فمینیسم قطعاً دیگر آن اصطلاح فرقهای نیست که برای نشان دادن انبوهی از زنان کینهتوز و افراطی استفاده میشود. به دور از پارادوکس اصلی بین این دو مفهوم ، زمانیکه علاقه به مد از زن موجودی بیهوده و متاعی اغواگر و فریبنده میسازد، به نظر می رسد لباسهای کمتر زنانه دهان باز میکنند و بدل به شیوهای تازه از بیان زنانگی میشوند.
مقدمه مترجم: امروزه تعریف منحصر به فرد هر زن از “سبک لباس پوشیدن” بسیار متفاوت است. بعضی به معنی واقعی کلمه زن هستند و از هر فرصتی برای خرید رژلب و پوشیدن پیراهن های گلدار استفاده میکنند؛ برخی دیگر با هنجارهای جنسیتی بازی میکنند و مدل مو و تیپ های زنانه و مردانه را مورد استفاده قرار میدهند. عده دیگری همه چیز را راحت میگیرند و شلوار جین ساده و تیشرت را به هر چیزی ترجیح میدهند. بر خلاف دورانهای گذشته که پوششهای تعریف شده ای برای مردان و زنان وجود داشت، ما امروزه خیلی خوششانس هستیم که به یک ظاهر و یا یک تعریف خاص از زنانگی محدود نشدهایم و این خوششانسی را هم مدیون فمینیسم هستیم.
مد هرگز از تغییر و تکامل باز نمیایستد، فمینیسم هم هرگز از تکامل یا تغییر باز نایستاده است و توانسته خود را با مسائل اجتماعی خاص هر نسل تطبیق دهد. در این بین، ۱۱ روش اصلی در فرهنگ غربی وجود دارند که از همان زمان موج اول فمینیسم تأثیر خود را بر مد گذاشتهاند.
۱-استفاده از شلوار
در افسانه های یونانی آمده است که سربازان زنی که در کنار مردان اسب سواری میکردند، لباسهایی بسیار شبیه به همتایان مذکر خود میپوشیدند. تصاویری نیز وجود دارد که نشان می دهد زنانی که در جنگ داخلی امریکا مشارکت داشتند دامن نمیپوشیده و ظاهر خود را به شکل مردان تغییر میدادند، همچنین زنانی که در نواحی سنگلاخی غرب زندگی میکردند نیز دامن نمیپوشیدند. علیرغم وجود این مثالها، زنانگی برای مدت زمانی طولانی با دامنهای چیندار، قیطان، لباس شب و زیردامنی تعریف میشد. این تعریف و نمود از زنانگی مدتها ادامه داشت تا زمانی که یک نفر تصمیم گرفت بگوید پوشیدن شلوار برای زنان صرفاً نمادی از مد نبوده و میتواند وجهه سیاسی نیز داشته باشد.
در دوره ی موج اول فمینیسم، کوکو شنل مد زنانه را وارد مرزهای جدیدی کرد. احتمالا ً قابل توجهترین کار او این بود که بسیاری از زنان را با شلوار آشنا کرد. کوکو شنل در این باره میگفت: “من به زنان حسّ آزادی دادم، من بدن زنان را به آنها پس دادم: بدنهایی که به خاطر تجملات مد، قیطان، سینهبند، لباسهای زیر و پدها، از عرق خیس می شدند”. امروزه وقتی اصطلاح “تأثیرگذاران مد” را میشنویم، او یکی از اولین کسانی است که به ذهن افراد میرسد. عدم تبعیت او از قوانین به اصطلاح تعیین شده برای زنان–چه قوانین مربوط به لباس و مد و چه دیگر قوانین- بدون شک یکی از مهمترین دلایلی است که او را تبدیل به فردی تأثیرگذار در صنعت مد کرده است. جدای از هرچیز، اگر مردان میتوانند بدون استفاده از شکمبند یا هرنوع لباس تنگ، به راحتی شلوار بپوشند، چرا زنان نتوانند؟
۲-حذف کرست
کرست یا سینهبند از قرن ۱۶م وجود داشته است. کرستها در طول زمان به این هدف تکامل یافتند که “زیبایی زنانه ایده آل” را به نمایش بگذارند. صاف کردن سینه، بالا بردن آنها و یا ایجاد فرم ساعت شنی در بدن در برابر شکل استوانه ای طبیعی آن، چیزی شبیه به تجسمی ابدی از لباس بود. پیش از جنگ جهانی اول، کرست بخش مهمی از لباس زنان بود.
