در جدیدترین نظرسنجی مجله معتبر سایت‌اندساوند، طی یک اتفاق تاریخی فیلمی از یک کارگردان زن (فیلم «ژان دیلمان» ساخته شانتال آکرمن) در رتبه اول فهرست ۱۰۰ فیلم برتر تاریخ سینمای جهان قرار گرفته است؛ بالاتر از آثاری چون «سرگیجه» و «همشهری کین» ساخته کارگردانهای مرد پرنفوذی چون آلفرد هیچکاک و اورسن ولز؛ اتفاقی که حکایتگر اهمیت روزافزون نقش‌آفرینی زنان در تاریخ سینما، بویژه طی سال‌های اخیر است. کارگردانهای زن از بدو پیدایش هنر سینما، با وجود موانع آشکار و پایداری همچون بودجه، پیش‌فرض‌های اهالی صنعت و مشکلات توزیع و تبلیغات، تأثیرات ماندگاری بر این هنر-صنعت داشته‌اند؛ با این وجود آنطور که شایسته است به نقش این هنرمندان برجسته در تاریخ سینما توجه نشده. بسیاری از کارگردانهای زن شاخص با غلبه بر جنجال‌ها و دشواری‌ها، موفق شده‌اند نه صرفا به دلیل جنسیت بلکه از طریق شایستگی‌های چشمگیرشان مورد توجه قرار گیرند و آثار درخشانی را به فهرست شاهکارهای تاریخ سینما اضافه کنند.
چندی پیش برای ارج نهادن به مشارکت فیلمسازان زن در همه ژانرها و سبک‌های سینمایی، بخش فرهنگ و هنر سرویس جهانی بی‌بی‌سی با نظرسنجی از اهالی صنعت، بهترین فیلم‌های کارگردانی شده توسط زنان را برگزید. بی‌بی‌سی کالچر از ۳۶۸ کارشناس فیلم از ۸۴ کشور جهان نظرسنجی کرد تا این فهرست را تهیه کند. نهایتا فیلم‌ها براساس نتایج این رسانه، حاصل از بررسی نظرات اهالی صنعت رتبه‌بندی شدند. این رتبه‌بندی ارتباطی با امتیازهای وبسایت IMDb یا متاکریتیک ندارد اما با این وجود برای درک بهتر جایگاه هر یک از این آثار به این دو امتیاز هم اشاره کرده‌ایم.
گرچه مشارکت زنان در صنعت سینما بسیار وسیع بوده و تعدادی از آثار آن‌ها، به فهرست‌های برترین آثار سینمایی جهان راه پیدا کرده‌اند اما طی سال‌های اخیر با کاهش چشمگیر تعداد فیلمسازان زن در سینمای بدنه اصلی مواجه شده‌ایم؛ برای مثال بررسی‌های مرکز مطالعات زنان در تلویزیون و فیلم در دانشگاه ایالتی سن دیگو نشان می‌دهد کارگردانان زن سازنده ۲۵۰ فیلم پرفروش از ۱۱ درصد (سال ۲۰۱۷) به ۸ درصد (سال ۲۰۱۸) کاهش یافتند. همین مسائل باعث شده تا بعضی از اهالی صنعت سینما تلاش کنند به طرق گوناگون حضور زنان را تقویت کنند.
تقویت حضور زنان در سینما هم خود از جمله مسائل جنجال‌برانگیز سال‌های اخیر است. بعضی از منتقدان می‌گویند طی برگزاری ۹۴ دوره مراسم اسکار تنها سه کارگردان زن (کاترین بیگلو، کلویی ژائو و جین کمپیون) برنده جایزه بهترین کارگردانی شده‌اند؛ تازه دو نفر آخر همین سال‌های اخیر بعد از دهه‌ها به چنین جایزه‌ای رسیدند. اکثر بلاک باسترهای بزرگ توسط مردان ساخته می‌شوند چرا که صنعت به کارگردانان مرد علاقه دارد. پوشش رسانه‌ای فیلم‌ها بیشتر روی آثاری تمرکز دارد که مردان کارگردانی کرده‌اند چرا که اغلب بیشترین توجه مخاطبان را همین آثار به خود جلب می‌کنند. این گروه از منتقدانِ شرایط فعلی، در عین حال معتقدند از لحاظ تاریخی، فیلم‌هایی که توسط زنان ساخته می‌شوند به اندازه فیلم‌هایی که توسط کارگردانان برجسته مرد ساخته شده‌اند، مهم و از نظر هنری تاثیرگذار در نظر گرفته نشده‌اند نه آنکه لزوما مهم و تاثیرگذار نبوده باشند.
از سوی دیگر اما بخشی از ناظران، این اتهامات مطرح‌شده را چندان جدی نمی‌گیرند. آن‌ها باور ندارند که تبعیضی آنقدرها اساسی علیه زنان مانع شکوفایی استعدادهایشان شده باشد یا دست کم معتقدند اگر هم مشکلات بزرگی سر راه بوده حالا دیگر تا حد زیادی رفع شده‌اند. آن‌ها می‌گویند اگر هنوز هم زنان سهم کمی از آثار پرفروش را در اختیار دارند یا چندان در جوایز اسکار خوش نمی‌درخشند احتمالا به دلیل توانایی‌های فعلی خودشان است و بس. شاید پوشش رسانه‌ای درباره کارگردانهای زن کمتر بوده باشد اما دلیلش سلیقه مخاطبان است و نمی‌توان معتقد بود تمام بخش‌های این سلیقه را رسانه شکل داده است؛ به هر حال باید برای این مخاطبان هم فاعلیت و عاملیتی قائل شد نه آنکه سلیقه تماشاگران را به تمامی ساخته دست نیروهای بیرونی در نظر گرفت و از آن‌ها تصویر برده‌هایی را ساخت که قادر به اندیشیدن و تحلیل نیستند.
