گواتر چیست ؟ از علل و علائم تا تشخیص و درمان + عوارض

گواتر چیست و چرا ایجاد می شود؟

گواتر به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گفته می شود. تیروئید غده ای پروانه ایی شکل است که در گردن و دقیقا زیر سیب آدم (سیب گلو) قرار دارد. اگرچه گواتر معمولاً بدون درد است، اما گواتر بزرگ می تواند باعث سرفه شود و بلع یا تنفس فرد را دچار مشکل کند.

یکی از شایعترین علت گواتر در سراسر جهان، کمبود ید در رژیم غذایی است اما در مناطقی که استفاده از نمک یددار رایج است، گواتر می تواند به دلیل ترشح بیش از حد یا کمبود هورمون های تیروئید یا گره های موجود در غده ایجاد شود. درمان این بیماری به اندازه گواتر، علائم و علت آن بستگی دارد. گواترهای کوچکی که مشکلی ایجاد نمی کنند، معمولاً نیازی به درمان ندارند.

انواع گواتر

نوع گواتر چگونگی درمان و علائم احتمالی را به ما نشان می دهد.انواع گوتر عبارتند از:

گواتر رترواسترنال:

این گواتر در پشت استخوان استرنوم ایجاد می شود و در صورت ایجاد فشار بر نای، مری و عروق گردن باید عمل جراحی شود.

گواتر ندولار:

گواتر منتشر صاف:

زاین نوع گواتر در زمانی ایجاد می شود که کل تیروئید متورم شود.

علائم گواتر 

گواترها همیشه علائم و نشانه ندارند اما ممکن است علائم آن شامل مواردی باشد که در این بخش از بهداشت و سلامت پلاس وی خواهید خواند :

• تورم در گردن که ممکن است هنگام اصلاح یا آرایش صورت کاملاً مشهود باشد

• احساس تنگی در گلو

• سرفه

• گرفتگی صدا

• مشکل در بلعیدن

• مشکلات تنفس

هورمون های غده تیروئید

غده تیروئید دو هورمون اصلی ترشح می کند :تیروکسین (T-4) و تری یدوتیرونین (T-3)

این هورمون ها با گردش در جریان خون، به تنظیم سوخت و ساز بدن کمک می کنند. هورمون تیروکسین و تری یدوتیرودین میزان استفاده از چربی و کربوهیدرات در بدن را حفظ و به کنترل دمای بدن کمک می کنند، علاوه بر این روی ضربان قلب تأثیر گذاشته و به تنظیم تولید پروتئین کمک می کنند. هورمون کلسی تونین هورمونی که به تنظیم مقدار کلسیم در خون کمک می کند نیز از غده تیروئید ترشح می شود.

غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و ترشح T-4 و T-3 را کنترل می کنند. هیپوتالاموس، ناحیه ای در مغز است که به عنوان ترموستات کل سیستم بدن عمل می کند و از غده هیپوفیز پیام دریافت می کند تا هورمونی به نام هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) ترشح کند.

غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، بسته به میزان تیروکسین وT-3 در خون ، مقدار مشخصی TSH ترشح می کند. غده تیروئید تولید هورمونهای خود را بر اساس مقدار دریافتی از TSH غده هیپوفیز، تنظیم می کند.

ابتلا به بیماری گواتر لزوماً به این معنی نیست که غده تیروئید به طور عادی کار نمی کند. حتی در صورت بزرگ شدن ، ممکن است تیروئید به مقدار طبیعی هورمون ترشح کند اما احتمال ترشح کم یا زیاد تیروکسین یا T-3 وجود دارد. 

دلایل مهم بزرگ شدن غده تیروئید

علل متفاوتی می تواند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود، برخی از رایج ترین ها آنها عبارتند از:

کمبود ید :

در تولید هورمون های تیروئید، وجود ید ضروری است. این ماده در آب دریا، خاک و مناطق ساحلی یافت می شود. در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در مناطق خشک یا در ارتفاعات زندگی می کنند اغلب دچار کمبود ید هستند. کمبود ید و وجود کلم، کلم بروکلی و گل کلم در رژیم غذایی، این بیماری را بدتر می کند.