مدیر و سرپرست موزهی “موسسه مد تکنولوژی”، والری استیل[5]، که با وبسایت جزبل[6] درباره تاریخ کرستها گفتگو کرده است، می گوید”واقعیت این است که مردان با ادعای اینکه کرست باعث حمله عصبی و دیگر مشکلات سلامتی میشود، همیشه به پوشیدن کرست اعتراض میکردند. ممکن است مردان از این جهت که هیچ وقت مستقیماً از زنان نخواستهاند کرست بپوشند در حق آنها ظلم نکرده باشند، اما واقعیت این است که زنان قطعاً برای تحت تأثیر قرار دادن مردان و اثبات مرتبه خود در بین زنان دیگر این لباس را می پوشیدند”.
طبق گزارش دیلی میل[7]، علی رغم وجود مشکلات سلامتی ناشی از پوشیدن کرستهای دورهی ویکتوریایی (از فشردگی ریه گرفته تا له شدن دندهها)، زنان بسیاری به دلایل متعدد -از جمله”جذاب تر” بودن برای مردان، یا داشتن ظاهری “جذاب تر” از نظر زنان- به پوشیدن کرست ادامه می دادند تا ظاهری متناسب با “زیبایی آرمانی” داشته باشند. این روند تا قبل از جنگهای جهانی رواج داشت.
در کتاب تاریخچه فرهنگی کرست، جلد پنجم، استیل[8] بیان کرد که برخلاف باور عموم، نیاز به فولاد در طی دوران جنگ منجر به کاهش استفاده از کرست نشد، بلکه تغییر عقاید تعصبی اخلاقی و جنسیتی استفاده از این پوشش را کاهش داد. “کشتار و قتل عام سالهای جنگ، برازندگی و زنانگی ویکتوریایی را تضعیف کرده و همزمان با مردانی که به جبهه میرفتند -و برخی هرگز باز نمیگشتند- زنان نیز مسئولیت بیشتری در زندگی بر عهده میگرفتند”. از جمله این مسئولیتها مهارتهای کاری بود. و هرچه زنان بیشتر به قابلیت های خود (بجز صرفاً مادر و همسر بودن) پی می بردند، محدودیت های زیبایی نیز کم کم از بین میرفت.
استیل در سال ۱۹۲۴ با نقل مطلبی از جاکوبز بولانگر[9] (ویراستار مجله ی لوپینیون[10]) تعبیر خود را از زن مدرن اینطور بیان کرد: “زن مدرن.. در رفتار خود آزادتر از زنان پیش از جنگ است… او بدون کرست میرقصد، با مایوی یک تکه شنا میکند … او برای مستقل بودن کاملا ًمصمم است”.
امروزه، کرست دیگر ارتباط چندانی با ایدئولوژی دوره ویکتوریایی ندارد و زنان سراسر جهان آن را به عنوان نمادی از استقلال خود، جنسیت خود و… اصلاح کردهاند.
۳-ظهور لباسهای رسمی محل کار
مدتهای مدیدی است که مردان کت و شلوار را به عنوان لباس رسمی و کاری خود میپوشند، اما پوشیدن این نوع لباسها تا پس از جنگ جهانی اول و ورود بسیاری از زنان به نیروی کاری جامعه، برای زنان چندان معمول نبود. به گزارش باست[11] باز هم این کوکو شنل[12] بود که در سال ۱۹۲۰ برای اولین بار کت و شلوار را وارد لباس های زنانه کرد، این در حالی است که خانه طراحی فرانسوی روشا[13] از کت و شلوار زنانهی خود ( که شانههایی پهن داشتند) در سال ۱۹۳۴ رونمایی کرد.
