گلپر ،پرورش گلپر ، انواع گلپر و فواید “گلپر”

گلپر ، پرورش گلپر و خواص درمانی گلپر

گلپر

گلپر گیاهی است معطر که می توان از تمام بخش های آن در صنعت غذا و دارو استفاده کرد.گلپر گیاهی گلدار، علفی و چند ساله از تیره چتریان است.نام علمی این گیاه Heracleum persicum است.این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی پلاس وی کوهستانی ایران و حاشیه های آن می روید.همه ی گونه های این گیاه معطر هستند و برخی گونه ها در آشپزی ایرانی به عنوان ادویه و برخی دیگر در صنعت داروسازی کاربرد دارند.دانه های گلپر بسیار نازک بوده و دارای طعم تند و معطر است.پودر دانه های این گیاه بیشترین کاربرد را برای مواد غذایی دارد، به عنوان مثال پودر گلپر را می توان روی باقلای پخته، عدس و دیگر حبوبات، سیب زمینی پخته و انواع سوپ ها و خورش ها و همچنین روی انار دانه شده پاشید. برگها و ساقه های گلپر در زمستان از بین می رود ولی ریشه های ضخیم آن باقی مانده و در بهار سال بعد ساقه های بلند دیگری از آنها رشد می کند و بالا می رود .

ساقه گلپر توخالی و ضخیم بوده و ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر است، برگ آن شبیه برگ کلم، ولی بزرگتر و گل آن چتری و سفید رنگ است که ثمرش (میوه اش) پس از رسیدن، سفید و مدور و پهن و شبیه به سکه پول بوده و بسیار خوشبو است .

ساقه و برگ گلپر که گلپر ترشی نامیده می شود، دارای همان خواص است و خوردن آن با خوراک و یا افزودنش به ترشی ها بسیار مفید بوده و از فساد و خراب شدن ترشی نیز جلوگیری می کند. طبیعت گلپر گرم بوده و آن را با اسامی (کاشم) و Heracleum.persicum نیز می شناسند .

گیاه گلپر گیاهی معطر است واز قدیم آن را برای خوش بو کردن غذا به کار می برند .

پرورش گلپر 

انواع گلپر

 گلپر 2 نوع دارد:یکی خوشبو که به آن گلپر و کولاپر می‏گویند. ونوع دوم آن انجدان بد بو میباشد که به آن گیاه انغوزه، گیاه انگژد، گیاه انگشت گنده، گیاه حلتیت منتن و گیاه حلتیت سیاه گفته میشود.نوع خوشبوی آن در همه کوهستان های ایران مخصوصا دامنه البرز و قسمت های شمالی در شمیران، گچسر، رودبار قصران، جاده شمشک و مغرب ایران به عمل آمده و نوع بد بوی آن در جنوب شرقی ایران، استان فارس و کوه‏های خراساس به طور خودرو به عمل آمده که از صمغ آن که انغوزه و انگژد خوانده میگردد وجهت صادرات استفاده می‏شود اما متاسفانه به صمغ نوع خوشبوی گلپر که مفیدتر بودهدر حال حاضر توجهی نشده است .

بهترین نوع آن در نقاط کوهستانی ایران به عمل می ‏آید و انواع دیگر از گلپر در بعضی از کشورهای آسیایی و آفریقایی دیده می‏شود و یک نوع سوم به نام انجدان رومی است که خواص زیادی داشته و در ایران دیده نشده است

ترکیبات شیمیایی :

ریشه گیاهانی این جنس حاوی کومارین های مختلفی است که مهمترین آنها عبارتند از:امپراتورین، هراکلنین، هراکلنول، 8-گرانوکسی ایزوپزورالن و برگاپتن. این مواد تحت یک سری واکنش های شیمیایی در ریشه گیاه به گزانتوتوکسین تبدیل می شوند. به علت وجود گزانتوتوکسین در ریشه گونه های مختلف گیاه گلپر، این گیاهان به مخزن گزانتوتوکسین معروف هستند. مقدار این ماده در گونه های مختلف، 6 تا 16 درصد می باشد . 

