سنت فرهنگ ایرانی با توجه به اقوام های مختلفی که در ایران زنندگی می کنند بسیار متنوع است که بخشی از سنت فرهنگ ایرانی یکپارچه است و در کل کشور دیده می شود. این سنت ها که سینه به سینه از فرهنگ هزاران سال دور ایرانیان می آید هم چنان پابرجاست. درست است که در تحت تاثیر دهکده ی جهانی بخشی از فرهنگ های جهانی شکل گرفته است و حضور رسانه در آن مهم ترین نقش را ایفا می کند اما با وجود همه ی این تغییرات سنت ها نه فقط در کشور ایران بلکه در دیگر کشورهای جهان نز هم چنان حفظ شده است.
۱-دورهم نشینی و مهمانی
ایران به واسطه ی تاریخ کهنی که دارد سنت هایش ریشه فرهنگی عمیقی دارند و هر کدام به یک قصه ی تاریخی می رسند. از قدیم الایام ایرانی اهل بزم و مهمانی بوده اند و از حدود پانصد سال پیش مردان ایرانی در قهوه خانه دور هم جمع می شدند. جالب است بدانید که هر بزرگی زیر توق خود می نشسته است و در آن جا یا به نقل قصه می پرداخته و یا گوش می داده است. از همین رو واژه ی پاتوق در سنتی فرهنگ ایرانی به وجود آمده است.
پاتوق یعنی محل توق و امروزه هنوز این کلمه در بین جوانان شنیده می شود که پاتوق شما کجاست؟ اگر چه دیگر خبر از توق نیست ولی از سنت های فرهنگی ایرانی دور همی و مهمانی و جمع شدن دوستان است که در بسیاری از شهرهای ایران دیده می شود. و بسیاری از جوانان در یک محل خاص یک کافه، یا یک پارک هم چنان پاتوق مشخص دارند و اوقات خوشی را برای هم میسازند و مکان پاتوق های امروزی از قهوه خانه به کافه های مختلف تغییر کرده است.
۲- تعارف کردن
تعارف کردن یک سنت فرهنگ ایرانی است که در بین تمام اقشار جامعه هم چنان پابرجاست. این سنت دیرینه از اخلاق مداری ایرانیان است. شاید هر توریست که وارد کشور شود بارها این مورد را در تاکسی، در هنگام حساب کردن غذا در رستوران یا در هنگام خرید در بازار اگر فروشنده و مشتری کمی باهم اشنا باشند را ببیند و این جمله ی معروفه قابل نداره را بشنود. در ایران بارها فروشنده و خریدار و گاهی دو دوست و فامیل ها در هنگام حساب کردن چیزی به هم هم تعارف می کنند. فروشنده می گوید “قابل ندارد و مشتری می گوید صاحبش لازم دارد”؛ این فرهنگ در تمام شهرهای ایران دیده می شود و یک از سنت هایی ایرانیان است که اخلاق و مرام ایرانی را نشان می دهد.
البته این اخلاق فقط در داد و ستد نیست و در بسیاری از شهرهای ایران هنگامی که سفر می کنید و اگر با اهالی شهر گفتگو کنید به شما می گویند “به خانه ی ما تشریف بیاورید در خدمت باشیم” و یکی دیگر از تعارف های ایرانی است که خصلت مهمان نوازی ایرانیان را نشان میدهد و امروزه زبانزد خاص و عام است.
۳-پشت نکردن به دیگران
یکی دیگر از رسم ها مهم ایرانی است که اگر در مهمانی و یا تاکسی و حتی اتوبوس در صندلی جلو بنشینند از پشت سری خود عذر خواهی می کنند و می گویند “ببخشید پشتم به شما است”. در فرهنگ ایرانی اگر به تصاویر خانه های قدیمی و مهمانی های گذشته در نگارگری ها دقت کنید همواره گرد می نشستند و به یکدیگر پشت نمی کردند. از این رو این آداب قدیمی هم چنان در ایران باقی مانده است و با تغییر روز که تاکسی ها، خودرو ها وارد زندگی ایرانیان شده است جمله ببخشید پشتم به شما است بارها شنیده می شود و شنونده در پاسخ می گوید “گل پشت و رو ندارد”. این آداب قدیمی یک سنت فرهنگ ایرانی است که در بین تمام ایرانیان هم چنان وجود دارد.