مدت‌ها است که دو سوی این مجادله نقطه نظراتشان را ابراز می‌کنند اما طی سال‌های اخیر شدت این رویارویی‌ها به اوج خود رسیده. پس شاید در چنین بستری بیراه نباشد که نگاهی بیاندازیم به فهرست ۱۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما که زنان کارگردانی کرده‌اند؛ فهرستی که بهتر از هر بحث و مجادله، خود می‌تواند گواهی دهد که طی دهه‌های گوناگون تاریخ سینما چه استعدادهایی در کار کارگردانی سینما بوده‌اند و از خود چه آثار ماندگاری را به جا گذاشته‌اند. بگذاریم خود سینما با صراحت مثال‌زدنی‌اش سخن بگوید و قضاوت را به مخاطبان بسپاریم.
۱۰۰. بچه‌ها حالشان خوب است (The Kids Are All Right)
- کارگردان: Lisa Cholodenko
- بازیگران: Annette Bening, Julianne Moore, Mark Ruffalo
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۶ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۲۰۱۰
جولیان مور و آنت بنینگ در این اثر سینمایی نقش زوج والد دو نوجوان را ایفا می‌کنند. هر دو زن با استفاده از یک اهداکننده اسپرم باردار شده‌اند. رابطه میان این زوج هنگامی دچار تنش و تیرگی می‌شود که با اهداکننده اسپرم ملاقات می‌کنند. اهداکننده اسپرم با جذابیت‌هایش پای خود را به حلقه خانواده باز می‌کند و مسیر فیلم از همین جا دچار پیچ و خم‌های بعدی می‌شود.
«بچه‌ها حالشان خوب است» را لیسا چولودنکو کارگردانی کرده و در عین حال یکی از فیلم‌نامه‌نویسان اثر هم بوده است. ظاهرا چولودنکو فیلم را براساس تجربیات زندگی شخصی‌اش با شریک زندگی‌اش جلوی دوربین برده است.
فیلم اولین‌بار سال ۲۰۱۰ در جشنواره فیلم ساندنس توجه منتقدان و سینمادوستان را به خود جلب کرد. این اثر سینمایی جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم موزیکال یا کمدی را دریافت کرد و آنت بنینگ هم بابت ایفای نقشش در این اثر سینمایی جایزه گلدن گلوب بهترین بازیگر زن فیلم موزیکال یا کمدی را به دست آورد.
۹۹. سوغات (The Souvenir)
- کارگردان: Joanna Hogg
- بازیگران: Honor Swinton Byrne, Tom Burke, Tilda Swinton
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۴ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۱ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، ۲۰۱۹
جولی یک دانشجوی سینمای محتاط، کم‌حرف و نسبتا خجالتی از یک خانواده سطح بالا است. اما رابطه با یک مرد هیجانانگیز و در عین حال خطرناک تمام نقشه‌های جاه‌طلبانه‌ی او را از مسیر خود خارج می‌کند.
جوآنا هاگ در فیلم «سوغات» نگاهی تاثیرگذار به عشق سنین جوانی و جایگاه طبقاتی ارائه می‌دهد. این فیلم نیمه‌زندگی‌نامه‌ای براساس تجربیات خود کارگردان هنگام تحصیل رشته سینما ساخته شده است و به دلیل کیفیت متمایزش در فهرست بسیاری از منتقدان به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سال ۲۰۱۹ جای گرفت.
استقبال از فیلم هاگ آنقدر خوب بود که باعث شد این کارگردان قسمت دوم «سوغات» را سال ۲۰۲۱ اکران کند. فیلم که دنباله‌ای بود بر قسمت قبلی برای اولین‌بار در جشنواره بین‌المللی فیلم کن به نمایش درآمد و این‌بار هم توسط منتقدان تحسین شد.
۹۸. یک جایی (Somewhere)
- کارگردان: Sofia Coppola
- بازیگران: Stephen Dorff, Elle Fanning, Chris Pontius
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۷ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، فرانسه،ژاپن، ۲۰۱۰
این درام موفق به نویسندگی و کارگردانی سوفیا کوپولا روایتگر داستان جانی مارکو (با بازی استفان دورف) بازیگر تازه‌کار مشهوری است که پس از یک جراحت جزئی در یک اقامتگاه معروف هالیوود بهبود می یابد. او با وجود پول، شهرت و موفقیت حرفه‌ای درون یک بحران وجودی گرفتار شده است و از نظر عاطفی زندگی روزمره‌ای تهی و فاقد معنا دارد.
وقتی همسر سابق جانی مارکو دچار یک بحران غیرقابل توضیح شده و ناپدید می‌شود، کلئو (ال فانینگ)، دختر ۱۱ ساله آن‌ها، تحت مراقبت این هنرپیشه قرار می‌گیرد. این دو با هم وقت می گذرانند و حضور دختر به مارکو کمک می‌کند تا نوعی بلوغ واقعی و دیررس را تجربه کند و مسئولیت دوران بزرگسالی را بپذیرد. این فیلم به بررسی احساسات ستارگان هالیوود و عمق رابطه پدر و دختری می‌پردازد. فیلم اساسا نسبت به کسب‌وکاری که در هالیوود جریان دارد و زندگی ستارگان آن نگاهی انتقادی دارد و واجد نوعی لحن کمدی غیرمستقیم است.
فیلم سینمایی «یک جایی» سال ۲۰۱۰ برنده شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز شد تا علاوه بر استقبال نسبی منتقدان توجه رویدادهای سینمایی جهانی را هم به خود جلب کند.