چگونگی کاشت گلپر

 گیاه گلپر، دو ساله یا چند ساله در نظر گرفته می شود ولی شما باید آن را به صورت سالانه بکارید. گل ها بعد از دو سال ظاهر می شوند و بعد از آن گیاه می میرد یا ممکن است برای یک یا دو سال دیگر هم از گیاه آویزان شوند.در آب و هوای سرد، شروع کاشت گلپر در خانه بهتر است. بذرهای گلپر را در خزانه بکارید و بعد از این که اندازه نهال ها به 10 سانتی متر رسیدند آن ها را به زمین اصلی منتقل کنید. بذرها را در عمق 0/5 سانتی متری در خاک بکارید یا با لایه ای نازک از خاک آن ها را بپوشانید. در صورتی که اجازه دهید نهال ها بزرگتر شوند، انتقال آن ها به زمین دشوار می شود. جوانه زدن بذرهای گلپر ممکن است چند هفته طول بکشد. بهتر است بذرهای گلپر در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کاشته شوند، البته می توان این کار را در اوایل بهار نیز انجام داد. برای بهبود جوانه زنی و درصد زنده بودن نهال ها، چینه بندی و شروع کاشت بذرها در خزانه توصیه می شود. هرچه دانه ها بزرگتر باشند، جوانه زنی آن ها بهتر می شود. فاصله بین نهال ها در زمین را باید 30 تا 60 سانتی متر در نظر بگیرید و فاصله بین ردیف ها نیز باید 90 سانتی متر باشد. گیاه گلپر آب و هوای خنک را ترجیح می دهد و بهتر است در نقاط سایه-آفتابی کاشته شود. اگر گلپر در یک تابستان گرم کاشته شود، باید برای حفاظت از گیاهان، یک سایه برای آن ها فراهم شود. زیرا گیاه گلپر به حرارت حساس است. گلپر در خاک های حاصلخیز، مرطوب و غنی از مواد آلی رشد خوبی دارد. برای گرفتن نتایج بهتر، می توان گیاه گلپر را در خاک کمی اسیدی کاشت. این گیاه به خشکی مقاوم نیست و نباید اجازه داد خاک خشک شود. بهتر است قبل از انتقال نهال های گلپر، زمین را شخم زد.مراقبت از گلپر آسان است و فقط باید در خاک با زهکشی خوب کاشته شود و به اندازه مناسب در معرض نور باشد. مراقب علف های هرز باشید و اجازه ندهید در اطراف گیاهان گلپر گسترش پیدا کنند و خاک را هم به صورت ملایم مرطوب نگه دارید. برای جلوگیری از ایجاد بیماری های قارچی، آبیاری را در پایه گیاه انجام دهید. برای این که گیاه در سال دوم گل دهد، باید در پایان سال اول ساقه را قطع کنید .

تکثیر رویشی :

یکی از روش های تکثیر گلپر، روش رویشی است. اواخر دوره رشد (پاییز)، ریشه را به قطعاتی که حاوی چند جوانه رویشی باشد تقسیم می کنند. سپس قطعات مذکور، در زمین اصلی کشت می شوند .

از آنجا که مقدار گزانتوتوکسین در ریشه های گیاهانی که از طریق رویشی تکثیر شده اند بیشتر از گزانتوتوکسین در ریشه گیاهانی است که با بذر تکثیر می شوند، و همچنین به دلیل پایین بودن قوه رویشی بذر گلپر، اغلب برای تکثیر این گیاه از روش رویشی استفاده می شود .

داشت

رشد اولیه این گیاه بسیار کند است به همین جهت علفهای هرز می توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند. لذا جمع آوری علفهای هرز در سطح خزانه و در زمین اصلی ضروری است. آبیاری منظم و به موقع نقش عمده ای در توسعه و رشد ریشه دارد.برگردان کردن خاک بین ردیفها نیز نقش عمده ای در توسعه و گسترش ریشه گلپر دارد .

• مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

خاک هایی با بافت سبک، برای رویش این گیاه مناسبند، زیرا رشد ریشه در چنین خاک هایی بهتر انجام می گیرد. افزودن کود های حیوانی یا خاک های جنگلی حاوی مقدار فراوان ترکیبات هوموسی به زمین هایی که این گیاه در آنها کشت می شود، مفید است. تحقیقات نشان می دهد که افزودن 25 تن در هکتار از چنین کود هایی به خاک مزرعه، نتایج خوبی را به دنبال خواهد داشت. مواد مذکور باید قبل از انتقال نشا ها، به زمین اضافه شوند. در چنین شرایطی، تعداد ریشه های فرعی گونه های کشت شده در مقایسه با نوع وحشی آن، به طور بارزی افزایش می یابد. ریشه های فرعی در مقایسه با ریشه های اصلی، مواد کومارینی بیشتری دارند. ازمایش ها نشان می دهند مقدار کلی کومارین در ریشه فرعی، دو برابر ریشه اصلی است .