پس از آن زمان همه چیز نسبتا سریع پیش رفت، چهره های دوست داشتنی هالیوود مانند کاترین هپبورن[14] پوشیدن شلوار و کت و شلوار را برای زنان عادیتر کردند. مجله تایم[15] درباره این ستاره هالیوودی نوشت: “علاقه این بازیگر زن به شلوار (در دوره ای که هنوز شلوار لباسی زنانه محسوب نمی شد)- نه تنها مظهری از مد، بلکه برای بسیاری از مردم سمبلی از آزادی لجام گسیخته و اعلام مدرنیته است”.
هپبورن بدون شک نماد فصل مشترک فمینیسم و مد بود. یک وبلاگ نویس در مورد این هنرپیشه نوشتهاست: “فیلمهای او را می توان به سه دسته طبقهبندی کرد:۱- فیلمهایی که در آنها زنان در کانون داستان قرار دارند،۲- فیلمهایی که در آنها هپبورن در قالب شخصیتهای زن قوی ادبیات و تاریخ بازی میکند، و ۳- فیلمهایی که مستقیماً به موضوعات مربوط به زنان میپردازند. زنانی که فیلمهای او را در خانه میدیدند لاجرم تحت تأثیر او قرار میگرفتند.
۴-توسعه لباس زیر کاربردی و مفید
قبل از دهه ۱۹۳۰، بسیاری از زنان وقت خود را صرف پوشیدن لباسهای زیری مانند شلوارک های سبک کلات اسکو[16]-، یا کرست و کمربندهایی که پیشتر ذکر شد میکردند. با این حال، بعد از دوره ی فلاپر[17] نوع جدیدی از شورت به نام شورت کوتاه (یا brief) رایج شد. بر اساس گزارش موزه قاعدگی[18]، اگرچه که در سال ۱۹۲۲، شورتهایی مشابه با شورت های کوتاه برای قاعدگی زنان در دسترس بود اما کمپانی امریکایی سیرز[19]، روباک[20]، تا سال ۱۹۳۵، شورت کوتاه زنانه و زیرشلواری تنگ را به عنوان یک لباس معمولی در کاتالوگ خود نداشت.
قبل از دهه ۳۰ و قبل از جنگ جهانی اول زیرپوشهای زنانه در حد عرف به حیا و زیبایی میپرداختند. گذشته از این، بدن یک خانم نباید زیاد دیده میشد. با این حال سبکهایی از زیرپوش های زنانه که کاربردیتر بوده و فرد راحتتر میتوانست آنها را در آورد، نشانه تکامل نقش زنان در جامعه بود. این لباسهای زیر کاربردی صرفاً برای کارهای خانگی طراحی نشده بود چرا که زنان به استایلهایی نیاز داشتند که با استفاده از آنها بتوانند سریع و بدون زحمت درون و بیرون از خانه به فعالیت بپردازند.
والری استیل می گوید “واقعیت این است که مردان با ادعای اینکه کرست باعث حمله عصبی و دیگر مشکلات سلامتی میشود، همیشه به پوشیدن کرست اعتراض میکردند. ممکن است مردان از این جهت که هیچ وقت مستقیماً از زنان نخواستهاند کرست بپوشند در حق آنها ظلم نکرده باشند، اما واقعیت این است که زنان قطعاً برای تحت تأثیر قرار دادن مردان و اثبات مرتبه خود در بین زنان دیگر این لباس را می پوشیدند”.
۵-برهنگی پاها
اگرچه که در اواسط قرن بیستم برهنه بودن پاها حین شنا کردن کم و بیش عادی بود –مایوی دو تکهای که امروزه میشناسیم در سال ۱۹۴۶ در دسترس مردم قرار گرفت- اما هنوز هم پوشیدن لباس های پوشیدهتر و با حیاتر نشان دهندهی وقار زنانگی بود تا اینکه مری کوآنت[21] تغییراتی در این وضعیت ایجاد کرد. بنا به گزارش استایل کستر[22]، کوانت در سال ۱۹۶۴ لبهی دامنهایی که طراحی کرده بود را چند اینچ بالاتر از زانو بردو اینگونه بود که دامن کوتاه نمادین متولد شد.
