تکرار موفقیت ایرج طهماسب کار هر کسی نیست
سریال شهرک کلیله و دمنه به عنوان جدیدترین ساخته اختصاصی سرویس استریم فیلم‌نت با وجود همه جذابیت‌هایی که دارد در نهایت نمی‌تواند برای مخاطب کودک و نوجوان جذاب باشد. در حالی که به نظر می‌رسید مرضیه برومند می‌تواند با این سریال عروسک‌محور خاطرات شیرین سریال مدرسه موش‌ها و سریال خونه مادربزرگه را زنده کند، جدیدترین تجربه کارگردان فیلم مربای شیرین در بهترین حالت یک عنوان فاقد هویت است که نمی‌داند روایتش را در کدام سمت حرکت دهد.
مرضیه برومند یکی از مهم‌ترین کارگردانان، نویسندگان و بازیگران زن در سال‌های پس از انقلاب است که بدون هیچ شک و تردیدی تعدادی از خاطره‌سازترین عناوین سینما و تلویزیون ایران در دهه‌های اخیر را میزبانی کرده و نامی آشنا و تاثیرگذار لقب می‌گیرد. برومند نقش‌آفرینی را از دهه ۱۳۴۰ با هنرنمایی در تئاترهای گوناگون آغاز کرد. اما سال ۱۳۵۷ سالی کلیدی برای کارنامه او بود؛ سالی که برومند با هنرنمایی در فیلم دایره مینا [به کارگردانی داریوش مهرجویی که سال‌ها توقیف بود] و سریال صاحبقران [با کارگردانی علی حاتمی] نام خودش را بیشتر از قبل مطرح کرد.
مرضیه‌ای که برومند شد
در شرایطی که پس از انقلاب بسیاری از بازیگران پیش از انقلاب خانه‌نشین یا مهاجر شدند، مرضیه برومند فرصت آن را پیدا کرد تا خودی نشان دهد. او در سال ۱۳۵۹ با برنامه دیو چو بیرون رود یکی از برنامه‌های کودک و نوجوان شبکه دو را روی آنتن برد. یک سال بعد، سریال مدرسه موش‌ها در حالی از شبکه یک سیما پخش شد که مرضیه برومند به عنوان کارگردان عروسکی و کارگردان هنری در کنار آن پروژه حضور داشت. موفقیت تکرارنشدنی سریال مدرسه موش‌ها نام مرضیه برومند را بسیار بیشتر از قبل مطرح کرد.
پخش سریال مدرسه موش‌ها سه سال طول کشید و سال ۱۳۶۴ با اکران فیلم شهر موش‌ها با یکی از بزرگترین موفقیت‌های زندگی هنری برومند به پایان رسید. مرضیه برومند که حالا توانایی خلق عناوین شخصی خودش را داشت در سال ۱۳۶۶ با سریال خونه مادربزرگه به شبکه دو رفت. کارگردان هنری سریال مدرسه موش‌ها کارگردانی و نویسندگی سریال خونه مادربزرگه را برعهده گرفت و یکی از ماندگارترین عناوین حوزه کودک و نوجوان در تاریخ تلویزیون ایران را به نام خودش ثبت کرد.
برومند در دهه ۱۳۷۰ و سال‌های پس از آن بیشتر به سراغ سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی کمدی درام رفت و عناوین به‌یادماندنی متعددی را از خود به جای گذاشت. فیلم مربای شیرین [که براساسی کتابی به همین نام نوشته هوشنگ مرادی کرمانی نوشته شده] و سریال‌های متعدد تلویزیونی از یادگاری‌های مرضیه برومند در سینما و تلویزیون هستند. برومند اما در سال‌های اخیر به یاد دوران جوانی‌اش به سراغ ایده‌های عروسکی‌اش رفت و تلاش کرد تا مخاطب نسل جدید را هم با ساخته‌های قدیمی‌اش همراه کند.
