یا شده در شرایط خاصی رفتار غیرمنطقی از خود بروز دهید و چند لحظه بعد از آن خجالت زده شوید؟ تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که ای کاش می‌توانستید احساسات خود را کنترل کنید و خشم، ناراحتی و سایر تغییرات حسی خود را در جمع بروز ندهید. افراد زیادی هستند که به دلیل عدم توانایی در کنترل هیجانات به خود و دیگران آسیب‌های جدی زده‌اند. بنابراین مدیریت هیجان مهارتی است که لازم است هر فرد در طول زندگی خود آن را فرا بگیرد. در این مطلب قصد داریم توضیح دهیم که مدیریت هیجان چه معنایی دارد و برای دستیابی به مهارت مدیریت هیجانات چه راهکارهایی وجود دارد
منظور از مدیریت هیجان چیست؟
مدیریت هیجان یکی از مهارت‌های مهم در زندگی است که به مدیریت آگاهانه، هوشیارانه و خلاقانه هیجانات می‌انجامد. برای آن که بتوانیم هیجان خود را آگاهانه و خلاقانه مدیریت کنیم، لازم است انواع آن را به خوبی بشناسیم و از وجود آن‌ها آگاه باشیم. به عبارتی ساده‌تر، مهارت مدیریت هیجان سبب می‌شود تا بتوانیم احساسات متفاوت را بشناسیم، هیجانات ایجاد شده در شرایط مختلف را پیش‌بینی کنیم و بدانیم که در زمان بروز هر هیجان چه واکنشی باید از خود نشان دهیم. مدیریت هیجان اشاره به این موضوع دارد که هیجان‌های خود را بپذیریم، اما نه به این معنا که هر زمان و در هر جایی آن را بروز دهیم. درواقع در این مهارت می‌آموزید که هر انسان میزبان هیجان‌هایش است، اما نمی‌تواند به هر شکلی که خواست آن‌ها را ابراز کند.
چرا مدیریت هیجان مهم است؟
فرض كنيد فردي بسيار عصباني است و نتواند اين هيجان را كنترل كند، امكان دارد هر لحظه دست به عملي بزند كه باعث پشيماني وي شود. برخي احساسات مانند خوشحالي هم مي تواند فرد را به سمت تفريحات ناسالم و رفتارهاي ضد اجتماعي و نامناسب بكشاند. تمامي اين موارد مي‌تواند به تصميمات احساسي منجر شود و ممكن است بعد اقدام، وي واقعا از رفتارش پشيمان شود و فرصتي براي جبران آن وجود نداشته باشد. در نتيجه مدیریت هیجان چه از نوع مثبت و چه منفي، يكي از مهارت‌هايي است كه به فرد كمك مي‌كند كه چگونه هيجانات خود را كنترل كند و باعث رشد بهتر خودش شود و از طرفي به اطرافيانش كمتر صدمه بزند.
چطور می‌توان عادات و هیجانات خود را کنترل کرد؟
آیا می‌توان بر رفتارها و عادات خود کنترل داشت؟ پیشنهادهای مهم و مناسب در این زمینه کدام می‌باشند؟
در ادامه این بحث به توصیه روانشناسان راجع به چگونگی کنترل عادات خود می‌پردازیم.
با توجه به گزارش‌های اخیر به دست آمده مشخص شده است دوره نوجوانی مملو از نیاز به هیجان می‌باشد اما به ندرت مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است. پیش از اینکه وارد هر بحثی شویم بهتر است با مفهوم هیجان آشنا شویم. به بیانی ساده هیجان در اصل جوابی است که به احساسات خویش می‌دهیم. به زبانی دیگر هیجان می‌تواند غمی باشد که پاسخ آن گریه می‌باشد یا خوشحالی که پاسخ آن خنده می‌باشد. هیحانات، انتظار باور و افکاری است ک دارا هستیم و پاسخ ما را به آن هیجان مشخص می‌کند.
به همین خاطر یک هیجان می‌تواند پاسخ‌های متفاوتی را در افراد گوناگون به وجود آورد. همچنین تغییرات فیزیکی مانند بزرگ شدن مردمک چشم، افزایش تعداد نفس‌ها، افزایش ضربان قلب و… را می‌توان در هنگام رویاویی با هیجانات در خود و دیگران احساس کنیم. این هیجانات قسمتی طبیعی از زندگی افراد است به ویژه در سنین نوجوانی ممکن است پررنگ‌تر از سایر سنین به نظر برسد.
تبعات عدم مدیریت احساسات مختلف
همان‌طور که در ابتدای مطلب گفتیم، عدم مدیریت احساسات ممکن است آسیب‌های جدی به خود و یا اطرافیانتان وارد کند. همچنین شیوه واکنش شما تاثیر مستقیم بر روی روابط اجتماعیتان دارد. هیجان شامل احساسات مختلف می‌شود که عدم مدیریت هر یک از انواع آن تبعاتی به دنبال دارد. در ادامه پیامدهای عدم مدیریت احساسات مختلف را بررسی خواهیم کرد.