• آماده سازی خاک

قبل از انتقال نشا ها به زمین مورد نظر، جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگ ها و انجام شخم عمیق، ضروری است. بدین وسیله، بستر خاک را برای رشد و توسعه ریشه کاملا آماده می کنند. در فصل پاییز، افزودن مقادیر مناسبی از کود های کاملا پوسیده حیوانی به زمین هایی که این گیاه در آنها کشت می شود، نتایج خوبی در رویش ریشه ها و افزایش مواد موثره آن به همراه دارد .

• برداشت

ریشه های برداشت شده در اواخر فصل پائیز (آذر ماه) بیشترین مقدار ماده موثره را خواهند داشت.همانطور که گفته شد گلپر گیاهی است چند ساله از این رو به منظور بهره برداری اقتصادی از زمین وگیاه بهتر است ریشه ها پس از گذشت یک سال از عمر آن و در فصل پائیز برداشت شوند. چون ریشه ها ترد و شکننده هستند، هنگام برداشت باید دقت نمود که تمام ریشه سالم از زیر خاک بیرون آید چنانچه قسمتهایی از ریشه زیر خاک بماند از مقدار مواد موثره به نحو بارزی کاسته خواهد شد. ریشه ها را پس از برداشت،شسته و سپس آنها را قطعه قطعه کرده در تار پولین (پارچه های مخصوص و عایق از آب) قرار داده و در سایه خشک می کنند. با استفاده از خشک کنهای الکتریکی می توان ریشه ها را در درجه حرارت 60 تا 80 درجه سانتی گراد نیز خشک کرد. هر گیاه ریشه ای به وزن تقریبی 200 گرم تولید می کند.بازده ریشه خشک 75/0 تن در هکتار می باشد .

نگهداری از گیاه گلپر

دمای اتاق را طوری تنظیم کنید که از 15 درجه سانتیگراد تجاوز نکند و کمتر از چهار درجه سانتیگراد نباشد .

گلدان ها را در مکانی سایه و دور از نور خورشید قرار دهید .

آبیاری گیاه باید بطور منظم و حداقل سه بار در هفته انجام شود. قبل از آبیاری مجدد دقت کنید خاک گیاه مرطوب باشد. مناسب ترین PH خاک برای پرورش گلپر، شش و نیم است .

برای نگهداری بلندمدت دانه های گلپر باید آنها را پودر کنیم؟

بهتر است دانه گلپر را تا هنگام مصرف پودر نکنیم البته این در مورد تمام دانه های گیاهان خانواده جعفری مثل زیره، رازیانه و گشنیز صدق می کند زیرا اسانس در دانه گیاهان محبوس است و اگر آنها را در شرایط درست نگهداری کنیم، تا 3 2 سال قابل استفاده اند اما وقتی دانه ها پودر می شود، اسانس آنها به سرعت تبخیر می شود و خاصیتش را از دست می دهد و دوام آنها در شرایط مناسب نگهداری به 6 ماه می رسد. البته بهتر است دانه ها را هنگام مصرف یا حداکثر یکی دو هفته قبل از مصرف پودر کرد .

دانه های گلپر را در چه ظرفی و در چه دمایی نگهداری کنیم؟

شیشه های رنگی تیره یا ظروف فلزی با در محکم، بهترین ظروف برای نگهداری دانه های اسانس دار هستند. دانه ها را باید در مکانی دور از رطوبت و نور نگهداری کرد. بدترین ظروف برای نگهداری دانه های اسانس دار، ظروف پلاستیکی است. اندازه ظرف نیز باید با حجم ادویه متناسب باشد زیرا هوای داخل ظرف می تواند باعث اکسیده شدن اسانس شود و بو و خاصیت آن را تغییر دهد .

آنتول در گلپر وجود دارد ،موارد استفاده آن به قرار زیر است :

1- استفاده وسیع از آنتول به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و دارویی به دلیل بو و طعم دهنده در صنایع قنادی و شیرینی،در محلولهی دهن شوی،در خمیر دندان و یا گرده های مورد استفاده در دندانپزشکی در آشامیدنیهای غیر الکلی و فرآورده های دارویی دیگر .