اگرچه دیگران دامنهای او را “مبتذل” یا “نامناسب” می نامیدند، اما کوانت در عقاید فمینیستی خود بسیار ثابت قدم بود. او در سال ۱۹۶۷ در مصاحبهای با گاردین گفت: “مردم به چیزی مبتذل میگویند که برایشان تازگی داشته باشد”. او گفت: ” نسل جدید نسلی بسیار متعادل است [ … ] لباسهای دختران وسوسه انگیز نیست، اما تحریکآمیز است، آنها جسورانه با پاهای باز می ایستند و میگویند: من خیلی جذاب هستم، من از امور جنسی لذت میبرم، من برانگیزاننده هستم، اما باید کاری انجام دهید تا مرا به دست بیاورید. باید بتوانید مرا تحریک کنید، باید بسیار بانشاط و تحسین برانگیز باشید که بتوانید مرا جذب خود کنید … حالا که قرص های ضدبارداری وجود دارد، زنها مسئول مسائل جنسی هستند. فقط و فقط آنها هستند که تصمیم میگیرند باردار شوند یا خیر”.
او یکی از اولین طراحانی بود که به صراحت، راجع به حق زن در رابطه با میل جنسی و ابراز زیبایی صحبت کرد و این کار او کمک بزرگی به آزادتر شدن حیطه لباس های زنانه کرد.
۶-تعریف دوجنسیتی[23] (ابهام جنسی) در جامعه
اگرچه دوجنسی بودن از زمان کوکو شنل و مارلین دیتریچ –بازیگری که در دهه ۱۹۳۰ درحالیکه روی صحنه کت و شلوار پوشیده بود زن دیگری را بوسید- با استفاده از مد، جنسیت دوگانه را به چالش میکشید، اما به لطف فمینیسم این گرایش در ادامه ی قرن بیستم بیش از پیش ظهور یافت.
به عنوان مثال در دهه ۶۰، ایو سنت لوران[24] تمایل برخی از زنان به پوشیدن کت و شلوار مردانه را کاملاً حق آنها میدانست و این باورکه لباس کار زنان باید “زنانه”تر از همتایان مردشان باشد، را رد میکرد.
با این حال، این گریس جونز[25] (موسیقیدان) بود که فصل مشترک جنجال برانگیز مد دو جنسیتی و فمینیسم را در دهه ۱۹۸۰ ایجاد کرد. او نه تنها سخنگوی فمنیست بود، بلکه در آن زمان در آمریکا، یک زن فمنیست معترض نسبت به تبعیض نژادی محسوب میشد.
او بجای گیسوان بلند و لباسهای زیبا، با کت و شلوارهای زمخت و موی کوتاه ظاهر می شد؛ و پیشگام شیوههای مختلف تغییر ظاهر زنان بود.
او در گلچینی از خاطراتش به نام “من هرگز خاطراتم را نخواهم نوشت” میگوید: “بخش مردانهی قویای در من وجود دارد که آن را برای محافظت از بخش زنانهام به وجود آوردهام. اگر گردنبند الماس بخواهم، میتوانم خودم بروم و برای خودم یک گردنبند الماس بخرم… گریه نخواهم کرد. من از نظر احساسی بسیار مردانه هستم. بسیار سرسختم و یک بخش مردانه در خودم ایجاد کردهام که از بخش زنانهام محافظت میکند”. اگر موج دوم فمینیسم در دهه ۸۰ جهان غرب را فرا نمیگرفت، شاید انسانی مانند جونز- که حس میکرد نه کاملاً مرد است و نه کاملاً زن است اینهمه مورد توجه مردم قرار نمیگرفت.
۷- عصر گرانج
ممکن است با شنیدن نام گرانج، ذهن شما به سمت کوکائین، سیگارهای کیت ماس[26]، و گردنبندهای چوکر[27] برود، اما واقعیت این است که پیش زمینههای فمینیستی ملموسی در سبک موسیقی و استایل گرانج در دهه ۹۰ وجود دارد. برای مثال، نیروانا[28] یک نماد پنهانی فمینیست بود. دیلی بیست[29] در رابطه با موزیک ویدئوی نیروانا ” Smells Like Teen Spirit” نوشت: اولین چهرههایی که در این ویدئو میبینید چهره ی اعضای گروه موسیقی نیستند، بلکه گروهی از زنان را میبینید که بدنشان پوشیده از تتو است و مانند رهبران گروههای هرج و مرج طلب لباس پوشیدهاند، آنها سریع و قاطعانه تمام باورهای قابل قبول استایل زنانه ی آن زمان را رد میکردند. برای دخترانی که این ویدئو را میدیدند این نوعی انقلاب بود: “میتوانید انتخاب کنید که بجای داشتن استایل قابل قبول زنانه، زنی مصمم و سرکش باشید.”