تبعات مدیرت نکردن خشم
شاید در یک لحظه تخلیه خشم حس آرامش در ما ایجاد کند، اما مسلما واکنش مناسبی نیست. اگر نتوانیم زمانی که عصبانی هستیم خشم خود را کنترل کنیم، ممکن است پیامدهای زیر رخ دهد:
- ایجاد مشکل در ارتباط با اطرافیان
- افزایش احتمال آسیب به خود یا دیگران
- ایجاد مشکلات اساسی در روابط اجتماعی در جامعه
- رنجاندن افراد مهم و نزدیکانمان
- خدشه دار شدن وجهه عمومی
- تلخ شدن لحظات شیرین
- احساس مکرر پشیمانی، ندامت و سرخوردگی
- ضایع شدن حقوق به دلیل بروز رفتارهای پرخاشگرانه
اگر شما هم در دسته افرادی هستید که قادر به کنترل خشمشان نیستند، بدون شک موارد بالا را به صورت مکرر تجربه کرده‌اید و تاوان‌های زیادی داده‌اید. بنابراین به خوبی درک می‌کنید که مهارت مدیریت هیجان و کنترل خشم در موقعیت‌های حساس تا چه میزان موثر است.
تبعات مدیریت نکردن ترس
ترس هم یکی از احساساتی است که در شرایط مختلف به سراغمان می‌آید. سوژه‌های ترسناک در شرایط مختلف وجود دارند و بدون شک عدم مقابله با آن‌ها، فرصت‌های زیادی را از ما می‌گیرد. مشکلاتی مانند ترس از ارتفاع، حشرات، حیوانات، صحبت در جمع و… ممکن است در کوتاه مدت خیلی تاثیرگذار نباشند، اما کنار آمدن با آن‌ها در بلند مدت، کار ساده‌ای نیست و به مرور زمان دردسرساز می‌شود. علاوه بر این موارد، افراد زیادی از سوژه‌هایی مانند شکست، ابراز عقیده، امتحان دادن، مراجعه به پزشک و… هم دچار ترس می‌شوند و با دوری از این شرایط، فرصت‌های زیادی را از خود دریغ می‌کنند.
تبعات مدیریت نکردن غم و اندوه
غم و اندوه هم جزو هیجانات منفی است که در طول زندگی به صورت مکرر و به بهانه‌های مختلف تجربه می‌کنیم. غمگین شدن در شرایط حزن‌انگیز، امر کاملا طبیعی است. اما اگر نتوانیم به درستی آن را مدیریت کرده و با آن کنار بیابیم، ممکن است مشکلات زیادی ایجاد شود. مسائل زیادی در زندگی اجتناب‌ناپذیر و غیرقابل کنترل هستند. اگر در لحظات حساس و ناراحت کننده فقط برون‌ریزی داشته باشیم، مثلا مدام گریه کنیم، نه تنها کاری پیش نمی‌بریم، بلکه شرایط بدتر نیز می‌شود. افراد زودرنج و حساس در زندگی خود زیاد غصه می‌خورند و این حس به مرور زمان در آن‌ها بی‌انگیزگی ایجاد می‌کند و شور و اشتیاق در زندگیشان کمرنگ می‌شود. مبارزه نکردن با احساسات منفی و ناراحت کننده، خیلی زود شما را دچار افسردگی خواهد کرد.
راهکارهای مدیریت هیجان
شناخت هیجان
شناخت هیجان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های کنترل آن است. تصور کنید در شرایطی خاص، کسی به شما می‌گوید: (تو الان عصبانی هستی) و شما عصبانیت خود را نفی می‌کنید، در حالی که در چهره شما نشانه‌های خشم کاملا مشهود است. این رفتارها و پاسخ‌ها به این معناست که شما شناختی از هیجانات منفی خود ندارید و یا اگر از خشم خود آگاه هستید، قادر به کنترل آن نمی‌باشید. بنابراین اولین گام برای مدیریت هیجان، شناخت آن و واکنش‌های طبیعی بدنتان به انواع هیجان است.
به هیجانات خود اجازه ابراز دهید
همان‌طور که می‌دانید، آسان‌ترین راه برای بروز هیجانی مانند شادی، خندیدن است. حتی اگر تنها هم باشید، لازم است در زمانی که یک مطلب طنز مطالعه می‌کنید و یا فیلم طنز تماشا می‌کنید، بلند بخندید و احساس شادی خود را بروز دهید. همچنین اگر در حال تجربه غم هستید، سعی کنید در مورد موضوعی که شما را ناراحت کرده، با اطرافیانتان صحبت کنید و حتی در صورت امکان با گریه، احساسات خود را تخلیه کنید. احساساتی مانند خشم را می‌توان با انجام یک فعالیت مفید، مانند کار یا ورزش بروز داد و از ابراز رفتارهای تهاجمی جلوگیری کرد.