۹۷. فرزندخواندگی (Adoption)
- کارگردان: Márta Mészáros
- بازیگران: Katalin Berek, Gyöngyvér Vigh, Péter Fried
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: مجارستان، ۱۹۷۵
کاتا یک زن کارگر کارخانه میان‌سال و تنها است که با آنا آشنا می‌شود؛ کودکی که از تیم‌خانه فرار کرده و دوست دارد با او زندگی کند. این وقایع کاتا را به پذیرش فرزندخواندگی کودکان خردسال با گذشته تلخ و دردناک علاقه‌مند می‌کند.
مارتا میساروش کارگردان اهل مجارستان از چهره‌های شاخص زن سینمای این کشور است. او که اولین فیلمساز زن سینمای مجارستان به حساب می‌آید با فیلم سینمایی «فرزندخواندگی» در دوره بیست و پنجم جشنواره بین‌المللی فیلم برلین شرکت کرد و موفق شد مهم‌ترین جایزه این رویداد هنری یعنی خرس طلایی جشنواره را تصاحب کند.
فیلم مارتا میساروش در عین حال نماینده سینمای مجارستان در بخش بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان دوره چهل و هشتم مراسم اسکار هم بود گرچه موفق نشد خود را به فهرست منتخب‌های نهایی آکادمی برساند. میساروش سابقه دریافت خرس نقره‌ای جشنواره برلین، صدف نقره‌ای جشنواره سن سباستین و جایزه فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم در جشنواره بین‌المللی کن را در کارنامه خود دارد.
۹۶. ملاقات‌های آنا (The Meetings of Anna)
- کارگردان: Chantal Akerman
- بازیگران: Aurore Clément, Jean-Pierre Cassel, Magali Noël
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: بلژیک، فرانسه، آلمان غربی، ۱۹۷۸
شانتال آکرمن فیلمساز سرشناس بلژیکی، این فیلم را درباره کارگردانی ساخته است که برای تبلیغ آخرین فیلمش به چندین کشور اروپایی سفر می‌کند.
همچنان که سفر کارگردان (آنا سیلور با بازی اورور کلمان) به آلمان غربی، بلژیک و فرانسه ادامه دارد، افراد گوناگون به سوی او جذب می‌شوند و تمایل دارند مسائل شخصی زندگی‌شان را با این هنرمند درمیان بگذارند حتی اگر به نظر برسد که این مسائل چندان شخصیت اصلی فیلم را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. او با غریبه‌ها، دوستان، عشاق سابق و حتی اعضای خانواده‌اش روبرو می‌شود.
فیلم سینمایی «ملاقات‌های آنا» ابتدا با هیاهوی کمتری در مقایسه با دیگر فیلم‌های آکرمن که ظاهراً رادیکال‌تر بودند مورد استقبال قرار گرفت اما با گذر زمان جایگاه خاص خود را پیدا کرد و به تدریج به یکی از آثار تحسین‌شده این کارگردان تبدیل شد.
۹۵. آیین در زمان تغییرشکل‌یافته (Ritual in Transfigured Time)
- کارگردان: Maya Deren
- بازیگران: Rita Christiani, Maya Deren, Anaïs Nin
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۴۶
مایا درن فیلمساز آوانگارد و طراح رقص در این فیلم کوتاه رابطه بین فیلم و رقص را به شیوه خاص خود بررسی می‌کند. درن از طریق داستان‌سرایی پراکنده و حرکات نسبتا گیج‌کننده و غافلگیرکننده دوربینش، زنانی را نشان می‌دهد که مراسمی را روی پرده اجرا می‌کنند. یکی از زنانی که در این فیلم به نقش‌آفرینی پرداخته، نویسنده معروف، آنائیس نین است.
فیلم کوتاه ۱۵ دقیقه‌ای «آیین در زمان تغییرشکل‌یافته» یک اثر صامت و تجربی است و همچون فیلم قبلی درن «مطالعه‌ای در طراحی رقص برای دوربین»، مساله استفاده از رقص را در فیلم از زاویه دید هنجارهای اجتماعی مورد تحلیل قرار می‌دهد. این اثر به دلیل داستان سرایی ناهماهنگ و غیرمنسجم، استفاده از حرکات آهسته و بهره‌گیری از نماهای فریز-فریم مشهور است.
۹۴. خبرهایی از خانه (News from Home)
- کارگردان: Chantal Akerman
- بازیگران: Chantal Akerman
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: فرانسه، بلژیک، ۱۹۷۶
شانتال آکرمن از چهره‌های سرشناس سینمای هنری اروپا است که در زمینه فیلم‌سازی تجربی و آوانگارد طی دهه‌های اخیر آثار ماندگاری از خود به جا گذاشته است. معروف‌ترین فیلم آکرمن «ژان دیلمان» است که در جدیدترین نظرسنجی بزرگ مجله سایت‌اندساوند به عنوان برترین فیلم تاریخ سینما برگزیده شده و در این فهرست هم رتبه سوم را در اختیار دارد. با این حال یکی دیگر از فیلم‌های مهم این هنرمند هم راه خود را به فهرست ۱۰۰ فیلم برتر کارگردانهای زن باز کرده است.
«خبرهایی از خانه»، یکی از فیلم‌های تحسین‌شده این کارگردان بلژیکی، یک مستند آوانگارد است. فیلم درباره دوره‌ای است که آکرمن در نیویورک سپری کرده و در این مستند شاهد خواندن نامه‌هایی هستیم که مادر آکرمن طی آن دوره برایش نوشته است. نامه‌ها در حالی خوانده می‌شوند که نماهای بلندی از مکان‌های مختلف در نیویورک را می‌‌بینیم. فیلم نگاهی بسیار جذاب به نیویورک دهه ۱۹۷۰ دارد و نشان می‌دهد مهاجربودن طی آن سال‌ها در این شهر چه معنا و حال‌وهوایی داشته است.
