیف چه خواهد شد؟

سپهر سعادتی:این سوال در ٢ حوزه مختلف برای من چالش برانگیز است. تفسیری مانند معلم مهدکودک برای من یک تعریف است و تعریف بزرگی هم محسوب می شود. من به هیچ وجه نه از ابتدا و نه درحال حاضر فکر نمی کنم بتوانیم چنین ادعای بزرگی داشته باشیم. از صمیم قلب می گویم که فکر می کنم اگر وقتی هم این طور بوده، پس اتفاق خوبی را ایجاد کرده است. هرچند این اتفاق نسبت به دنیای پهناور موسیقی که در آن هستیم، خیلی کوچک است. فقط می توانم بگویم اتفاقی بوده که باعث افتخار ما است.

 

 

من و همه بچه ها به اتفاقی که افتاده، افتخار می کنیم. شما در جایگاه یک منتقد و خیلی از دوستان در جایگاه مخاطب، متوجه تغییر رستاک در آلبوم اخیر در نحوه تنظیم و انتخاب و درنهایت خروجی آلبوم شده اید اما یک ماجرای مهم وجود دارد و آن هم این است که این مسأله دقیقا برای خود ما هم وجود دارد. فکر می کنم اصراری که یک گروه یا فعالیت هنری بخواهد بر ایجاد تغییر در محتوا، ماهیت یا حتی شکل کارش داشته باشد، طبعا در بلندمدت راه را به ناکجا آباد می برد. هر چند این تغییر در شکل کار شاید یک مقدار پذیرفتنی باشد ولی در محتوا صرفا به خاطر اعتقادی که به نگاه مخاطب دارد، قابل قبول نیست.

 

 

مسأله دیگر این است که ما خودمان که درحال شکل دادن محصول نهایی هستیم، به تعبیری مخاطب آن کاریم، بنابراین اگر تغییری می دهیم، این تغییر در ابتدا مربوط به نگاه مخاطبانه خود رستاک به آن کار است. اگر این حس را دارید که مثلا مخاطب می خواهد که رستاک تغییر کند، خیر این طور نیست. این رستاک است که می خواهد تغییر کند. ما هستیم که نمی خواهیم به ورطه تکرار بیفتیم. نمی خواهم حکم صادر کنم ولی حس می کنم مخاطب هم همین طور است. در مورد خودمان می توانم به صراحت بگویم تغییری که ایجاد می شود خواسته خود رستاک است برای این که به ورطه تکرار نیفتد. بنابراین مسأله بعد به طریق اولی حذف می شود. این طور نیست که ما بخواهیم با نگاه مخاطب جلو برویم، چون این مسأله واقعیت ندارد.

*** یعنی مبنا خودتان هستید و کاری که گروه به اجماع می رسد را انجام می دهید؟

بهزاد مرادی:دقیقا ولی یک نکته هم در این میان وجود دارد، تمام کار ما در این راستاست که به شعور مخاطب احترام بگذاریم. این طور نیست که بخواهیم خیلی راحت یک چیزی را تخطئه کنیم و مثلا خودمان را در یک حد خیلی بالایی قرار دهیم. همان طور که گفتم محصول هنری خودمان را در جایگاه مخاطب می بینیم. اگر بپذیریم که می خواهیم به آن شعور احترام بگذاریم طبعا به سایر مخاطبان هم احترام می گذاریم. بنابراین اول خودمان نخستین مخاطب خودمان هستیم، پس باید از آن لذت ببریم، چون نمی خواهیم به ورطه تکرار بیفتیم. تکرار برای هیچ کسی جذاب نیست.

 

نه تنها مخاطب از تکرار لذت نمی برد، بلکه موسیقیدان هم از تکرارگریزان است. دوم این که می خواهیم به شعور خودمان و باقی مخاطبان هم احترام بگذاریم. همان طور که گفتم ما نخستین مخاطب کارهای رستاک هستیم. زمانی که بتوانیم به شعور خودمان به عنوان مخاطب احترام بگذاریم، طبیعتا به شعور دیگر مخاطبان هم احترام گذاشته ایم.