۴- جشن نوروز باستانی و برخی سنت های آن
بسیاری از سنت های ایرانی که هم چنان به قوت خود باقی مانده ریشه در دل جشن های باستانی ایرانیان دارد. مهم ترین جشن ایرانیان نوروز است که با توجه به نو شدن دقیق زمین و گردش زمین به دور خورشید جشن گرفته می شود. این جشن به قدری در جهان مهم است که به عنوان میراث فرهنگی معنوی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید و امروز حتی با تلیغ ها و تحقیق های فراوان نامش برای بسیاری از مردمان جهان آشنا است.
جشن باستانی نوروز و سنت های فرهنگی مر مربوط به آن
خانه تکانی
جشن باستانی نورز سنت های فرهنگ ایرانی مهمی دارد یکی از آن ها خانه تکانی آخر سال است و ایرانیان همگی معتقدند اگر می خواهند پا در سال تازه بگذارند باید تمام خانه و وسایلشان تمییز و آراسته باشد که خانه تکانی می گویند. خانه تکانی سنت فرهنگ ایرانی است که هم مانند نوروز هر ساله از سوی ایرانی ها انجام می شود.
خرید های نوروزی
خرید لباس نو و وسایل نو از دیگر رسوم ایرانیان برای این جشن کهن است و حتی اگر وسع مالی آن ها نرسد که یک دست لباس نو بخرند یک قلم وسیله یا لباس نو حتما را خریداری می کنند و روزها اسفند ماه که هم زمان با ماه مارس می شود شلوغ ترین روزهای بازار در ایران به حساب می آید.
کاشتن سبز و چیدن سفره هفت سین
سنت فرهنگ ایرانی بسیار مهم در جشن نوروز چیدن سفره هفت سین است که از قبل سبزه ی آن را خودشان در گلدان می کارند. البته به خاطر زندگی صنعتی و ماشینی و اداری در برخی از محله ها سنت فرهنگ سمنوپزی دیده می شود. سمنو یکی از اقلام مهم سفره هست سین است. امروز بسیاری هم وسایل آن را آماده می خرند ولی در خانه ی هر ایرانی تا ۱۳ روز حتما سفره ی کوچک هفت سین دیده می شود.
۵- پنجشنبه ی آخر سال
درسنت فرهنگ ایرانی رفتن به آرامستان ها در پنج شنبه آخر سال سنت دیرینه ی ایرانیان است. قابل توجه شما در آیین زردشتی ساسانیان نیز این فرهنگ بود است و بعد از ورود آیین اسلام هم چنان در بین ایرانیان پا برجا مانده است. در آیین زردشتی معتقدند فرد متوفی در زندگی شون حضور دارد و باید روان مرده را شاد کنند از همین روز در پایان سال به یاد درگذشتگان به فقرا غذا میدهند. این رسم هم چنان بعد از ورود اسلام باقی مانده است و اگر چه رنگ و بوی آیینی اسلامی گرفته است اما برای شادی روح در گذشتگان بسیاری به آرامستان ها می روند و به دادن خیرات مشغول هستند. این بخش هم سنت فرهنگ ایرانی مهمی است و اگر چه که سالی یکبار است اما هم چنان از سوی ایرانیان برگزار می شود.
۶-جشن های باستانی
در ایران باستان هفت جشن اصلی بوده است که از جشن های اصلی باقی مانده نوروز است که پیش تر برخی رسوم آن توضیح داده شد. جشن های تیرگان، مهرگان، سپندازمذگان و… امروزه آن چنان انجام نمی شود اما جشن باستانی چهارشنبه سوری هر ساله در آخرین چهارشنبه سال برگزار می شود که در گذشته ی نه چندان دور رسم های قاشق زنی، شال اندازی، فال گوش از رسم های این جشن بزرگ بوده است. امروز به واسطه وسایل آتش زنه ها و ترقه ها رنگ و روی دیگری دارد اما هم چنان بسیاری به برپایی آتش بزرگ را انجام میدهند و شعر سرخی تو از من زردی من از تو خوانده می شود. این جشن کهن یک سنت فرهنگی ایرانی است که امروزه خودش به تنهایی از جاذبه های سفری نیز به شمار می رود.