۹۳. رد رود (Red Road)
- کارگردان: Andrea Arnold
- بازیگران: Kate Dickie, Tony Curran, Martin Compston
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۳ از ۱۰۰
- محصول: بریتانیا، دانمارک، ۲۰۰۶
جکی مسئول یک سامانه نظارت تصویری (CCTV) است و تصاویر دوربین‌های امنیتی را چک می‌کند. جکی طی همین فرایند یک مرد ترسناک را می‌بیند که با گذشته او در ارتباط است؛ حالا این زن مجبور است که با مرد ترسناک و مرموز مواجه شود.
فیلم سینمایی «رد رود» اولین اثر آندریا آرنولد از فیلمسازان توانمند بریتانیایی است که فیلم‌هایی چون «تنگ ماهی» و «عزیز آمریکایی» را در کارنامه دارد. آرنولد تا به حال سه‌بار جایزه ویژه هیات داوران جشنواره بین‌المللی فیلم کن را تصاحب کرده که یک‌بارش بابت همین فیلم بوده است.
۹۲. خام (Raw)
- کارگردان: Julia Ducournau
- بازیگران: Garance Marillier, Ella Rumpf, Laurent Lucas
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۱ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه، بلژیک، ۲۰۱۶
بیشتر علاقه‌مندان به سینما نام ژولیا دوکورنو را زمانی شنیدند که فیلم عجیب و پرسروصدای او «تیتان» موفق شد به شکلی غیرقابل پیش‌بینی نخل طلای جشنواره بین‌المللی فیلم کن را به دست آورد.
اما «تیتان» دومین فیلم بلند سینمایی دوکورنو بود و بسیاری از منتقدان همان‌زمان اشاره کردند از این فیلمساز اثر دیگری به نام «خام» را هم سال ۲۰۱۶ تماشا کردند که بیانگر استعداد و توانمندی‌های این هنرمند بود.
«خام» یک درام ترسناک درباره زنی جوان و گیاه‌خوار به نام جاستین است؛ او که دانشجوی سال اول رشته دامپزشکی است در دانشگاه برای اولین‌بار طعم گوشت را امتحان می‌کند و از آن پس در خود میل عجیبی به خوردن گوشت انسان حس می‌کند. احتمالا تا همین‌جای داستان هم برای‌تان روشن شده باشد که داستان فیلم اول ژولیا دوکورنو چندان از داستان فیلم دومش متعارف‌تر نیست.
۹۱. ماده سفید (White Material)
- کارگردان: Claire Denis
- بازیگران: Isabelle Huppert, Christophe Lambert, Nicolas Duvauchelle
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۱ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه،۲۰۰۹
ایزابل هوپر در این فیلم ساخته کلر دنی نقش زنی را بازی می‌کند که در یک کشور بدون نام آفریقایی فرانسه‌زبان کسب‌وکار تولید قهوه را پیش می‌برد. زن تصمیم دارد با وجود درگرفتن جنگ داخلی در کشور، در مزرعه قهوه‌اش باقی بماند. هوپر و دنی پیش از همکاری در این فیلم از سال‌ها قبل یکدیگر را می‌شناختند اما این اثر سینمایی اولین همکاری آن دو به حساب می‌آمد که منجر به یک شخصیت‌پردازی عمیق در یک تریلر سیاسی جذاب شد.
فیلم سینمایی «ماده سفید» نظر منتقدان را به خود جلب کرد و در بسیاری از فهرست‌های برترین آثار سال جای گرفت.
۹۰. اوقات خوش در ریجمونت های (Fast Times at Ridgemont High)
- کارگردان: Amy Heckerling
- بازیگران: Sean Penn, Jennifer Jason Leigh, Judge Reinhold
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۱ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۸۲
«اوقات خوش در ریجمونت های» یک فیلم نوجوانانه کلاسیک است که احتمالا بسیاری از مخاطبانش بدون توجه به نام کارگردان درنخواهند یافت که توسط یک زن کارگردانی شده است.
فیلم ماجراهای مرتبط با تعدادی نوجوان دبیرستانی را دنبال می‌کند که در کالیفرنیای جنوبی شیطنت‌ها و رفتارهای معمول این دوران سنی را تجربه می‌کنند.
۸۹. سواحل اگنس (The Beaches of Agnès)
- کارگردان: Agnès Varda
- بازیگران: Agnès Varda
- امتیاز IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۶ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه، ۲۰۰۸
این مستند فرانسوی نوعی مقاله خودزندگی‌نامه‌ای است که در آن انیس واردا یکی از مشهورترین چهره‌های زن سینمای فرانسه و جهان، مکان‌هایی از دوران گذشته را دوباره می‌بیند، به مرور خاطرات می‌پردازد و تولد ۸۰ سالگی‌اش را جلوی دوربین جشن می‌گیرد.
مثل همیشه بازیگوشی‌های تماشایی واردا و عشق او به زندگی باعث تولید یک اثر خودزندگی‌نامه‌ای کاملا متفاوت با آثار متعارف این گونه شده است.
