دمنوش نوعی نوشیدنی است که در آن جزیی از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوست میوه یا اجزای دیگر گیاهان دارویی که قابل حل در آب هستند، به صورت خشک یا تازه مورد استفاده قرار می گیرد. دم کردن یا گرفتن عصاره به وسیله آب، متداول ترین و قدیمی ترین روش به کار بردن داروهای گیاهی است.

طرز تهیه دمنوش :

طرز تهیه به این صورت است که ابتدا روی گیاه – که به طرز صحیحی خرد شده است آب جوش میریزند، سپس آن را به مدت ۳ الی ۵ دقیقه در یک ظرف در بسته شیشه ای یا چینی می گذارند و گاهی آن را به هم می زنند و سپس مایع را از کاغذ صافی یا آلبر با شبکه ریز عبور می دهند.

در ایران در سال های اخیر دمنوش های گیاهی و میوه ای مورد استقبال و مصرف برخی خانواده ها قرار گرفته است. این استقبال دلایل مختلفی دارد. برخی برای نفع درمانی از این دمنوش ها استفاده میکنند. تعدادی برای تنوع بخشیدن به نوشیدنی روزانه آن را مصرف میکنند و بعضی هم به خاطر اینکه دم نوش را یک نوشیدنی شیک می دانند، برای پذیرایی از آن استفاده بهره می گیرند.
در دمنوش های ترکیبی معمولا چند گیاه جهت رسیدن به یک منظور و هدف با هم ترکیب می شوند ؛ برای مثال گروهی از دم نوش های ترکیبی، انرژی زا هستند و بعضی دیگر کم کننده فشارخون و گروهی دیگر آرام بخش هستند که برخلاف دمنوش های انرژی زا – که ضربان قلب و انرژی را افزایش می دهند – به آرامش و تنش زدایی از بدن کمک می کنند.

نکته : شما می توانید از هر یک از این نوشیدنی ها به عنوان اولین نوشیدنی روزتان استفاده کنید و از خواص آنها بهره مند شوید. توصیه میکنیم، این نوشیدنی ها را به صورت ناشتا و حدود نیم ساعت قبل از صبحانه میل کنید. البته در طول روز نیز می توانید از این نوشیدنی ها بهره مند شوید ؛ اما سرعت جذب ترکیبات مفید آنها به صورت ناشتا بیشتر خواهد بود.

 

تفاوت دمنوش با چای چیست ؟

چای سیاه یا چای سبز نوعی نوشیدنی است که از برگ گیاهی به نام کاملیا سیننسیس تهیه می شود؛ اما دمنوش یا چای گیاهی ، از برگ، گل و یا پوست درخت مانند : دارچین ، میوه، ریشه و یا دانه گیاهان بخصوصی به غیر از کاملیا سیننسیس تهیه می شود.

تفاوت دمنوش با جوشانده چیست ؟

در تهیه دمنوش، گیاه را کمی کوبیده و در آب جوشیده شده – در حالی که در ظرف بسته است – به مدت چند دقیقه روی بخار ملایم قرار میدهند و بعد صاف میکنند. نوشیدنی حاصل از گل گاوزبان، گل ختمی، به لیمو، سنبل الطیب نوعی دمنوش گیاهی است. در مقابل اگر گیاه را مستقیم با آب سرد یا گرم بجوشانند ، جوشانده ای به دست می آید که خاصیت و اثر آن قوی تر از دمنوش است ؛ چرا که حین جوشاندن مواد بیشتری از گیاه خارج می شود. توجه داشته باشید که بسیاری از گیاهان باید به صورت دم کرده استفاده شوند و اگر بر اثر ناآگاهی یا غفلت جوشانده شوند، خاصیت آنها تغییر میکند و گاهی موادی از گیاه آزاد میشود که دارای عوارض ناگواری خواهد بود.

 

تفاوت دمنوش با عرقیات گیاهی چیست ؟

عرقیات گیاهی، از تقطیر اسانس ریشه، پوست یا گلبرگ گیاهان طبی در آب حاصل می شود، نظیر گلاب و عرق نعناع .