۷-جشن گرفتن تولد در شب قبل
در سنت فرهنگ ایرانی رسم بر این است که اگر می خواهند جشن تولد کسی را بگیرند این کار را شب تولد وی انجام میدهند. قابل توجه شما اگر به یک آلمانی از قبل تولدش را تبریک بگویید این را نشانه ی خوبی نمیداند اما در ایران جشن مراسم تولد از یک شب قبل است که برای شخصی گرفته می شود. این رسوم ها اگر چه بسیار کوچک هستند اما باعث تفاوت های فرهنگی می شوند و همین تفاوت ها باعث سفر رفتن و تجربه کردن عقاید تازه می شوند. جشن گرفتن در شب تولد و گاهی مراسم سالگرد ازدواج، عقد امروزه سنت فرهنگ ایرانی به حساب می آید که ریشه ی طولانی در تاریخ ندارد. البته نا گفته نماند در گذشته جشن تولد شاهان، ولیعهد ها و نایب السلطنه ها به صورت گسترده در سرزمین ایران برگزار می شده است.
۸-اسپند دود کردن
ایرانی اعتقاد خاصی به چشم زخم دارند و برای دور کردن انرژی منفی در شب های چهارشنبه یا شب های جمعه اسفند دود می کنند تا رفع بلا از عزیزانشان شود. در موقع عروسی ها و عقد ها اسفند نقش مهمی را ایفا می کند و معمولا داماد و عروس مقدار اسفند بر بالای سر همدیگر به نوبت می چرخانند و در اسفند دان می ریزند. اگر در فرهنگ هندی عود روشن کردن از سنت های فرهنگی مهم است در ایران اسفند دود کردن یک سنت فرهنگی ایرانی است و هم چنان انجام می شود.
۹-بشکن زدن و کل کشیدن در جشن
یکی از سنت های فرهنگی ایرانیان جدا از رقص و پایکوبی در جشن ها بشکن زدن است. این مهارتی است که ایرانیان از کودکی می آموزند و انواع مختلفی دارد. یادتان باشد به ضربی که با صدای دستان تولید شود بشکن گفته می شود. در جشن های عروسی زنان ایرانی کِل می کشند که مهارت بالایی می خواهد و هنگام ورود عروس به خانه بخت، تالار عروسی، رفتن از خانه پدری این صدای شادی را از بانوان ایرانی می شنوید. کِل کشیدن را فقط زنان انجام میدهند. بشکن زدن و کِل کشیدن مختص ایرانیان است و سنت فرهنگ ایرانی به شمار می رود که هم چنان توسط ایرانیان اجرا می شود.
۱۰-سور دادن
ایرانیان از گذشته برای ازدواج، بچه دار شدن، کار پیدا کردن، خانه خریدن و... سور می دهند. این سور گاهی یک جعبه شیرینی است و گاهی هم بزرگ تر است و تبدیل به یک مهمانی مجلل می شود . این سنت فرهنگ ایرانی ریشه در دل باستان دارد و هم چنان انجام می شود که به آن سور دادن یا شیرینی دادن گفته می شود.
نتیجه گیری
یادتان باشد این رسوم ها و سنت های قدیمی بخش کوچک از سنت های ایرانیان است. اگر دوست دارید سنت های فرهنگی بیشتری را بخوانید می توانید کتاب های مردم شناسی جامعه تهران قدیم، سی گفتار درباره ی فرهنگ، مردم شناسی اقوام و ایران را از پژوهشگر گران مایه علی بلوک باشی منابع خوبی است.اگر سنت هایی هم چنان در منطقه خود شما گرفته می شود و شما از آن تجربه دارید تجربه ی ارزشمندتان در قسمت نظرات برای الی گشت بنویسید تا خوانندگان نیز از آن بهره ببرند.
