پژوهشگران روز چهارشنبه اعلام کردند تنها واکسن HIV که در کارآزمایی مرحله آخر قرار داشت، شکست خورده است. این شکست ضربه بزرگی به تلاش برای کنترل همه‌گیری جهانی HIV وارد کرده و به فهرست تلاش‌های ناموفق چندین ساله برای ساخت واکسنی علیه HIV افزوده شده است.
کارآزمایی مذکور که Mosaico نام داشت، حاصل مشارکت دولت ایالات متحده و شرکت داروسازی جانسن بود. این کارآزمایی که از سال ۲۰۱۹ شروع شده بود، در هشت کشور اروپا و آمریکا متوقف شد. پژوهشگران حدود ۳۹۰۰ مرد را که با مردان و افراد تراجنسیتی رابطه جنسی داشتند و همگی درمعرض خطر ابتلا به HIV بودند، ثبت‌نام کرده بودند.
به گزارش NBC News، سرپرستان مطالعه پس از آنکه هیئت مستقل نظارت بر داده‌ها و ایمنی با بازبینی یافته‌های کارآزمایی، شواهدی پیدا نکردند که نشان دهد واکسن آزمایشی نرخ ابتلای شرکت‌کنندگان به HIV را کاهش داده است، تصمیم گرفتند این تلاش پژوهشی بزرگ را متوقف کنند.
دکتر آنتونی فائوچی که به‌عنوان رئیس قدیمی موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی ایالات متحده (NIAID) یکی از همکاران مطالعه بود، شکست کارآزمایی را ناامیدکننده خواند، اما گفت رویکردهای دیگری در حوزه پژوهش‌های واکسن HIV وجود دارد که به‌نظر او امیدوارکننده است. فائوچی گفت: «فکر نمی‌کنم که پژوهشگران باید درزمینه‌ی ساخت واکسن HIV تسلیم شوند و دست از تلاش بردارند.»
فائوچی قبلا گفته بود تا زمانی که واکسنی برای HIV ساخته شود که حداقل ۵۰ درصد موثر باشد، نمی‌خواهد از NIAID بازنشسته شود، اما درحالی‌که آرزوی او تحقق پیدا نکرد، پایان ماه گذشته از سمت خود کنار رفت.
علاوه بر NIAID و جانسن که بخشی از شرکت جانسون اند جانسون است، کارآزمایی موزاییکو به کمک شبکه کارآزمایی‌های واکسن HIV که دفتر مرکزی آن در مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون در سیاتل قرار دارد و همچنین USAMRDC (فرماندهی تحقیقات و توسعه پزشکی ارتش ایالات متحده) انجام شد.
به‌گفته‌ی کارشناسان، عدم کارآیی موزاییکو غیرمنتظره نبود. در آگوست ۲۰۲۱ شکست کارآزمایی دیگری به نام Imbokodo اعلام شد که واکسن مشابهی را در زنان آفریقا آزمایش می‌کرد. به‌گفته‌ی سخنگوی NIAID، این سازمان برای دو کارآزمایی ۵۶ میلیون دلار هزینه کرد.
واکسن‌های آزمایش‌شده در هر دو کارآزمایی از نوعی ویروس سرماخوردگی برای تحویل ایمونوژن‌های موزاییک استفاده می‌کردند که با داشتن ماده ژنتیکی از چند سویه ویروس HIV قرار بود پاسخ ایمنی قوی و محافظت‌کننده‌ای تولید کنند.
شرکت‌کنندگان در کارآزمایی موزاییکو که بین ۱۸ تا ۶۰ سال سن داشتند، در طول ۱۲ ماه، چهار تزریق دریافت کردند که واکسن یا دارونما بود. هیئت نظارت تفاوت معنی‌داری در میزان ابتلا به HIV بین دو گروه مورد مطالعه پیدا نکرد.
فائوچی گفت یکی از محدودیت‌های مهم واکسن موزاییکو این بود که موجب تولید آنتی‌بادی‌های غیرخنثی‌کننده میشد. او گفت: «اکنون این موضوع روشن شده است که واکسن‌هایی که موجب تولید آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده نمی‌شوند، دربرابر HIV موثر نیستند.»
فائوچی گفت نوآوری‌های آینده‌دار واکسن HIV که پژوهشگران درحال کار روی آن‌ها هستند، ازجمله تلاش‌هایی که از فناوری واکسن mRNA استفاده می‌کنند که برخی از واکسن‌های ویروس کرونا نیز برپایه‌ی آن ساخته شده‌اند، ممکن است کلید موفقیت ساخت واکسنی موثر دربرابر HIV باشند.
فائوچی خاطرنشان کرد مشکل بسیار مهمی که ده‌ها سال است پژوهش‌های واکسن HIV را تحت‌تاثیر قرار داده، ضعفی است که ویروس به‌خوبی از آن بهره‌برداری کرده: پاسخ ایمنی طبیعی به عفونت برای مهار ویروس کافی نیست. او گفت: «بنابراین، واکسن‌ها برای اینکه موثر باشند، باید بتوانند بهتر از عفونت طبیعی عمل کنند. این معیار بسیار بالایی است که نیاز است واکسن‌ها داشته باشند.»
تلاشی چند ده ساله
مارگارت هکلر، وزیر بهداشت رئیس‌جمهور رونالد ریگان، در سال ۱۹۸۴ پس از کشف HIV به‌عنوان عامل ایدز در سال قبل، ادعا کرد که در عرض دو سال واکسنی برای مقابله با ویروس ایدز ساخته خواهد شد. در دهه‌های پس از آن ۹ کارآزمایی بالینی مرحله آخر از واکسن‌های HIV ازجمله Mosaico و Imbokodo و همچنین کارآزمایی PrEPVacc که هنوز در آفریقا درحال انجام است، اجرا شد.