قواعد مصرف دمنوش :

تاریخچه دمنوش را نمی توان از تاریخچه گیاهان دارویی جدا کرد. مصرف بیش از حد گیاهان دارویی موجب بروز عوارضی در بدن می شود و این تصور که گیاهان دارویی بدون عوارض است، تصور غلطی است. اگرچه گیاهان دارویی منشاء طبیعی دارند و در مقایسه با داروهای شیمیایی عوارض کمتری ایجاد میکنند، اما مصرف بی رویه یا غیرعلمی برخی از این گیاهان می تواند موجب عوارض ناخواسته و حتی مسمومیت های شدید گردد؛ بنابراین مصرف دمنوش ها نیز همانند داروهای شیمیایی باید با آگاهی و پس از اطلاع از ساز و کار عمل آنها باشد. به ویژه در مورد کودکان، سالمندان و زنان باردار مصرف این گیاهان باید با احتیاط بیشتری همراه باشد. برای نمونه مصرف گل گاوزبان ایرانی به تنهایی در افرادی که فشار خون بالا دارند، می تواند به شدت مخاطره انگیز باشد.
از این رو در کشورهای پیشرفته نظارت دقیقی بر تولید و توزیع این گیاهان صورت می گیرد. برای مثال سازمان غذا و دارو آمریکا (معروف به اف دی ای FDA) همان شروط مربوط به داروهای شیمیایی را برای گیاهان دارویی نیز در نظر میگیرد. در زیر به برخی از این اصول در مورد تهیه، نگهداری و مصرف این گیاهان اشاره شده است:
بسیاری از گیاهان دارویی ممکن است به میکروب ها، سموم کشاورزی،
مواد ضدعفونی کننده گازی (مثل فسفین) و فلزهای سمی (مثل سرب، جیوه و آرسنیک) آلوده باشند. بهتر است این گیاهان را در جای سرد، خشک و دور از دسترس بچه ها حفظ نمود. ظروف پلاستیکی برای نگهداری گیاهان بودار مناسب نیستند. این ظروف می توانند اسانس فرار این گیاهان را جذب نمایند. همچنین، نباید از گیاهانی استفاده شوند که برای سالها نگهداری شده اند.

 

اجزای گیاهی مورد استفاده در تهیه دمنوش ها

معمولا از اجزای مختلف گیاهان در تهیه دمنوش ها استفاده می شود. اجزای مفید برخی از گیاهان را در تهیه دمنوش ها مرور می کنیم :

• ریواس ، گل شاه پسند ، نعناع ( برگ ) .
• اسطوخودوس ، گل رز ، گل بابونه ( گل ) .
• رازیانه ، هل ( دانه ) .
• دارچین و درخت بید ( پوست ) .
• کاسنی ، زنجبیل و زردچوبه ( ریشه ) .
• سیب ، هلو ، زغال اخته ( میوه ) .

 

رنگ دمنوش ها

دمنوش هر گیاه یا میوه ای رنگ مخصوص به خود را دارد. باید توجه داشت که در برخی موارد کشیدن خط تفکیکی بین رنگ های زرد و نارنجی و یا قهوه ای کم رنگ مشکل است و با گذشت زمان رنگ چای تغییر کرده و پر رنگ تر خواهد شد. رنگ دم نوش را می توان به رنگ های زیر تفکیک کرد :

• چای ترش ، رز ، میوه گل رز ( قرمز ) .
• بادیان رومی ، یونجه ، سنبل ختایی یا انجلیکا ( زرد ) .
• سرخارگل، آقطی سیاه ، گلرنگ ( نارنجی ) .
• دارچین ، فرنجمشک ، ماته نوع سیاه ( قهوه ای ) .
• پنیرک ، اسطوخودوس ( لاوندا ) ، گل گندم ، (آبی ) .

بهتر است افراد خود به جمع آوری گیاهان دارویی مبادرت نکنند، مگر اینکه قادر باشند گیاه سمی را از غیر سمی تشخیص دهند. معمولا به گیاهان دارویی کشت داده شده بیشتر می توان اعتماد نمود. و گیاهان دارویی را نباید برای مدت طولانی استفاده کرد. و پیش از مصرف هرنوع گیاه دارویی باید دستور دقیق مصرف و عوارض جانبی آن روشن باشد. این گیاهان نیز همانند سایر داروها نباید بیش از مقدار مجاز مصرف شوند. سمی بودن یک داروی گیاهی بسته به قسمت مورد استفاده گیاه و طرز تهیه آن فرق میکند. مصرف همزمان داروهای شیمیایی با گیاهی خاص ممکن است موجب بروز تداخل دارویی گردد؛ بنابراین باید پزشک را از مصرف این گیاهان مطلع نمود و گیاهان دارویی باید از منابع معتبر و مطمئن تهیه شوند.

سخن پایانی

فروشندگان گیاهان دارویی باید اطلاعات و شناخت کافی در زمینه خواص داروهای گیاهی داشته باشند. بهتر است داروهای گیاهی از مراکزی تهیه شوند که دارای مجوز یا عضو اتحادیه باشند. . در کشور ژاپن برای بسته بندی دمنوش ها شرایط زیر مقرر شده است : ذكر کشور محل کشت یا برداشت گیاه ، ذكر نام علمی گیاه ، ذکر قسمت مورد استفاده گیاه از قبیل : گل ، برگ ، ریشه و غیره و ذکر تاریخ انقضای مصرف .