نخستین تلاش برومند برای بازگشت به آثار عروسکی در سال ۱۳۹۳ اکران شد؛ فیلم شهر موش‌ها ۲ به عنوان دنباله‌ای مستقیم فیلمی که دقیقا ۳۰ سال پیش ساخته شده بود روی پرده‌های سینما رفت و با فروشی نزدیک به ۱۲ میلیارد و پانصد میلیون تومان به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران [در آن سال‌ها و بدون احتساب نرخ تورم] تبدیل شد. برومند که پس از سال‌ها به عناوین مناسب کودک و نوجوان بازگشته و موفق ظاهر شده بود در سال ۱۳۹۵ با افشین هاشمی همکاری کرد و بدین ترتیب فیلم خاله قورباغه اکران شد.
مرضیه برومند در سال‌های اخیر درگیر پروژه خاصی نبوده و سریال شهرک کلیله و دمنه جدیدترین ساحته او پس از سال‌ها وقفه لقب می‌گیرد. با این حال اما این سریال یادآور یکی از آخرین تلاش‌های او در صدا و سیما هم به نظر می‌رسد. سریال آب‌پریا که در سال‌های پایانی دهه ۱۳۸۰ و سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ روی آنتن شبکه دو می‌رفت، دغدغه‌های زیست‌محیطی داشت و حالا جدیدترین سریال برومند هم فضای مشابهی دارد.
تمثیل‌های بی‌پایان
داستان سریال کلیله و دمنه از جایی آغاز می‌شود که دو آهو با نام‌های ختن [با صداپیشگی آزادی مویدی‌فر] و خمار [با صداپیشگی امیرحسین صدیق] دشت نازشان را می‌فروشند و به شهر می‌آیند. آن‌ها در شهرک کلیله و دمنه یک واحد آپارتمان کوچک می‌خرند و همسایه بسیاری از حیوانات دیگر می‌شوند که حالا در شهر زندگی می‌کنند. فیلم‌نامه سریال شهرک کلیله و دمنه به طور کلی سرشار از تمثیل‌های بی‌پایان است که ترکیبی از زندگی انسانی مدرن و طبیعت لقب می‌گیرد.
روایت سریال جدید مرضیه برومند سرشار از نمادهای گوناگون است که گاهی هم طعنه‌برانگیز می‌رسند. هر کدام از شخصیت‌های عروسکی سریال کلیله و دمنه، نماینده قشری از جامعه ایران هستند و همین مسئله جذابیت‌های سریال برومند را بیشتر می‌کند. اما مشکل اساسی آن است که این شخصیت‌پردازی به شدت کلیشه‌ای است. برای مثال، دم جوان [با صداپیشگی فرزاد حسنی] روباه داستان لقب می‌گیرد که مانند همه روباه‌هایی که در سینما و تلویزیون جان‌بخشی شده‌اند، مکار و حیله‌گر است.
انسانی‌شدن جامعه حیوانات سریال شهرک کلیله و دمنه به این سریال کمک می‌کند تا برای مدت‌ها سوژه‌های متعدد داشته باشد. اما سریال مرضیه برومند نمی‌تواند آن‌طور که باید از این فرصت‌ها یاری بگیرد. چراکه سریال شهرک کلیله و دمنه قبل از آن که برای آدم‌بزرگ‌ها ساخته شود برای کودکان و نوجوانان است. به همین دلیل سریال نمی‌تواند آن‌طور که باید روی برخی از سوژه‌های تحسین‌برانگیزی که مطرح می‌کند، مانور دهد.
بی‌هدف و بلاتکلیف
سریال کلیله و دمنه دوست دارد که سریالی عروسکی مناسب کودکان و نوجوانان باشد اما نمی‌خواهد که مخاطبان بزرگسالش را از دست بدهد. به همین دلیل با ترکیب سوژه‌های بزرگسالانه و کودکانه به معجونی تبدیل شده که اساسا نمی‌داند که می‌خواهد کدام گروه از مخاطبان را سیراب کند. همین بلاتکلیفی سریال باعث شده که آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگیرد و مخاطبان [از هر رده‌بندی سنی که باشند] این سریال را آن‌طور که باید جدی نگیرند. چراکه سریال جدید مرضیه برومند اصلا نمی‌داند که کدام گروه از مخاطبان را هدف قرار داده است.