بیماری گریوز:

در صورت ترشح بیش از حد هورمون تیروئید (پرکاری تیروئید) ممکن است گواتر ایجاد شود. افرادی که به بیماری گریوز مبتلا هستند، آنتی بادی های سیستم ایمنی بدن آنها به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید تیروکسین می شوند، در نتیجه با تحریک بیش از حد موجب تورم تیروئید می گردد.

بیماری هاشیموتو :

گواتر در اثر کم کاری تیروئید نیز ایجاد می شود. هاشیموتو همانند بیماری گریوز، یک بیماری خود ایمنی است و با آسیب رساندن به تیروئید موجب کاهش تولید هورمونهای آن می شود.

به جای اینکه باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید شود به تیروئید آسیب می رساند تا هورمون کمتری تولید کند. به دلیل پایین بودن سطح هورمون ، غده هیپوفیزTSH بیشتری برای تحریک تیروئید ترشح می کند که باعث بزرگ شدن غده می شود.

گواتر چند گره ای :

در این بیماری در هر دو طرف تیروئید، چندین توده جامد یا پر از مایع به نام گره وجود دارد که در اثر بزرگ شدن غده تیروئید ایجاد می شود.

گره های منفرد تیروئید :

در این حالت، یک گره منفرد در یک قسمت از غده تیروئید ایجاد می شود. بیشتر گره ها، غیرسرطانی (خوش خیم) هستند و منجر به سرطان نمی شود.

سرطان تیروئید :

سرطان تیروئید نسبت به گره های خوش خیم تیروئید، نادر است و نمونه برداری برای تشخیص سرطانی بودن گره های تیروئید، بسیار دقیق است.

بارداری :

هورمون تولید شده در دوران بارداری به نام گنادوتروپین ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود.

التهاب:

التهاب غده تیروئید یک بیماری التهابی است که می تواند باعث درد و تورم در تیروئید شود. همچنین ممکن است موجب تولید بیش از حد یا کمبود تیروکسین در بدن شود.

عوامل خطر ابتلا به گواتر

احتمال ابتلا به این بیماری در هر فردی وجود دارد و حتی ممکن است به صورت مادرزادی فرد در بدو تولد دچار این بیماری باشد .برخی از عوامل شایع گواتر شامل موارد زیر است:

کمبود ید در رژیم غذایی:

افرادی که ید کمتری مصرف می کنند، در معرض خطر ابتلای بیشتری به گواتر هستند.

جنسیت:

از آنجا که زنان مستعد ابتلا به اختلالات تیروئید هستند ، احتمال بروز گواتر نیز در آنها بیشتر است.

سن :

احتمال ابتلا به گواتر بعد از 40 سالگی بیشتر است.

سابقه بیماری :

سابقه شخصی یا خانوادگی در بیماری خود ایمنی، خطر بیماری گواتر را افزایش می دهد.

داروها:

مصرف داروهای خاص برای درمان برخی بیماری ها، خطر ابتلا به بیماری گواتر را افزایش می دهد.

بارداری و یائسگی :

به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، در دوران بارداری و یائسگی مشکلات تیروئیدی، بیشتر رخ می دهد.

قرارگیری در معرض تشعشعات:

اگر رادیو تراپی گردن یا قفسه سینه انجام داده اید یا در مراکز هسته ای و... در معرض تابش اشعه قرار گرفته باشید، خطر ابتلا به بیماری افزایش می یابد.

عوارض گواتر

گواترهای کوچکی که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی کنند نگران کننده نیستند. اما گواترهای بزرگ، تنفس یا بلع را دشوار کرده و باعث سرفه و گرفتگی صدا می شوند.

اگر گواتر در اثر کم کاری یا پرکاری تیروئید ایجاد می شود، ممکن است با علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، کاهش ناخواسته وزن، زود رنجی و مشکلات خواب همراه باشد.