 

عکس اعضای گروه رستاک

*** آلبوم دوم شما با یک فاصله زمانی ٤ساله نسبت به آلبوم قبلی روانه بازار شد. با توجه به توضیحاتی که ارایه دادید، اثر جدید شما چه تفاوتی با آلبوم قبلی دارد؟ چه المان هایی در این اثر رعایت شده که پیش از آن در کارهای رستاک وجود نداشته است؟

بهزاد مرادی:٢ نکته ای که عرض کردم به صورت همزمان باعث می شود در رستاک و کاری که تولید می کند، تغییراتی ایجاد شود تا در ورطه تکرار نیفتد. اتفاقی که برای ما افتاده در همین راستا بوده است. آلبوم نخست ما سال ١٣٩١ بیرون آمد و آلبوم بعدی سال ١٣٩٥ منتشر شد و شاید مخاطب تصور می کند همه چیز در این ٤ سال فاصله زمانی رخ داده اما واقعیت این است که پروسه تولید این کارها از ٢ سال قبلش یعنی نزدیک به ٦ سال پیش آغاز شده است.

 

در طول این ٦ سال خودمان می خواستیم از آن فضایی که برای خودمان ایجاد کرده ایم، فاصله بگیریم، چون دایما داشتیم اجرا می کردیم و با قطعات و نگاه ها برخورد داشتیم. خودمان نخستین کسانی بودیم که می خواستیم فضا را تغییر دهیم. در این ٦ سال به عنوان مخاطب با قطعه ها برخورد می کردیم تا ببینیم آیا ما را راضی می کند یا خیر. البته در جریان این تغییر ما باز هم به اصولی برای خودمان پایبند بودیم.

 

اگر بخواهم اصول را در شکل و نه در محتوا بگویم، به ٢ اصل ثابت نگه داشتن اساس ملودی به لحاظ خط ملودی و فنی و همچنین مسأله کلام همچنان به شدت پایبند هستیم. تغییر فضا با حفظ اصول اولویت کاری ما بوده است. ممکن است یک جایی در کلام مثلا مخاطب یا منتقدی چنین صحبتی را مطرح کند که این جا آنی نبوده که هست. مطمئنا ما از روی یکی از ورژن هایی که به دستمان رسیده و در تحقیقاتی که کرده ایم به این نتیجه رسیده ایم که این ورژن عمومیت بیشتری دارد و سعی کرده ایم به سمت آن برویم، چون به هرحال ممکن است از یک قطعه معروف محلی، اجراهای متفاوتی وجود داشته باشد.

 

طبیعتا برخی یک اجرا را دوست دارند و بعضی دیگر امکان دارد به اجرای متفاوتی علاقه مند باشند. ما سعی کردیم سراغ ورژنی از اثر برویم که بین مردم محبوب تر است. این ٢اصل برای ما همچنان ثابت است ولی اتفاقی که افتاده این است که به لحاظ اتمسفری که سعی می کنیم در اطراف ملودی ایجاد کنیم، خودمان کمی گرایش های متفاوتی پیدا کرده ایم و نگاه مان متفاوت شده است.

فرزاد مرادی:کمی سعی کرده ایم جسورانه تر برخورد کنیم. این تغییری است که ایجاد شده، البته ما به شکل کارگاهی کار می کنیم و فکر می کنم یکی از جذابیت های تفکر انسان این است که قابلیت تغییر دارد. هیچ وقت در مورد خودم نمی توانم بگویم که می دانم ٥ سال بعد در مورد این فضای کاری به چه فکر می کنم. ما باید بپذیریم که مدام درحال تغییر هستیم. شاید برخی فکر کنند زمانی که از یک کار استقبال شده باید تا ابد آن مسیر را ادامه داد ولی ما معتقدیم باید تغییر کرد. بنابراین فکر می کنم کلیت فضا همین است. با نگاه به این فیلد به عنوان سوژه های بالقوه ای که بی نهایت گسترده و پویاست، همچنان می توانیم با همین نگاه از همان اصل تا جایی که ممکن است بهره ببریم و طوری رنگ آمیزی کنیم که اول از همه خودمان لذت ببریم.