چنین شرایطی در سریال مهمونی هم دیده می‌شد. این سریال عروسکی هم اگرچه مخاطبانش را از گروه سنی کودک و نوجوان انتخاب کرده بود اما برای بزرگسالان هم جذابیت‌هایی داشت. عروسک‌های سریال کلیله و دمنه جذابیت لازم برای بزرگسالان را ندارند اما درگیر چالش‌هایی می‌شوند که چندان برای شخصیت کم‌سن و سال قابل درک نیست. اما این‌که چرا سریال مهمونی موفق شده را باید در تکنیک‌های ایرج طهماسب جستجو کرد؛ او سال‌ها پیش هم با سریال کلاه قرمزی موفق شده بود تا دستاوردی مشابه را به نام خود ثبت کند.
با وجود همه بی‌هدفی‌ها اما سریال کلیله و دمنه در زمینه طراحی عروسک‌ها جذابیت‌های قابل قبولی دارد. اگرچه طراحی شخصیت‌های اصلی چندان چنگی به دل نمی‌زند اما شخصیت عنبر [با صداپیشگی امیر میرآقا] یکی از بامزه‌ترین عروسک‌هایی است که در سال‌های اخیر در فضای آثار عروسکی ایران دیده شده و واقعا تحسین‌برانگیز به نظر می‌رسد. طراحی دکور سریال هم در بیشتر موارد جذاب و قابل قبول است و کار را به جایی می‌رساند که مخاطب تشخیص نمی‌دهد آن‌چه که در پس‌زمینه می‌بیند، دکور است یا صحنه‌ای گرافیکی که با دقت پردازش شده و واقعی به نظر می‌رسد.
توقیف شد!
سریال شهرک کلیله و دمنه تنها پس از انتشار ۵ قسمت توسط ساترا توقیف شد! اگرچه براساس ادعای سعید مقیسه، معاون رییس سازمان صداوسیما و رییس سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، این سریال توقیف نشده اما فعلا خبری از انتشار قسمت جدید آن نیست. ظاهرا قضیه سریال شهرک کلیله و دمنه از توقیف‌شدن هم فراتر رفته و حالا این سرویس استریم فیلم‌نت است که باید نگران باشد.
براساس آن‌چه سعید مقیسه ادعا کرده، عوامل سریال مرضیه برومند این سریال را در اختیار مسئولان ساترا قرار داده‌اند اما روند کلی فیلم‌نامه از نگاه کارشناسان ساترا قابل قبول نبوده است. به همین دلیل ساترا به فیلم‌نت توصیه کرده که تغییراتی باید در نسخه قابل انتشار این سریال داده شود. اما فیلم‌نت بدون این توجه‌ها به سراغ پخش سریال جدیدش رفته و به همین دلیل حالا باید پاسخگو باشد.
از سوی دیگر، مقیسه مدعی شده که این سریال از ابتدا هم مجوز پخش نداشته و به همین دلیل باید برخوردی دقیق با مسئولان فیلم‌نت شود. فیلم‌نت که این روزها تازه در مسیر رقابتی جانانه با فیلیمو و نماوا قرار گرفته بود احتمالا به دلیل حواشی سریال شهرک کلیله و دمنه با فشارهایی مواجه می‌شود. جدیدترین قسمت این سریال که جمعه هفته گذشته منتشر شد در مقایسه با اپیزودهای دیگر کوتاه‌تر است. در حالی که همه اپیزودهای سریال شهرک کلیله و دمنه حداقل ۴۵ دقیقه زمان دارند، قسمت ششم تنها ۳۸ دقیقه است.
آیا برومند و فیلم‌نت این وضعیت خفت‌بار را می‌پذیرند؟ مشخص نیست که سریال عروسکی فیلم‌نت تا چه زمانی زیر فشار سانسور دوام می‌آورد. بنابراین نمی‌توان مدعی شد که آیا پخش این سریال ادامه پیدا می‌کند یا نخستین تجربه برومند در شبکه نمایش خانگی هم به لیست طولانی عناوین توقیفشده سینما و تلویزیون ایران می‌پیوندد.