راههای تشخیص گواتر

ممکن است پزشک به راحتی با انجام معاینه بدنی، متوجه بزرگ شدن غده تیروئید و وجود گره ها شود. مراحل تشخیص گواتر شامل موارد زیر می باشد:

آزمایش هورمون:

آزمایش خون می تواند میزان هورمون های تولید شده توسط غده تیروئید و هیپوفیز را نشان دهد. اگر سطح هورمون تیروئید پایین باشد، تیروئید کم کار خواهد بود که در همان لحظه غده هیپوفیز برای تولید بیشتر هورمون، غده تیروئید را تحریک می کند تا سطح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) افزایش یابد.

گواتر در ارتباط با تیروئید پرکار معمولاً شامل سطح بالایی از هورمون تیروئید در خون و سطح TSH پایین تر از حد طبیعی است.

آزمایش آنتی بادی :

چنانچه پیش از این هم در پلاس وی گفته شد یکی از دلایل ایجاد بیماری گواتر تولید آنتی بادی های غیر طبیعی است. آزمایش خون ممکن است وجود این آنتی بادی ها را تأیید کند.

اسکن تیروئید:

طی انجام اسکن تیروئید، یک ایزوتوپ رادیواکتیو به رگی در آرنج تزریق می شود، سپس در حالی که روی میز دراز کشیده اید یک دوربین ویژه تصویری از تیروئید را روی صفحه مانیتور نشان می دهد. مدت زمان مورد نیاز برای انجام این کار متفاوت است و بستگی به زمان رسیدن ایزوتوپ به غده تیروئید دارد.

بیوپسی:

در تشخیص به روش بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ریز، از سونوگرافی برای هدایت یک سوزن به داخل تیروئید استفاده می شود تا نمونه ای از بافت یا مایع برای آزمایش به دست آید. 

سونوگرافی:

در سونوگرافی مبدل روی گردن قرار می گیرد و توسط آن امواج صوتی از جلو و پشت گردن به صورت تصاویر روی صفحه کامپیوتر نشان می شود. تصاویر اندازه غده تیروئید و اینکه آیا غده حاوی گره هایی است که شاید پزشک قادر به احساس آنها نباشد را نشان می دهد.

درمان های رایج گواتر

درمان گواتر به اندازه ، علائم و نشانه های آن بستگی دارد. پزشک ممکن است برای درمان گواتر موارد زیر را توصیه کند:

مشاهده :

اگر اندازه گواتر کوچک باشد و عملکرد تیروئید را دچار مشکل نکند، ممکن است فقط ویزیت انجام شود.

داروها:

اگر مبتلا به کم کاری تیروئید هستید، مصرف داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین (لووکسیل ، سینتروئید ، تیروزینت) علائم کم کاری تیروئید را بهبود می بخشد، همچنین سرعت ترشح هورمون تیروئید از غده هیپوفیز و اندازه گواتر را کاهش می دهد.

برای درمان التهاب غده تیروئید، پزشک ممکن است آسپرین یا داروی کورتون را تجویز کند. اگر گواتر با پرکاری تیروئید همراه باشد، ممکن است به مصرف داروهایی برای نرمال سازی سطح هورمون ها نیاز داشته باشید.

عمل جراحی :

در صورتی که گواتر بزرگ و باعث مشکلات تنفسی یا بلع شود، پزشک بوسیله جراحی تمام یا بخشی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا جزئی) را از بین می برد و بیماری را درمان می کند. همچنین در صورت وخیم تر شدن بیماری مانند سرطان تیروئید نیز جراحی توصیه می شود.

ید رادیواکتیو :

در برخی موارد، از ید رادیواکتیو برای درمان غده تیروئید پرکار استفاده می شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می شود تا از طریق جریان خون به غده تیروئید رسیده و سلول های تیروئید را از بین ببرد. این درمان باعث کاهش اندازه گواتر و در نهایت کم کاری غده تیروئید می شود.

درمان های گیاهی گواتر :

برای شناخت درمان های گیاهی و نسخه های طب سنتی برای رفع گواتر روی این لینک کلیک کنید :

" درمان گیاهی گواتر؛ از دمنوش تا معجون "