۸۸. سکوت قصر (The Silences of the Palace)
- کارگردان: Moufida Tlatli
- بازیگران: Amel Hedhili, Hend Sabri, Najia Ouerghi
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: تونس، ۱۹۹۴
کارگردان این فیلم آفریقایی، مفیدا تالاتلی، با نگاهی موشکافانه به موضوعی می‌پردازد که عمدتا توسط فیلمسازان نادیده گرفته شده؛ زندگی زنانی که در جامعه‌ای سرکوبگر زندگی می‌کنند. فیلم به شکل پیاپی میان گذشته و حال نوسان می‌کند و به داستان آلیا در کاخ خانواده سلطنتی فرمانروایان تونس می‌پردازد.
«سکوت قصر» یک فیلم تأثیرگذار و عمیق سیاسی و اجتماعی است که از نظر تاریخی در آستانه استقلال تونس و پایان کنترل فرانسوی‌ها طی دهه ۱۹۵۰ می‌گذرد.
قهرمان جوان فیلم دختر نامشروع یک خدمتکار است و آواز خواندن را همچون روزنه‌ای برای فرار از انسداد و فضای بسته زندگی‌اش می‌یابد. فیلم نگاهی دقیق و بسیار جدی به ماهیت ظلمی دارد که جوامع مردسالار در حق زنان روا داشته‌اند.
۸۷. ۳۵ پیک رام (۳۵ Shots of Rum)
- کارگردان: Claire Denis
- بازیگران: Alex Descas, Mati Diop, Nicole Dogue
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۲ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه، آلمان، ۲۰۰۸
فیلم سینمایی «۳۵ پیک رام» زندگی چهار شخصیت مرکزی را که در آپارتمانی در پاریس زندگی می‌کنند و میان‌شان ارتباطی پیچیده برقرار می‌شود، دنبال می‌کند؛ از جمله این شخصیت‌ها پدر و دختری‌اند که همیشه به یکدیگر وابسته بوده‌اند.
این رابطه میان پدر و دختر با حضور یک مرد جوان جذاب دچار چالش می‌شود. ظاهرا دنی در ساخت این فیلم از یاسوجیرو اوزو الهام گرفته است در حالی که بخشی از اثر هم تحت تاثیر زندگی شخصی و رابطه مادر خودش با پدربزرگش بوده است. روزنامه نیویورک تایمز با اشاره به همین نکات این اثر سینمایی را یکی از شخصی‌ترین ساخته‌های کلر دنی ارزیابی کرد.
۸۶. وجده (Wadjda)
- کارگردان: Haifaa al-Mansour
- بازیگران: Waad Mohammed, Reem Abdullah, Abdulrahman al-Juhani
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۱ از ۱۰۰
- محصول: عربستان سعودی، ۲۰۱۲
وجده یک دختر جوان و دردسرساز است که در عربستان سعودی زندگی می‌کند و به شدت دنبال تملک یک دوچرخه است. با این حال خانواده و سنت‌های موجود در آن منطقه دوچرخه‌سواری این دختر جوان را نامناسب می‌دانند و معتقدند چنین اقدامی باعث از میان‌رفتن فضلیت‌های اخلاقی‌اش می‌شود. با این اوصاف مادر وجده برای خرید دوچرخه هیچ کمکی به دخترش نمی‌کند.
وجده برای حل این مشکل و خرید دوچرخه بدون کمک‌گرفتن از مادرش، وارد مسابقه قرائت قرآن می‌شود تا از طریق بردن جایزه و کسب پول خود بتواند دوچرخه بخرد. با این وجود در این مسیر موانع بسیاری هنوز سر راه او قرار دارند.
این اثر سینمایی ساخته حیفا المنصور اولین فیلم بلند داستانی است که توسط یک کارگردان زن در عربستان سعودی ساخته شده و اولین فیلمی از این دست آثار است که تمام بخش‌هایش در خود کشور عربستان تصویربرداری و تولید شده‌اند.
۸۵. یکی آواز می‌خواند، دیگری نمی‌خواند (One Sings, the Other Doesn’t)
- کارگردان: Agnès Varda
- بازیگران: Thérèse Liotard, Valérie Mairesse, Ali Rafie
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: فرانسه، ۱۹۷۷
دومین فیلم انیس واردا در این فهرست یک فیلم شبه موزیکال است که داستان دوستی میان دو زن را پی می‌گیرد؛ دو زن که از سنین پایین رابطه‌شان را آغاز کردند و محور این رابطه تقاضای یکی از دیگری برای کمک‌کردن به او در فرایند سقط جنین بوده است.
فیلم رابطه بادوام این دو را طی سالیان بررسی می‌کند؛ دو دوست که در بسیاری موارد به یکدیگر دسترسی ندارند و در غیاب هم روزگار می‌گذرانند و دوران جوانی را طی می‌کنند. واردا داستان دو زن متفاوت را روایت می‌کند که هر کدام ملاحظات و نگرش‌های ویژه خود را در زندگی دارند.
۸۴. پرتره جیسون (Portrait of Jason)
- کارگردان: Shirley Clarke
- بازیگران: Jason Holliday, Shirley Clarke, Carl Lee
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۷ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۶۷
«پرتره جیسون» ساخته شرلی کلارک یک مستند درباره مردی به نام جیسون هالیدی است که از کودکی به خودفروشی مشغول بوده و البته در کنار آن به اجرا در کلوب‌های شبانه هم می‌پردازد.
این اثر سومین فیلم شرلی کلارک کارگردان مستقل‌ساز آمریکایی است. فیلم در به تصویر‌کشیدن شخصیت جیسون و عمیق‌شدن در ابعاد مختلف آن، بسیار موفق عمل می‌کند. موفقیت این اثر به حدی بود که اینگمار برگمان، یکی از غول‌های تاریخ سینما آن را «خارق‌العاده‌ترین اثری که در زندگی دیده‌ام» لقب داد.