 

در کنار آن چقدر باعث افتخار است که مخاطبانی هم وجود دارند که از آن لذت می برند. درواقع این مخاطبان هستند که به کار ما معنا می دهند. زمانی ما می توانیم به لذت واقعی از کار خود برسیم که لذت مخاطبان خود را ببینیم و حس رضایت را از سمت آنها دریافت کنیم. شاید در نگاه نخست این طور به نظر برسد که ممکن است تغییر از سوی مخاطب پذیرفته نشود، چراکه او مسیر قبلی را دوست دارد و تغییر را برنمی تابد اما خوشبختانه نشان دادیم که این طور نبوده است. ادامه یک مسیر قطعا تکرار را در پی دارد ولی با تغییر می توان تفاوت ایجاد کرد.

*** به نظر می رسد مبنا همان موسیقی نواحی است که از اول بود، یعنی در پس زمینه آن را با برداشت خودتان حفظ و به نوعی رستاکیزه می کنید و از فیلتر خودتان می گذرانید و قرائتی نو ارایه می دهید. با این توضیح، ویدیویی در اثر جدید دیدیم که ابهام داشت. اگر موسیقی نواحی مبنای کار شماست چرا آقای سپهری باید در بیابان، ساز کنترباس روی شانه اش باشد و دوتار نباشد؟ آیا این کار با تعریف مبنایی، تعارض ایجاد نمی کند؟ چون عجیب ترین ساز گروه را روی دوش گرفته اید و در بیابان می روید...

سپهر سعادتی:موقعی که این ویدیو را داشتیم آماده می کردیم به این مسائل فکر می کردیم. شاید واقعیت این است که اگر کسی بخواهد عادی به قضیه نگاه کند، متوجه نکات ریز نشود ولی وقتی می بینید یک منتقد خیلی حرفه ای دارد کار گروه را تأیید می کند، خوشحال می شوید. وقتی چیزی برای شما چالش برانگیز است و مدت هاست با آن دست وپنجه نرم کرده اید، زمانی که یک فرد آگاه بیرونی سریعا روی همان نکته انگشت می گذارد، یک نفس راحت می کشید و حس خوبی پیدا می کنید.

 

از سوالی که شما کردید حس خوبی به من دست داد، چون می بینم موضوعی برای ما دغدغه بوده و شما هم به عنوان یک منتقد حرفه ای چقدر موشکافانه همان موضوع را دیده اید. ما درباره این ویدیوها با همین نگاه ها ٥، ٦ سال فکر کردیم و بعد خواستیم این موارد را برای مان اجرایی کنند. این طور نبود که به یک باره تصمیم بگیریم ویدیویی بسازیم و صرفا ویدیوهایی همراه با آلبوم باشد.

 

گروه موسیقی رستاک

 

ما روی همین قضیه فکر کردیم که چه سازی را باید بگیریم و به بیابان ببریم. همان حالت آفرودی که شما دیدید و فردی با خودرویی آنچنانی آن طور وارد فضا شد، این یکی از نمونه های جامعه مدرن است. یک فضایی است که انگار یک کسی، مدرنیته ای در خودش دارد و از فرهنگ دیگری می رود تا چیزهایی را برای خودش کشف و تجربه کند، پس طبعا این فرد یک فرد محلی نبوده که در بیابان می رفته است. انگار این یک کشف بوده از جنس کشفی که خود رستاک دارد انجام می دهد. از این جهت که من متعلق به فرهنگ بلوچستان یا کرمان نیستم. هر کدام از اعضای گروه نهایتا یک فرهنگی را تجربه کرده اند و می شناسند. هر یک از بچه های گروه متعلق به بخشی از این کشور هستند و فرهنگ خاص خود را دارند. ما تلاش داشتیم ویدیوی ما فارغ از هر فرهنگی باشد.