ابهام جنسی به تدریج در حال تحول و تکامل بود. زنان کار میکردند. مدرسه میرفتند، و در تمام جنبههای زندگی موفق بودند. اما این دیدگاه که برای زنانگی، طرز نگاه و رفتار زنانه فقط یک شیوه اصلی وجود دارد، کماکان باقی ماند. در این زمان فمینیسم با رایُت گرررل[30] (یا دختران آشوبگر) و رهبرانی مانند بث دیتو[31] و کیم گوردون[32] تکامل یافت. آنها زنانی بودند که حتی ذره ای به کلیشه های ظاهری پذیرفته شده شباهت نداشتند. خالکوبی داشتند و در رفتارهای عجیب و همجنسگرایانهی خود بی پروا بودند. آنها پیرسینگ و تمایلات جنسی آزادانه داشتند.
۹- شورت های مناسب عادت ماهیانه
تا به امروز، به هزاران دلیل ظاهر زنان موجب شرمندگی آنها شده است. پترا کالینز[33] (بازیگر) نیز دقیقاً به همین دلیل، در سال ۲۰۱۳به خاطر پوشیدن تیشرتی با مضمون پریود (Period Power) مورد انتقاد قرار گرفت. واقعیت این است که چیزی برای خجالت کشیدن وجود ندارد. همزمان با ورود آهسته ی این ایدهها و افکار به آگاهی عمومی، مد نیز نوع جدیدی از لباس زیر را ارائه کرد: شورتهای مخصوص قاعدگی.
امروزه شورتهای قاعدگی چیزی فراتر از یک گزینه جایگزین راحت برای شورت های تانگ[34] هستند. آنها در برابر نشتی عایق بوده، کاملا جاذب هستند و گاهی حتی با وجود آنها نیاز به پد یا تامپون نیست. این نوع لباس زیرها نه تنها قاعدگی را در نظر عموم تبدیل به چیزی عادی کردند بلکه سایر تجربیات خاص زنانه که به طور سنتی تابو محسوب می شد را نیز در جامعه عادی ساختند.
۹- ظهور مد سایز بزرگ
آغاز ظهور مد سایز بزرگ را میتوان به صاحبان وبلاگهای شخصی سایز بزرگ و احتمالا ًبه طور خاص، به گابی گرگ[35] نسبت داد. ظهور مد سایز بزرگ به معنای توسعهی رسمی مد سایز بزرگ برای زنان سایز ۱۴ تا ۳۰ و بالاتر از آن است.
هنگامی که گرگ در سال ۲۰۱۲ یک لباس شنای دو تکه جدید و شیک برای زنان چاق طراحی کرد، این کالکشن ظرف چند دقیقه به فروش رفت. تا آن زمان هرگز چنین مایویی برای این افراد وجود نداشته: لباسی مطابق مد، منحصر به فرد و چشمگیر. در این زمان برندها نسبت به یک حقیقت ساده آگاه شدند: اگر چیزی که مردم میخواهند را تولید کنید، مردم آن را خواهند خرید. از آن زمان تا کنون، نه تنها مد آنلاین سایز بزرگ ایندی[36]، بلکه مد لباسهای عادی سایز بزرگ نیز رو به افزایش گذاشته است. با این حال هنوز هم نیاز به کارهای بسیار بیشتری در حیطه ی مد سایز بزرگ هست چرا که بسیاری از افراد سایز بزرگ هنوز هم نمیتوانند در فروشگاه ها هر چیزی را مطابق با سایز خود پیدا کنند.