احساسات خود را یادداشت کنید
یادداشت احساسات گوناگون، نوعی ابراز هیجانات است. نوشتن احساس، نه تنها یکی از راه‌های تخلیه است، بلکه فرصتی برای پیدا کردن راه حل درمورد احساسات منفی نیز می‌باشد. نوشتن آن چیزی که احساس می‌کنید، مانند این است که با یک نفر درمورد آن‌ها صحبت کرده‌اید و این کار تا حدودی به کنترل شرایط کمک می‌کند.
فنون کنترل هیجانات منفی را بیاموزید
هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که تا به حال احساس منفی تجربه نکرده است. طبیعی است که هر یک از ما به دلیل اتفاقاتی که در پیرامونمان رخ می‌دهد، ممکن است انواع هیجانات را حتی در طول یک شبانه روز، تجربه کنیم. اما این که چطور با احساساتمان روبرو می‌شویم و آن‌ها را کنترل می‌کنیم، نیاز به آموزش و مهارت آموزی دارد.
پرسیدن سوال
زمانی که یکی از هیجانات منفی به شما دست داد، پس از اندکی مکث و به دست آوردن آرامش نسبی، از خود بپرسید که اگر من در حال حاضر این رفتار را از خود بروز دهم، چه اتفاقاتی منتظر من خواهد بود؟ و یا اینکه اگر من در این شرایط با خشم و نفرت با فرد مقابلم رفتار کنم، دیگران چه تصوری از من خواهند داشت؟ پرسش سوالاتی این چنینی شما را با واقعیت روبرو می‌کند و سبب می‌شود تا منطقی‌ترین واکنش ممکن را از خود نشان دهید.
تجسم پیامدهای بعدی
در هنگام هر هیجانی، قبل از بروز هر واکنشی، سعی کنید تا پیامدهایی که رفتارهایتان در آینده دارند را تجسم کنید. در ذهن خود مجسم کنید که در صورت بروز هیجان‌های مهارنشده، دیگران چه رفتاری با شما خواهند داشت و عکس‌العمل آن‌ها چه چیزی خواهد بود؟ به عنوان مثال، اگر خشمتان را به صورت یک رفتار تهاجمی و کنترل نشده منتقل کنید، رفتار اطرافیان چه خواهد بود؟ اگر بتوانید در مواقع بحرانی تصورهایی از پیامدهای رفتارتان داشته باشید، از پیش آمدن مشکلات بزرگ‌تر و پیچیده‌تر بعدی، جلوگیری می‌شود.
تمرین آرامش
تمرین آرامش، به مرور زمان باعث می‌شود تا در مواقع ایجاد تنش و فشار، آرامش خود را حفظ کنید و بهترین رفتار را از خود نشان دهید. شرایطی را تصور کنید که در حالت کاملا عصبانی هستید و در حالی که دست‌های خود را مشت کرده‌اید، این انقباض به سایر اندام‌های شما نیز سرایت کرده و آماده رفتارهای پرخاشگرانه هستید. در این شرایط، احتمال رخ دادن اتفاقات ناگوار بسیار بالا می‌رود. حالا زمانی را تجسم کنید که عضلات خود را رها کرده و ریلکس شده‌اید. در این صورت تنش‌ها به صورت ناخودآگاه از شما دور می‌شوند. هرچقدر بتوانید در شرایط بحرانی تمرین ریلکس شدن را انجام دهید، در زمان‌های حساس، احساسات منفی مانند عصبانیت، اضطراب، سردرگمی، کلافه شدن و… بر شما چیره نخواهد شد و عملکرد بهتری خواهید داشت.
جمع بندی
عدم مدیریت صحیح هیجان‌ها علاوه بر آن که روابط اجتماعی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد، سلامت جسمانی و روانی شما را نیز به هم می‌ریزد. به همین دلیل به منظور حفظ سلامت خود و بهبود روابطتان با سایر افراد و نیز ارتقا کیفیت زندگی شخصی، لازم است مهارت مدیریت صحیح هیجان‌ها را به دست آورید. هر حسی که در طول شبانه روز تجربه می‌کنید، نوعی هیجان است و عدم کنترل بعضی از آن‌ها ممکن است به ضرر شما تمام شود. در این مطلب سعی بر آن داشتیم تا شما را با مفهوم هیجان و اهمیت مدیریت آن آشنا کنیم و چند مورد از مهمترین راهکارهای مدیریت هیجان را معرفی کردیم.