فقط یکی از این واکسن‌ها (فقط در سطح متوسطی که برای دریافت به اندازه‌ی کافی قوی نیست) در کارآزمایی که بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ در تایلند انجام شد و نتایج آن سال ۲۰۰۹ منتشر شد، تا حدی کارآیی داشته است. در سال‌های پس از آن، پژوهشگران مختلف کارآزمایی تایلندی را به امید دستیابی به بینش‌هایی برای ساخت واکسن‌های بهتری برای HIV مطالعه کرده‌اند.
تنها یکی از این واکسن‌ها در آزمایشی که بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ در تایلند انجام و یافته‌هایش در سال ۲۰۰۹ منتشر شد، اثربخش بود. بااین‌حال واکسن با کارایی متوسطش به اندازه‌ای قوی نبود تا مجوز نهادهای تنظیم‌گر را بگیرد.
تلاش طولانی برای طراحی واکسن‌های ایمبوکودو و موزاییکو تا حدی مبتنی‌بر تلاش درجهت افزایش موفقیت کارآزمایی تایلندی بود. دکتر سوزان بوشبایندر، همه‌گیرشناس دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو که یکی از سرپرستان کارآزمایی موزاییکو بوده است، گفت: «امیدوار بودیم نشانه‌ای از اثربخشی را در این واکسن ببینیم.» او اضافه کرد که خوشبختانه نگرانی‌های آشکاری درمورد ایمنی واکسن وجود نداشت.
بوشبایندر گفت هنوز خیلی زود است که دلایل شکست واکسن موزاییکو را مشخص کنیم. تیم او در ماه‌های آینده نمونه خون شرکت‌کنندگان را تجزیه‌و‌تحلیل می‌کنند تا علت این مساله را پیدا کنند. آن‌ها همچنین به دنبال پی بردن به این موضوع هستند که آیا واکسن در زیرگروه خاصی از شرکت‌کنندگان کارآیی داشته است. وی امیدوار است یافته‌های حاضر به توسعه واکسن اچ‌آی‌وی در آینده کمک کند.
سایر ابزارهای پیشگیری از HIV
جنیفر کیتس، مدیر بهدشت جهانی و سیاست اچ‌آی‌وی در بنیاد خانواده كايزر گفت شکست این کارآزمایی یادآور این مساله است که ساخت واکسن اچ‌آی‌وی چقدر پیچیده است و چرا ادامه دادن این نوع پژوهش‌ها اهمیت دارد. کیتس افزود: «خوشبختانه مداخلات بسیار موثری برای پیشگیری از اچ‌آی‌وی وجود دارد. چالشی که با آن مواجه هستیم این است که کاری کنیم که آن‌ها به دست همه افرادی برسند که درمعرض خطر قرار دارند»
پیشگیری قبل از مواجهه یا PrEP که در آن افرادی که معرض خطر ابتلا به HIV قرار دارند، قبل از مواجهه‌ی احتمالی با ویروس داروهای ضدرتروویروسی را مصرف می‌کنند، در پیشگیری از عفونت بسیار موثر است، اما در سطح جهان چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
علاوه‌بر‌این، پژوهش منتشرشده در اواسط دهه ۲۰۰۰ نشان داد ختنه داوطلبانه مردان، خطر انتقال HIV از زنان به مردان را حدود ۶۰ درصد کاهش می‌دهد. این امر منجر به تلاش قابل‌توجهی برای ترویج ختنه کردن در آفریقای سیاه شده که دو سوم از کل موارد اچ‌آی‌وی را در خود جای داده است.
طبق برآوردها، در سال ۲۰۲۱ در سطح جهان حدود ۳۷٫۴ میلیون نفر به HIV مبتلا بودند و هر سال حدود ۱٫۵ میلیون نفر به ویروس ایدز مبتلا می‌شوند. این رقم از زمان اوج آن در سال ۱۹۹۶ به کمتر از نصف رسیده است. بنابراین اگرچه بدون واکسن غلبه بر HIV بسیار چالش‌برانگیز است، ازنظر تئوری امکان مهار آن وجود دارد.
خوشبختانه درمان موفقیت‌آمیز HIV خطر انتقال ویروس را ازطریق رابطه جنسی حذف می‌کند. بنابراین، انتقال اچ‌آی‌وی در سال‌های اخیر تا حد زیادی به دلیل گسترش چشمگیر درمان ضدرتروویروسی کاهش یافته است.
به دلیل ظهور PrEP که اولین‌بار در سال ۲۰۱۲ در ایالات متحده تایید شد، طراحی کارآزمایی موزاییکو ازنظر اخلاقی چالش‌برانگیز بود. برای اثبات کارآیی واکسن، پژوهشگران باید شرکت‌کنندگانی را در مطالعه وارد کنند که در طول زمان درمعرض خطر قابل‌توجه HIV باقی می‌مانند. بنابراین، موزاییکو ابتدا PrEP را به کسانی که به دنبال ثبت‌نام در کارآزمایی بودند، پیشنهاد کرد و فقط افرادی را به‌عنوان شرکت‌کننده پذیرفت که با وجود خطر ابتلا به اچ‌آی‌وی به‌طور قاطع درمان پیشگیرانه را رد می‌کردند.