تبعیض بین افراد بر اساس سایز بدون شک یک مسأله ی فمینیستی است، به ویژه که عمدهی این تبعیض مربوط به مبارزه با انتظارات غیرواقعی نسبت به کاهش سایز، پنهان کردن بدن و لاغری زنان باشد. امروزه، زنان فمینیست سایز بزرگ در حال تغییر این داستان هستند. میتوان امیدوار بود که با گذشت زمان فردی با سایز ۲۸ و فردی با سایز ۸گزینهها و قدرت تحمل برابری داشته باشند.
۱۰- پوشاک خاص فمینیستی
امروزه این نوع پوشاک بین مردم گسترش زیادی پیدا کرده است. در جهانی که شناخته شدن به عنوان یک فمینیست (که در ساده ترین معنای آن به معنی فردی است که به برابری جنسیتها اعتقاد دارد) هنوز هم می تواند موجب جنجال و اختلاف نظر شود، اظهار عقیده از طریق لباس نه تنها عملی بی محابا و بی پروا است، بلکه برای دیده شدن مسائل فمینیستی ضروری هم هست.
زنان سراسر جهان از سلبریتیها گرفته تا صاحبان وبلاگهای شخصی و افراد عادی، راجع به مسائل بسیاری که هنوز در آنها به برابری نرسیدهاند بحث کرده و عقب نشینی نمیکنند.
تبعیض بین افراد بر اساس سایز بدون شک یک مسأله ی فمینیستی است، به ویژه که عمدهی این تبعیض مربوط به مبارزه با انتظارات غیرواقعی نسبت به کاهش سایز، پنهان کردن بدن و لاغری زنان باشد.
۱۱- حضور طیف وسیعتری از زنان در مد
صنعت مد صنعت چندان متنوعی نیست. فشن اسپات[37] در سال ۲۰۱۵ گزارش کرد که مدلهای رنگین پوست تنها ۱۰.۷درصد از مدلهای روی استیج هفتههای مد را تشکیل میدهند. هنوز هم بسیار به ندرت تصاویر زنانی با وزن بالا در سرمقاله های روزنامه های کثیرالنتشار و یا جلد مجلات پر زرق و برق دیده میشوند. همین مسأله در مورد افرادی با ناتوانیهای فیزیکی و ذهنی مختلف و زنان مسنتر از ۵۰ سال نیز صادق است. با این حال، با توجه به اینکه امروزه مسائل فمینیستی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتهاند، در این دوره ما شاهد تنوع بیشتری (اگرچه اندک) در دنیای مد هستیم.
امروزه گاهی میتوانیم مدلی با سایز بالاتر از ۲۲ را روی جلد مجله پیپل[38] بینیم. شاهد این بودهایم که جیلیان مرکادو[39] (مدل معلول و فعّال) در کمپینی برای بیانسه به خوبی درخشیده است. در هفتهی مد، وینی هارلو[40] (مدلی که دچار بیماری پیسی است) را دیدهایم. امروزه شاهد این هستیم که برندها به آهستگی شروع به اعتراف کردهاند که زنان دارای اضافه وزن که شیک و مد روز هستند واقعاً وجود دارند و افسانه نیستند. اگرچه که هنوز هم مدل سرمایهداری جنسیتی نیویورک را تصاحب کرده، شاهد این هستیم که برندهای پوشاکی که از نظر جنسیتی بیطرف هستند به فروشگاههای پوشاک کودکان نفوذ کردهاند و مدل های مسنتر بیش از گذشته با برندها همکاری میکنند. بله، مد هنوز هم به شدت به دنبال مدل های سفیدپوست، سیسجندر[41]، لاغر و دگرجنس گرا است. اما فمینیسم اینترسکشنال[42] و درخواست جوامع برای تنوع در مد درحال تغییر این وضعیت هستند.
درست است که مد –و شاید در مقیاس بزرگتر ساختار های اجتماعی- بایستی تا به امروز بسیار متنوعتر می بودند و تکامل بیشتری پیدا می کردند. امّا ظاهراً بشر سرعت پیشرفت آهسته ای دارد…تأثیر فمینیسم بر تمام موارد مربوط به خیاطی و پوشاک غیر قابل انکار است. اما به این معنی نیست که کار تمام شده است… موج اول و دوم فمینیسم مد را تغییر دادهاند و امیدواریم فمینیسم معاصر نیز به این روند ادامه دهد.