2- استاده ازآنتول به عنوان معطر کننده در صابون و خمیر دندان

3- به عنوان عامل حساس کننده در بیرنگ کردن فیلمهای عکاسی رنگ

4- به عنوان عامل جذب کننده مواد در مشاهدات میکروسکوپی

5– به عنوان عامل ضد نفخ در مصارف دارویی

6- استفاده از آنتول در سنتز آلدئید

7- تهیه دی هیدرو آنتول به طریقه نیمه سنتزی

8- تهیه پارامتوکسی هیدرو تروپیک آلدئید

با وجود تمام خواص دارویی مثبت آنتول نباید از گرد گلپر به مقادیر زیاد مصرف کرد چون ایجاد طپش قلب می کند .

خواص غذایی – دارویی گیاه گلپر

1- گیاهی است مقوی معده و سایر اندامهای دستگاه گوارش و دفع کننده نفخ دستگاه گوارش .

2- ترشحات معده را زیاد کرده و سموم بدن را دفع می کند .

3- ضد عفونی کننده و میکروب کشی قوی است .

4- خوردن آن شیر زنان را زیاد کرده، همچنین باعث افزایش ترشح عرق بدن می شود .

5- دارویی است مدّر (ادرارآور )

6- دانه گلپر برای افراد مبتلا به بیماری استسقاء مفید بوده و این بیماران می توانند مقدار هشت گرم از پودر دانه گلپر را در دهان ریخته و بخورند، پس از آن نیز مقداری آب گرم میل نمایید .

7- خوردن آن به میزان کم، باعث نشاط و شادی شده و در هضم غذا موثر است .

8- پودر دانه گلپر به عنوان یک داروی کشنده برای بعضی کرمهای داخل روده مصرف می شود .

9- برای کمردرد رطوبی نیز مفید بوده و می توان آن را همراه با غذاها میل نمود .

10- گلپر قطع کننده بلغم و دفع کننده باد و نفخ شکم است .

11- مصرف گلپر باعث تسکین سینه درد شده و درمان کننده سکسکه است. اشتهاآور خوبی نیز می باشد .

دمنوش گلپر

احتمالا گلپر خواص زیر را نیز دارد :

• از نفخ معده جلوگیری می‏کند .
• بهترین دارو برای معالجه هیستری است .
• تحریک کننده اشتها بوده و دستگاه هاضمه را تقویت می‏کند .
• در ریشه آن خواص بیشماری نهفته، اگر از تشنج و ناراحتی های عصبی رنج می‏برید از آن استفاده کنید .
• گلپر را جهت معالجه هیستری (صرع)، عفونت های عصبی و عفونت های دستگاه تنفس تجویز می‏کنند .
• خوردن گلپر ذهن را باز و حافظه را زیاد و نسیان را کم می‏کند و ابلهی و حماقت را از بین می‏برد. برای فلج، لقوه و بی حسی اعضا مفید است .
• گلپر از ضرر غذاهای سنگین و داروهای سمی می‏کاهد و برای بیمارانی که مبتلا به یرقان، استسقا و سکسکه هستند، مفید می‏باشد .
• این گیاه مقوی کلیه و از بین برنده بلغم است. برای درد سینه، سرفه و مفاصل مفید است .
• ضماد گلپر باموم و روغن جهت سیاتیک و امثال آن با روغن زیتون جهت از بین بردن سیاهی زیر چشم و مالیدن مطبوخ آن با سرکه و پوست انار جهت بواسیر نافع است .
• پاشیدن گرد گلپرروی زخم های خوره‏ای و جذام سودمند می‏باشد .
• ریشه گلپر قوی‏تر از سایر اعضای این گیاه بوده، مالیدن آن روی ورم ها مفید است .
• مقوی معده و سایر اندامها بوده و سموم بدن را دفع می کند – شیر زنان را زیاد کرده

مضرات گلپر :

اما مصرف بیش از 2 گرم گلپر در روز در دوران بارداری به خصوص 3 ماهه اول جایز نیست زیرا باعث “سقط جنین” می شود. گاهی مصرف گلپر در افراد گرم مزاج باعث سردرد می شود، در این صورت می توانند گلاب بو کنند تا سردردشان رفع شود .