بهزاد مرادی:وقتی که «سپهر» کنترباس را گرفت و از خودرو خارج کرد، این ساز کاملا نشان داد متعلق به هیچ کدام از این فرهنگ ها نیست. ما اگر به قول شما دوتار در دست می گرفتیم، ممکن بود یک مخاطب بیرونی فکر کند این ساز مربوط به موسیقی همان منطقه است و شاید فکر می کرد دوتار برای کرمان است. ما نمی خواستیم این اتفاق رخ دهد، درحالی که کنترباس کاملا از بدنه این موسیقی جدا بود.

 

وقتی که «سپهر» با این ساز به بیابان رفت، من فکر می کنم کمی طنزآلود به نوعی خود حرکت رستاک را نشان می داد که یک فرد الزاما متعلق به هیچ کدام از این فرهنگ ها نیست ولی دنبال این است که یک تجربه جدیدی را با فرهنگ شنیداری متفاوت شکل دهد. دقیقا دلیلش همین بود که فرمودید. شاید اگر امکانش بود که مثلا ساز دیگری هم همین قدر نشان می داد که متفاوت است، شاید می شد آن ساز را استفاده کرد. اصراری به استفاده از کنترباس نداشتیم ولی همان طور که عرض کردم یک نگاه دوسویه بود، هم این که این ساز خیلی واضح دیده شود و هم این که نگاه طنزآلودی در آن بود، چون می دیدید چنین سازی با این هیبت در صحرا حرکت می کند.

*** رستاک احتمالا یکی از منحصربه فردترین گروه ها در ارایه آلبوم است، زیرا همیشه آلبوم را با تصویر همراه می کند. با وجود این که بسیاری از مردمان ما شاید اصلا رخ ساز را به چشم ندیده اند، رستاک چگونه در شرایط اجتماعی کنونی و آیا اصلا دانسته این پادزهر را ایجاد کرده برای این که مردم بتوانند با این سازها آشنا شوند یا این که مبنای دیگری در ذهن داشته است؟ می بینیم که کودکان حالا می توانند اسم سازها را بگویند. در مورد تصویر و برای اکت های بچه ها از منابع مکتوب و کلاس ها استفاده کردید یا خیر؟

فرزاد مرادی:بدون هیچ ادعایی باید خدمت شما عرض کنم که ما هیچ ذهنیتی در مورد اتفاقی که قرار است بعد از نخستین آلبوم تصویری بیفتد، در رابطه با موجی که ایجاد کرد و خیلی از دوستان و حتی بچه ها یک دفعه جلب موسیقی شدند و کمی عالمانه تر در مورد دیده شدن ساز، نداشتیم. این اتفاقی بود که همان طور که در مورد سوال قبل عرض کردم باعث افتخار ما است.

 

ما سعی کردیم تنها روی کار خود تمرکز کنیم و کاری ارایه دهیم که در ابتدا خودمان را راضی کند و قضاوت را به مخاطب بسپاریم. درواقع به نحوی علاقه شخصی ما هم این بود که هر هنری وقتی تبدیل به یک مجموعه هنری می شود، اثرگذاری اش خیلی بیشتر می شود، یعنی وقتی شما به کنسرتی می روید صرفا دنبال این نیستید که صدا را بشنوید. شاید در دوره ای که امکانات امروزی نبود تا شما کاست یا سی دی داشته باشید، شرایط این گونه بود ولی درحال حاضر داستان خیلی متفاوت است. درواقع احساسم این است که به این دلیل خیلی از این هنرها در کنار هم قرار می گیرند که نیاز به این است تا اثرگذاری را بیشتر کنند. فکر می کنم هر هنر و هنرمندی خواسته اش این است که هنرش اثرگذارتر شود.

