مجموعه ابزارهای سنگی الدوایی یافت‌شده در کنیا، قدیمی‌ترین در نوع خود و یکی از کهن‌ترین ابزارهای شناخته‌شده محسوب می‌شوند که به دست انسان‌های باستانی ساخته شده‌اند. این ابزارها که قدمت آن‌ها به حداقل ۲٫۶ میلیون سال پیش می‌رسد، ممکن است توسط پارانتروپوس‌ها مورد استفاده قرار گرفته باشند. یافته‌ی اخیر، شواهد از استفاده‌‌ی گسترده بشر از ابزارها در تقریبا اوایل دوران تکامل را افزایش می‌دهد.
درکنار ابزارها، دو دندان متعلق به گونه‌ای از انسان‌تباران به‌نام «پارانتروپوس» نیز کشف شد. دندان‌های این گونه برای جویدن غذا مناسب بود و به همین دلیل تصور نمی‌شود که آن‌ها ابزارساز بوده باشند. اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد که پارانتروپوس‌ها واقعا ابزارهای سنگی مختلفی را می‌ساختند و استفاده می‌کردند.
به گزارش نیو ساینتیست، یافته‌های اخیر به نیایانگا، واقع در ساحل شمال‌شرقی دریاچه‌ی ویکتوریا تعلق دارد. تام پلامر از کالج کوئینز دانشگاه شهری نیویورک، اولین‌بار بیش از ۲۰ سال پیش هنگام حفاری برای یک پروژه‌ی باستان‌شناسی دیگر در آن حوالی، از وجود چنین شواهدی مطلع شد. بلاستو اونیانگو، یکی از اعضای این تیم که در موزههای ملی کنیا در نایروبی مشغول‌به‌کار است، به سایت متفاوت دیگری با ابزارهای مشابه نیز اشاره می‌کند.
به گفته‌ی پلامر، پس از مشاهده‌ی اولین شواهد، تیم او بررسی‌های خود را شروع کرد؛ اما آغاز کامل کاوش‌ها تا سال ۲۰۱۵ طول کشید. از آن زمان تاکنون، این تیم ۳۳۰ ابزار سنگی کشف کرده است. این ابزار شامل قطعه‌سنگ‌های کوچک و سنگین مورداستفاده برای کوبیدن و پوسته‌های برش تیزی هستند که از روی آن‌ها جدا شده‌اند. آثار کشف‌شده به ابزارهای نوع الدوایی معروف هستند. این نامگذاری به‌دلیل کشف اولین نمونه در تنگه‌ی الدوایی در تانزانیا انجام شده است.
تیم پژوهشی با تجزیه‌وتحلیل رسوباتی که ابزارهای سنگی نیایانگا در آن‌ها کشف شده‌اند و بررسی انواع فسیل‌های همراه آن‌ها، قدمت این ابزارها را بین ۲٫۶ تا ۳ میلیون سال تخمین می‌زند. پیش از این، قدیمی‌ترین ابزارهای سنگی کشف‌شده نمونه‌هایی از لدی-گرارو بودند که به حدود ۲٫۶ میلیون سال پیش مربوط می‌شدند. این موضوع باعث می‌شود ابزارهایی که اخیرا یافت شده‌اند، قدیمی‌ترین نمونه‌های کشف‌شده تاکنون به‌شمار روند.
رهاب کینیانجوی، یکی دیگر از کارمندان موزههای ملی کنیا بر این باور است که ابزارهای کشف‌شده در نیایانگا برای تهیه‌ی غذا مورداستفاده قرار می‌گرفتند. تیم پژوهشی در کاوش‌های خود استخوان‌های متعلق به حیواناتی شبیه اسب آبی را با آثاری از بریدگی روی بدن آن‌ها پیدا کرد. این موضوع نشان می‌دهد که ابزارهای کشف‌شده برای قصابی استفاده می‌شدند. ابزارهای سنگین‌تر نیز برای کوبیدن مواد غذایی مانند قارچ‌ها و میوه‌ها کاربرد داشته‌اند.
پلامر عقیده دارد که کشف شواهد مبنی بر استفاده از ابزارهای الدوایی در کنیا و ۱۳۰۰ کیلومتری لدی-گرارو در اتیوپی نشان می‌دهد که استفاده از ابزارهای سنگی در گذشته بسیار رایج بوده است. علاوه بر این موارد، ابزارهایی نیز در کشور الجزایر کشف شده‌اند که به ۲٫۴ میلیون سال پیش تعلق دارند.
استفاده از چنین ابزارهایی عمدتا به گونهی انسان خردمند مربوط می‌شود که گونهی خود ما (هوموساپینس) و همچنین گونه‌های قدیمی‌تر مانند انسان راست‌قامت (هومو ارکتوس) را دربر می‌گیرد. هیچ آثاری از قدیمی‌ترین انسان که گفته می‌شود به ۲٫۸ میلیون سال پیش تعلق دارد، در نیایانگا کشف نشده است و پارانتروپوس تنها انسان‌تباری محسوب می‌شود که بقایایی از آن در این منطقه وجود دارد.