۸۳. بی‌خواب در سیاتل (Sleepless in Seattle)
- کارگردان: Nora Ephron
- بازیگران: Tom Hanks, Meg Ryan, Bill Pullman
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۲ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۹۳
نورا افرون، سلطان کمدی-رمانتیک در این فیلم تام هنکس و مگ رایان را کنار هم قرار داده تا احتمالا به باور بسیاری از ناظران و منتقدان بهترین همکاری این دو چهره را رقم بزند.
در فیلم سینمایی «بی‌خواب در سیاتل» شاهد تماس‌گرفتن جونا – پسر سام بالدوین – با یک برنامه رادیویی هستیم که از طریق آن قصد دارد برای پدرش یک همسر جدید پیدا کند. آنی که داستان زندگی سام را می‌شنود با وجود اینکه خود به زودی قصد ازدواج دارد تلاش می‌کند با او ارتباط برقرار کند. شروع این ارتباط، یک ماجرای رمانتیک و کمدی گیرا و تماشایی را رقم می‌زند.
فیلم واجد نوعی شوخ‌طبعی متفاوت و اعتماد به نفس خاص است که همیشه می‌توان در آثار نورا افرون سراغش را گرفت و بسیاری از فیلمسازان دیگر هم تلاش کرده‌اند به چنین حال و هوایی نزدیک شوند اما در این مسیر توفیق چندانی نداشته‌اند.
۸۲. در سرزمین (At Land)
- کارگردان: Maya Deren
- بازیگران: Maya Deren, Alexander Hammid, John Cage
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۴۴
فیلم تجربی صامت کوتاه «در سرزمین» را مایا درن کارگردانی کرده است. او از چهره‌های شناخته‌شده سینمای تجربی است که خودش هم در این فیلم کوتاه به ایفای نقش پرداخته.
فیلم یک ساختار روایی رویامانند دارد که در آن زن از طریق امواج به ساحل انداخته می‌شود و پس از آن یک سفر مرموز و عجیب را آغاز می‌کند، با افراد گوناگون برخورد دارد و البته با نسخ‌هایی دیگر از خودش هم مواجه می‌شود. درن در یکی از مصاحبه‌هایش درباره این فیلم گفته بود که «در سرزمین» درباره مبارزه برای حفظ هویت فردی است.
۸۱. دختری شب تنها به خانه می‌رود (A Girl Walks Home Alone at Night)
- کارگردان: Ana Lily Amirpour
- بازیگران: Sheila Vand, Arash Marandi, Mozhan Marnò
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۱ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۲۰۱۴
در یک شهر ارواح به نام «شهر بد» واقع در ایران، جایی که بوی مرگ و تنهایی می‌دهد، مردم شهر بی‌خبر از آنکه یک خون‌‌آشام آن‌ها را زیر نظر دارد روزگار می‌گذرانند.
در این فیلم ترسناک سیاه و سفید ایرانی به کارگردانی آنا لیلی امیرپور می‌توان نشانه‌های واضحی از ژانر وسترن، رمان‌های گرافیکی و موج نوی سینمای ایران را مشاهده کرد. این فیلم اولین اثر سینمایی بلند امیرپور در مقام کارگردان بود و موفق شد توجه منتقدان سینما و طرفداران ژانر وحشت را جلب کند.
۸۰. بزرگ (Big)
- کارگردان: Penny Marshall
- بازیگران: Tom Hanks, Elizabeth Perkins, Robert Loggia
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۳ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۸۸
فیلم سینمایی «بزرگ» یک کمدی-درام فانتزی درباره کودکی است به نام جاش که آرزو دارد بزرگ شود. جاش بلافاصله با برآورده‌شدن غیرمنتظره این آرزو روبه‌رو می‌شود که مشکلات و تبعات عجیبی را برایش به همراه می‌آورد از جمله اینکه وقتی جاش قصد دارد شرایط جدیدش را درک کند، زنی عاشق‌اش می‌شود.
پنی مارشال فیلم جذاب و سرگرم‌کننده‌ای ساخته که در عین حال قادر است حال‌وهوای کودکانه‌ی درونی بسیاری از بزرگسالان را هم تحریک کند.
۷۹. کفش (Shoes)
- کارگردان: Lois Weber
- بازیگران: Mary MacLaren, Harry Griffith, Mattie Witting
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۱۹۱۶
لوییس وبر از چهره‌های بسیار مشهور زن طی دوران صامت صنعت سینما این فیلم را براساس داستان کوتاهی از استلا وین هرون و رمانی از جین آدامز کارگردانی کرد. مری مک‌لارن در فیلم صامت «کفش» محصول سال ۱۹۱۶ نقش کارگری را بازی می‌کند که برای حمایت از خانواده‌اش به سختی در یک مغازه خواربار فروشی مشغول به کار است اما کفش‌هایش در حال از بین رفتن است. زن برای به دست‌آوردن یک کفش بهتر و مد روز به تن‌فروشی روی می‌آورد اما آیا چنین کاری واقعا ارزش‌اش را دارد؟
بی‌شک تماشایی است که این مضامین اجتماعی چطور بیش از ۱۰۰ سال پیش در یک فیلم صامت به شکلی عمیق و با پرهیز از احساسات‌گرایی سطحی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.
۷۸. سیب (The Apple)
- کارگردان: Samira Makhmalbaf
- بازیگران: Ghorban Ali Naderi, Azizeh Mohamadi, Massoumah Naderi
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: ایران، ۱۹۹۸
«سیب» اولین فیلم سمیرا مخملباف است. اثری درباره دو دختر که به مدت ۱۱ سال توسط والدینشان در خانه حبس شده‌اند. وقتی دو دختر توسط مددکاران اجتماعی نجات می‌یابند باید در جهانی زندگی کنند که برای‌شان از بسیاری جهات کاملا گیج‌کننده است.