فرزاد مرادی:ماجرایی که اتفاق افتاد این بود که می خواستیم مجموعه ای تصویری آماده کنیم و حتی خودم فکری در این مورد نداشتم که شاید این کار نتواند بیرون بیاید، البته خوشبختانه بدون مشکل خاصی اجازه تولید به آن داده شد. چیزی که در مورد اکت ها فرمودید ٢ ماجرا را شامل می شد. صحبت شد که ما چطور به مقوله ای شبیه سوژه ای که از آن بهره می بریم، نگاه می کنیم. درواقع یکی از مشکلات خود من این بود که چرا عمدتا نوازنده هایی که می آمدند کاری را اجرا می کردند، حس وحال فوق العاده درون گرایانه ای داشتند. با توجه به هر قطعه ای که داشت اجرا می شد، به ندرت اتفاق می افتاد که بتوانم حس وحال نوازنده را احساس کنم و همان حس را در وجود و چهره او ببینم. نوازنده باید حس وحال قطعه را درک کند تا بتواند آن را انتقال دهد. در غیراین صورت مخاطب با قطعه ارتباطی برقرار نمی کند.

 

 

*** بسیاری از آهنگسازان یا سرپرستان گروه صرفا به اجرای صحیح قطعات توسط نوازندگان توجه می کنند. چه مسأله ای باعث می شود شما حس وحال نوازنده را هم در درجه اهمیت قرار دهید؟

سیامک سپهری:رهبری ارکستر همیشه برای من فوق العاده جذاب بوده است. شاید احساس می کردم آن لحظه رهبر ارکستر، حسی را که نسبت به آن قطعه در جان و وجودش جاری است، به نوازنده ها منتقل می کند و آنها هم به مخاطب انتقال می دهند. از همان وقتی که صحبت شد تا کنسرت بگذاریم و مجموعه تصویری آماده کنیم، به شکل جدی از بچه ها خواستم که قطعه را درک کنید و اگر قطعه ای مثلا کُردی داریم و اساس آن قطعه بر تحرک است، سعی کنیم همان تحرک را در وجودمان نشان دهیم.

اگر فرضا یک قطعه خراسانی می زنیم و قطعه خیلی درون گرایانه تری است، نمی توانیم همان حس را داشته باشیم که مثلا در قطعه آذری داریم. این تلاشی بود که از اول با تمام بچه ها انجام دادیم، برای این که همان حس تا جایی که ممکن است منتقل شود. حس انسان در هر لحظه ممکن است به بسیاری از عوامل بیرون و درونی خود مربوط باشد ولی به هرحال وقتی این کار انجام می شود، بزرگترین محرک همان قطعه موسیقی است که اجرا می کند.

بنابراین حس می کردم باید آن محرک موسیقایی، همان حس را به وجود آن آدم منتقل کند، بنابراین اکت ها این طور شکل می گرفت. وقتی کار گروهی انجام می دادیم براساس این که کار یک کار گروهی است، باید همان حس به صورت گروهی هم منتقل می شد، نه این که حالا ١٠، ١٥نفر کنار هم نشسته اند و تنها برای این موضوع به همدیگر نگاه کنند که چطور قطعه ای را با هم شروع کنند و بعد هرکسی در فضای خودش باشد. خیر، کار گروهی بود و این نیاز احساس می شد که این بده وبستان به صورت فعالانه در تمام قطعه جاری باشد.

اعضای گروه رستاک همیشه سعی کردند به معنای واقعی کلمه، یک گروه باشند. فکر می کنم استقبال مخاطبان نشان می دهد خوشبختانه این اتفاق رخ داده است.