پارانتروپوس به‌مدت بیش از یک میلیون سال پیش در کنار گونه‌های دیگر انسان مانند انسان خردمند زندگی می‌کرد؛ البته این‌طور به‌نظر می‌رسد که این گونه، درحال‌حاضر هیچ نسل زنده‌ای ندارد. پارانتروپوس‌ها درمقایسه با سایر انسان‌تباران آن زمان شباهت کم‌تری به ما داشتند. دندان‌های بسیار بزرگی که احتمالا برای آسیاب‌کردن غذاهای گیاهی سخت کاربرد داشته‌اند، ازجمله تفاوت‌های این گونه با انسان امروزی به‌شمار می‌روند.
به عقیده‌ی پلامر، پارانتروپوس‌ها از آناتومی واقعا خاصی برخوردار بوده‌اند و به نسبت وزن‌شان بزرگترین فک‌ها و دندان‌ها را درمیان پستاندارانی داشته‌اند که تاکنون روی کره‌ی زمین زندگی کرده‌اند. طبق گفته‌های او، بعید است حیوانی که از ابزار استفاده می‌کند، نیاز به چنین دندان‌های قدرتمندی برای جویدن داشته باشد. بااین‌وجود پارانتروپوس تنها گونهی انسانی به‌شمار می‌رود که بقایای آن در نیایانگا کشف شده است؛ بنابراین منطقی به‌نظر می‌رسد که این گونه را به‌عنوان سازنده و استفاده‌کننده‌ی این ابزارها درنظر بگیریم.
برخلاف پلامر، صاحب‌نظران دیگر کمتر در این زمینه مردد هستند. به گفته‌ی مارگریتا موسی، افراد از اینکه بگویند سازنده‌ی این ابزارها گونه‌هایی مانند انسان خردمند یا انسان ماهر نبوده است، خجالت می‌کشند. موسی، بخشی از ماموریت باستان‌شناسی ایتالیایی‌اسپانیایی در ملکا کونچره و بالچیت مستقر در رم است. او با اشاره به این موضوع که برخی از نخستی‌سانان امروزی مانند شامپانزه‌ها و میمون‌های مختلف نیز ابزارهایی سنگی می‌سازند، این سوال را مطرح می‌کند که با وجود این موضوع چرا پارانتروپوس‌ها نتوانسته این‌کار را انجام داده باشند.
درصورت درست‌بودن فرضیه‌ی ساخت این ابزارها به‌دست پارانتروپوس‌ها، این موضوع با شواهد دیگری همخوانی دارد که نشان می‌دهند انسان خردمند تنها گونه‌ای نبوده که ابزارهای سنگی ساخته است. قدیمی‌ترین ابزار سنگی شناخته‌شده با ۳٫۳ میلیون سال قدمت به لومکوی کنیا تعلق دارد. این ابزارها، زمخت‌تر از ابزارهای الدوایی هستند و با روشی متفاوت ساخته شده‌اند؛ یعنی به‌جای گرفتن در دست و ضربه‌زدن به آن‌ها، به‌وسیله‌ی زدن سنگ به زمین ساخته می‌شدند.
سونیا هارمند، از دانشگاه استونی بروک نیویورک و یکی از کاشفان ابزار لومکوی، با اشاره اینکه در آن زمان انسان خردمندی وجود نداشته است، سخنان خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: «ما از قبل هم می‌دانیم که اولین ابزار سنگی احتمالا توسط انسان خردمند ساخته نشده است و گونه‌های جنوبی‌کپی کاندیداهای احتمالی هستند.»
درمورد ابزارهای بعدی نیایانگا این احتمال مطرح است که آخرین گونه‌های جنوبی‌کپی و پارانتروپوس‌ها و انسان‌های خردمند اولیه در این منطقه حضور داشته‌اند. به عقیده‌ی هارمند باید این‌گونه تصور کنیم که تمام این گونه‌ها احتمالا در محدوده و قلمروی مشترک قرار داشتند.
پلامر عقیده دارد که استفاده از ابزار در طول تاریخ، بسیار بیشتر از آن چیزی که ما فکر می‌کنیم قدمت دارد. در همین راستا، موسی و همکارانش ماه گذشته نشان دادند که برخی از گونه‌های انسان در ۱٫۲ میلون سال پیش، یعنی ۵۰۰ هزار سال زودتر از آنچه تصور می‌شد، در کارگاه‌های آموزشی سازمان‌یافته‌ی خود ابزارهای ابسیدین (شیشه‌ی آتشفشانی) می‌ساخته‌اند. موسی در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: «ما انسان‌ها را کمتر به‌صورت سیستماتیک ارزیابی می‌کنیم.»
یافته‌های پژوهشگران در نشریه ساینس منتشر شده است.