سمیرا مخملباف فیلم‌نامه این اثر سینمایی را با کمک و همراهی پدرش محسن مخملباف نوشته است.
۷۷. تام‌بوی (Tomboy)
- کارگردان: Céline Sciamma
- بازیگران: Zoé Héran, Malonn Lévana, Sophie Cattani
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۴ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه، ۲۰۱۱
قبل از اینکه نام سلین سیاما را به عنوان کارگردان آثاری چون «پرتره بانوی سوزان» بشنویم این کارگردان آثار درخور توجه دیگری همچون «تام‌بوی» را جلوی دوربین برد. فیلم درباره دختری جوان است که ظاهرش به پسرها شباهت دارد و از همین زاویه مواجهه با او برای دیگران از نظر هویت جنسیتی تا حدی گیج‌کننده است.
در این شرایط دختر تصمیم می‌گیرد با توجه به فرض عمومی افراد که گمان می‌کنند او یک پسر است، برای خود نام پسرانه مایکل را انتخاب کند. فیلم در همین حوزه پیش می‌رود و اعماق لایه‌های گره‌خورده و پیچ در پیچ هویت و جنسیت را می‌شکافد؛ سوالات برجسته‌ای که در دوران نوجوانی و جوانی پاسخ به آن اهمیت بسیاری دارد.
۷۶. دختربچگی (Girlhood)
- کارگردان: Céline Sciamma
- بازیگران: Karidja Touré, Assa Sylla, Lindsay Karamoh
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
- محصول: فرانسه، ۲۰۱۴
«دختربچگی» یکی از فیلم‌های مهم سلین سیاما است که نباید از دیدنش غافل شد. این درام بلوغ (Coming-of-age) بر زندگی مریم دختر نوجوانی که در محله‌ای پرخشونت واقع در حومه پاریس ساکن است تمرکز دارد. فیلم درک و دریافت معمول از نژاد، جنسیت و طبقه را به چالش کشیده و به بحث می‌گذارد. یکی از اهداف سیاما روایتگری داستان دختران نوجوان سیاه‌پوست بوده که به باور او در آثار سینمای فرانسه صدای چندانی ندارند و کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
ظاهرا مشاهده گروه‌های دوستی دختران نوجوان سیاه‌پوست اطراف پاریس برای فیلمساز الهام‌بخش بوده و اثر هم به هدف نمایش دوستی، رابطه خواهرانه و پیوند خاص میان این دختران نوجوان ساخته شده است.
دختربچگی در ادامه دو فیلم دیگر این کارگردان یعنی «نیلوفرهای آبی» (Water Lilies) و «تام‌بوی» (Tomboy) نوعی سه‌گانه جوانی (Youth Trilogy) را تشکیل دادند.
بازیگر نقش اصلی فیلم کاریدجا توره در نقش مریم عملکردی شگفت‌انگیز نشان داده و به بهترین شکل تنش‌های خاص یک نوجوان را میان دو دوره کودکی و جوانی که به دلیل جنسیت، سن و نژادش به حاشیه رانده شده نمایش داده است. سیاما تعداد قابل توجهی از بازیگران دیگر فیلم را از میان غیرحرفه‌ای‌ها و لابه‌لای نوجوانان عادی محله‌های مورد توجهش برگزید.
دختربچگی زبان و جهان شخصیت‌هایش را می‌شناسد و با هوشمندی، بلاغت و بینشی مثال‌زدنی قدرت و پیچیدگی روانی این شخصیت‌ها را آشکار و البته تحسین می‌کند.
۷۵. میان‌بر میک (Meek’s Cutoff)
- کارگردان: Kelly Reichardt
- بازیگران: Michelle Williams, Paul Dano, Bruce Greenwood
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۵ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
- محصول: ایالات متحده آمریکا، ۲۰۱۰
کلی رایکارد یکی از فیلمسازان مطرح و توانمند آمریکایی است که از سال ۱۹۹۴ به ساخت آثار بلند داستانی می‌پردازد و سال ۲۰۱۹ هم با فیلم «اولین گاو» خوش درخشید و توجه منتقدان و سینمادوستان را به خود جلب کرد. فیلم سینمایی «میان‌بر میک» یکی دیگر از آثار شناخته‌شده این هنرمند است که براساس وقایع تاریخی رخ داده در مسیر اورگن طی سال ۱۸۴۵ ساخته شده است. در این واقعه استیون میک، یک راهنمای محلی در مناطق مرزی واگن قطار را درون صحرای اورگن در مسیری هدایت می‌کند که سال‌ها بعد تحت عنوان میان‌بر میک شناخته شد.
«میان‌بر میک» از آثار پخته و جذاب رایکارد است که عناصر سبک سینمای او را به شکلی منسجم پیش چشم مخاطبان می‌آورد. یک وسترن با نقش محوری‌تر زنان نسبت به آثار معمول سینمای وسترن اما خالی از کلیشه‌های رایجی که ممکن است با حضور پررنگ‌تر زنان شاهدشان باشیم.
۷۴. شکلات (Chocolat)
- کارگردان: Claire Denis
- بازیگران: Isaach de Bankolé, François Cluzet, Giulia Boschi
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: فرانسه، کامرون، ۱۹۸۸
یک زن فرانسوی در آفریقای تحت سیطره استعمار به ظلمی می‌اندیشد که طی دوران کودکی او نسبت به سیاه پوستان رخ داده است. نام فیلم برگرفته از عناصر زبان عامه فرانسوی است و ریشه در اصطلاح عامیانه‌ای در معنای فریب‌خوردن دارد. فیلم مضمون فریب‌خوردن را در یک فضای مرتبط با مسائل نژادی می‌کاود و تحلیل می‌کند.
