مننژیت

پرده یا غشایی که روی بافت مغز و طناب نخاعی را می پوشاند و در حد فاصل بین استخوان جمجمه و مغز، یا بین مهره ها و نخاع قرار می گیرد مننژ نام دارد و به التهاب این لایه پوشاننده مننژیت می گویند. مننژیت اغلب توسط ویروسها یا باکتریها ایجاد می شود. اگر مننژیت بر اثر باکتری ایجاد شود مننژیت عفونی و اگر بواسطه ویروس یا سایر عوامل باشد مننژیت غیر عفونی نامیده می شود.

مننژیت در بچه های 2 تا 3 ماهه را مننژیت نوزادی می نامند. مننژیت در نوزادان چه با عامل ویروس و یا باکتری خطرناک است. اما در بچه های بزرگتر مننژیت ویروسی خفیف تر است و معمولا طی 10 روز خود به خود بهبود پید می کند. مننژیت باکتریایی معمولا شدیدتر است و می تواند مساله جدی به حساب آید.

اکثر ویروسهایی که در بچه ها سبب مننژیت می شوند ا زگروه انتروویروسها هستند.

بطور مثال ویروسی (بنام کوکساکی) که در بیماریهای پشت دست، پا و دهان دیده می شود و می تواند عامل مننژیت باشد، انتروویروس است. از ویروسهای دیگر، هرپس سیمپلکس (عامل بیماری تب خال و سرماخوردگی های شدید و حاد) را می توان نام برد. از باکتریهای عامل مننژیت هم می توان استرپتوکوک بتا همولیتیک (GBS) و هموفیلوس آنفولانزا تیپ B را نام برد.

چقدر احتمال دارد فرزند تب دار من مننژیت داشته باشد؟

خیلی کم، اما اگر شما شک دارید که او مننژیت دارد، جهت معاینه حتما و سریعا او را نزد پزشک ببرید. سالانه تعداد زیادی از کودکان، نوجوانان و بالغین به مننژیت مبتلا می شوند که درصد کمی از آنها را کودکان کم سن تشکیل می دهند. اما به هر حال هر کس ممکن است در هر سنی مبتلا به مننژیت شود.

علائم مننژیت چیست؟

علائم این بیماری کمی گمراه کننده است و ممکن است خیلی راحت متوجه علائم آن نشوید، زیرا علائم آن در تمام افراد یکسان نیست و در همه به یک صورت ظاهر نمی شود. اما خوشبختانه نشانه هایی دارد: تب، سفتی گردن، سر درد و حساسیت به نور.

اگر فرزند شما مننژیت داشته باشد اغلب تحریک پذیر و بیقرار است و ممکن است از غذا خوردن امتناع ورزد. ممکن است اسهال و استفراغ داشته باشد. دستهایش سرد باشد، دانه های قرمز پوستی در تمام بدنش دیده شود یا پوستش نقطه نقطه ای باشد که ممکن است بی رنگ یا آبی شود. ممکن است اختلال در تنفس داشته باشد و یا تشنج کند.

کاری که می توانید برای تشخیص سریعتر بیماری بکنید این است که از فرزندتان بخواهید سرش را پائین بیاورد و چانه اش را به سینه اش بچسباند (برساند)؛ اگر او نتوانست این کار را انجام دهد یا با درد زیاد این کار را انجام داد به احتمال زیاد مننژیت دارد و بلافاصله باید به پزشکش اطلاع دهید یا او را به اورژانس ببرید. در واقع هرگاه کوچکترین احتمالی از ابتلا فرزندتان به مننژیت داشتید باید سریعا او را نزد پزشک ببرید. درمان سریع و به موقع بسیار حائز اهمیت است. هر گونه تاخیر در درمان می تواند منجر به کری، عقب ماندگی ذهنی و مرگ بشود.

کاری که پزشکان در معاینه برای تشخیص اولیه مننژیت انجام می دهند این است که کودک را به پشت می خوابانند و درحالی که دست را زیر گردن وی قرار داده اند سر کودک را بلند می کنند. در صورت ابتلا به مننژیت گردن کودک خم نمی شود و بدن همراه با سر بالا می آید.

اگر فرزندم مننژیت گرفته باشد چطور می توانم بفهمم چقدر بیماریش جدی و حاد است؟

از آنجا که علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی خیلی شبیه به هم هستند، فقط یک پزشک می تواند دراین مورد به شما جواب دهد. اگر پزشک شما مشکوک باشد که فرزندتان مبتلا به مننژیت است اقدام به کشیدن مایع نخاعی می کند (در پزشکی به LP معروف است).

برای کشیدن مایع نخاعی، کودک را به حالت جنینی می خوابانند، زانوها را خم و به داخل شکم می کشانند و اقدام به کشیدن مایع نخاعی از ناحیه کمر می کنند. کودکِ بیمار و تحریک پذیر، معمولا دوست دارد دراین وضعیت بخوابد یا دراز بکشد. خطر کشیدن مایع نخاعی خیلی کمتر از آن است که به نظر می رسد و در واقع فواید حاصل از این اقدام تشخیصی (در صورت ابتلا به مننژیت) قابل مقایسه با عوارض ناشی از مننژیت تشخیص داده نشده و بدون درمان است.