کلر دنی فیلمساز شاخص فرانسوی است که اساسا علاقه‌ی خاصی به بررسی مسائل مرتبط با استعمار و به ویژه تاریخ و نقش فرانسه در فرایندهای مرتبط با استعمار کشورهای آفریقایی دارد. در نتیجه اگر وارد جهان سینمایی دنی شوید نباید از تماشای چندین فیلم دیگر غافلگیر شوید که با همین مضامین به شیوه‌های مختلف به مساله مرکزی دنی می‌پردازند.
۷۳. در جسم و روح (On Body and Soul)
- کارگردان: Ildikó Enyedi
- بازیگران: Alexandra Borbély, Géza Morcsányi, Réka Tenki
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۷ از ۱۰۰
- محصول: مجارستان، ۲۰۱۷
«در جسم و روح»، یکی از آثار از نظر تاریخی جدیدتر این لیست به سینمای مجارستان تعلق دارد. داستان فیلم درباره رابطه عاطفی عجیب اندره، مدیر مالی یک کشتارگاه و ماریا، بازرس کیفیت گوشت است که به تازگی در این کشتارگاه استخدام شده. ماریا در رویایی تکراری می‌بیند که در جنگل کنار یک گوزن و به‌عنوان جفت او حرکت می‌کند؛ نکته جالب اینجاست که اندره هم رویای مشابهی را در خواب می‌بیند. این اثر تحسین‌شده موفق شد جایزه خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را تصاحب کند.
این داستان عاشقانه خیال‌‌انگیز و پیچیده در پس‌زمینه فضای بی‌رحمانه یک کشتارگاه، گستره وسیعی از احساسات متفاوت را در مخاطب بیدار می‌کند؛ فیلمی که زیبایی، وحشت، لذت، غم، مرگ و زندگی را به شکل توامان کنار هم گذاشته و با نوعی زبردستی شاعرانه مخاطبان را مسحور خود می‌کند.
۷۲. اروپا اروپا (Europa Europa)
- کارگردان: Agnieszka Holland
- بازیگران: Marco Hofschneider, Julie Delpy, Hanns Zischler
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۵ از ۱۰۰
- محصول: آلمان، لهستان، فرانسه، ۱۹۹۰
فیلم سینمایی «اروپا اروپا» درباره یک نوجوان یهودی است که به دلیل شباهت ظاهری‌اش با آلمانی‌های غیریهودی موفق می‌شود تظاهر به آلمانی‌بودن کند و میان جوانان هیتلری در خط مقدم و دانشگاه‌های آلمانی حضور پیدا کند. این فیلم که برگرفته از داستان واقعی فردی به نام سولومون پرل است در کنار پرداختن به مساله هولوکاست تلاش دارد نشان دهد که تقسیم‌بندی‌های نژادی تا چه حد پوچ و بی‌معنا بوده‌اند.
فیلم سینمایی «اروپا اروپا» تنها ساخته این کارگردان زن لهستانی درباره کشتار یهودیان طی جنگ جهانی دوم نیست. او سال ۲۰۱۱ با فیلم «در تاریکی» به همین موضوع پرداخت و بر مباحثی مرتبط با یهودی‌ستیزی هم متمرکز شد.
۷۱. صدف و کشیش (The Seashell and the Clergyman)
- کارگردان: Germaine Dulac
- بازیگران: Alex Allin, Genica Athanasiou, Lucien Bataille
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: –
- محصول: فرانسه، ۱۹۲۸
«صدف و کشیش» اثری است متعلق به سینمای تجربی فرانسه که توسط ژرمن دولاک ساخته شده است. یک اثر کوتاه، تجربی، سوررئالیستی با فضایی وهم‌انگیز و خیالی.
فیلم درباره یک کشیش است که در رویایش با هوس‌ها و شهوات خود مواجه می‌شود. این اثر یک سال پیش از فیلم بسیار مشهور «سگ اندلسی» ساخته لوئیس بونوئل و سالوادور دالی به نمایش درآمد ولی عموما به اشتباه فیلم بونوئل را به عنوان اولین فیلم سوررئالیستی می‌شناسند در حالی که چنین نبوده است. دولاک در این فیلم علاوه بر استفاده جالب توجه از تکنیک‌های سوررئالیسیتی نوعی زنانگی خاص و ویژه به فیلم بخشیده که می‌توان با قاطعیت گفت اگر این اثر توسط یک مرد ساخته می‌شد احتمالا شاهد این ویژگی‌ها نمی‌بودیم.
۷۰. سوارکار نهنگ (Whale Rider)
- کارگردان: Niki Caro
- بازیگران: Keisha Castle-Hughes, Rawiri Paratene, Vicky Haughton
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۰ از ۱۰۰
- محصول: نیوزیلند، آلمان، ۲۰۰۲
«سوارکار نهنگ» یک درام نیوزیلندی است که براساس رمانی به همین نام اقتباس شده و روایتگر داستان دختری ۱۲ ساله از قبیله مائوری و جاه‌طلبی‌هایش است. دختر دوست دارد در آینده رییس قبیله شود اما واقعیت این است که چنین نقشی طبق سنت‌های قبیله نقشی مردانه در نظر گرفته می‌شود و فقط برای یک جنسیت خاص محفوظ نگه داشته می‌شود.
نیکی کارو هنرمند نیوزیلندی اثری نشاط‌بخش و جذاب خلق کرده که تلاش می‌کند علاوه بر پرداختن به یکی از مسائل مهم زنان نگاه دقیقی هم به مفاهیم اخلاقی محلی بیندازد.