پزشک جهت کاهش درد و سوزش ناشی از ورود سوزن مخصوص، ممکن است یک بی حسی موضعی بدهد و سپس یک سوزن کوچک توخالی در فضای بین مهره ای وارد کرده و اقدام به کشیدن مایع نخاعی (به مقدار خیلی کم) بکند و آن را برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد (اگر شما برای زایمانتان بی حسی اپیدورال گرفته باشید بخوبی می دانید جای آن نقطه کجاست). آزمایش خون و ادرار نیز برای تشخیص کمک کننده است.

آنالیز اولیه که در یک تا دو ساعت اول صورت می گیرد یک اطلاعات اولیه در مورد بیماری به پزشک می دهد. آنالیز بعدی اطلاعات دقیق و قطعی در مورد اینکه آیا فرزند شما مننژیت دارد یا خیر به پزشک می دهد و اینکه اگر مننژیت دارد آیا ویروسی است یا باکتریایی و چه نوع باکتری مسبب آن بوده است. گزارش کامل معمولا در عرض 72 ساعت آماده خواهد شد. اما گزارش اولیه طی 48- 24 ساعت آماده می شود. اگر کودک خیلی بیمار باشد پزشک معالج منتظر نتایج آزمایشها نخواهد ماند؛ او درمان اولیه را شروع می کند تا اینکه نتایج آزمایش ها آماده شود و نشان دهد که مننژیت ویروسی است و باکتریایی نیست.

بهترین درمان چیست؟

درمان بر اساس عامل بوجود آورنده متفاوت خواهد بود.

اگر مننژیت ویروسی باشد، معمولا سیستم ایمنی کودک به قدری قوی است که بتواند بر علیه آن مبارزه کند و سبب بهبود می شود، اغلب آنتی بیوتیک لازم نیست، اگر چه پزشک معمولا داروهایی برای تسکین تجویز می کند.

می توانید اسباب راحتی و تسکین او را فراهم کنید، مانند اقداماتی که در مورد بیمار آنفولانزایی انجام می دهید استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان، استفاده از دارو برای کاهش درد و تب کمک کننده خواهد بود.

در بعضی موارد لازم است کودک چند روز در بیمارستان بستری شود تا علائم و حال عمومی او مرتبا چک شود.

مننژیت باکتریایی:

داستان مننژیت باکتریایی چیز دیگری است، باید باکتری مهاجم و بیماری زا را از بدن کودک دور کرد، پزشک برای بیمار سرم گذاشته و داخل سرم آنتی بیوتیک قوی می ریزد. لازم است کودک در حالیکه سرم یا آنژیوکت به او وصل است، حدود 2 هفته در بیمارستان بستری باشد. ممکن است پر دردسر و دشوار باشد اما اگر درمان در ساعات اولیه انجام شود 85% بیماران شفا پیدا می کنند.

به همین علت است که گفته می شود بسیار مهم است که در همان ساعات اولیه که احساس کردید کودکتان علائم مننژیت دارد به پزشک او اطلاع دهید.

کودکان چگونه به مننژیت مبتلا می شوند؟

توضیح ساده ای برای اینکه چرا یک کودک به مننژیت مبتلا می شود در حالیکه کودک دیگری مبتلا نمی شود نمی توان داد. باکتری عامل مننژیت در دهان و حلق اکثر کودکان و بزرگسالان سالم، دیده می شود بدون اینکه مشکلی ایجاد کند. کودکان با نقص ایمنی، بیماری گلبول داسی شکل و آسیبهای جدی به سر، بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند؛ اگر چه هر کسی ممکن است به مننژیت مبتلا شود.

خوشبختانه مننژیت از نظر واگیری و سرایت مثل آنفولانزا نیست. اگر فرزند شما مننژیت دارد فقط کسانیکه با او ارتباط نزدیکی دارند باید مواظب باشند و این مسائل را رعایت کنند: از بوسیدن او پرهیز کنند، وسایل و اسباب غذا خوردن و آشامیدنی مشترک نداشته باشند، تمام افراد خانواده دستها را بخوبی شستشو دهند. اگر فرزندتان مننژیت باکتریال دارد احتمالا پزشک به افراد خانواده پیشنهاد می کند یک دوره آنتی بیوتیک جهت پیشگیری از مننژیت استفاده کنند.

آیا مننژیت قابل پیشگیری است؟

نه بطور صد در صد، اما تا حدی می توان از ابتلا پیشگیری کرد. مهمترین کاری که می توانید انجام دهید این است که کودکانتان را بر علیه این بیماری واکسینه کنید.

البته در ایران واکسن بر علیه مننژیت جزو برنامه واکسیناسیون کشوری نیست اما در برخی از کشورها واکسن هموفیلوس آنفولانزا تیپ B یا بیماری Hib در برنامه رایج واکسیناسیون وجود دارد و مننژیت کودکی را بطور چشمگیری کاهش داده است. این واکسن در 2 و 4 و 6 ماهگی زده می شود و دوز آخر آن نیز پیش از 18-12 ماهگی زده می شود.

واکسن دیگری نیز بر علیه نوع دیگری از مننژیت که شدیدا کشنده است و عامل آن باکتری پنوموکوک است، وجود دارد.

واکسن دیگری نیز بر علیه باکتری نایسریا مننژیتایدیس وجود دارد که عامل شایع دیگری در بروز مننژیت است. این واکسن معمولا برای بچه های 12-11 سال استفاده می شود، اما برای بچه های کوچکتر که احتمال برخورد و خطر ابتلا با این باکتری را دارند و یا در موارد شیوع بیماری هم قابل استفاده است.