ارگانی با شکل بیضوی و اندازه حدود ۲*۳*۴ سانتی متر و با حجم تقریبی ۱۵ تا ۲۵ سی سی (در یک فرد بالغ سالم) هستند که در داخل کیسه بیضه‌ها (اسکروتوم) قرار دارند و وظیفه تولید اسپرم و هورمون مردانه را پس از رسیدن به سن بلوغ و تحت تاثیر هورمون‌های مغزی بر عهده دارند.
دستگاه تناسلی مردان شامل کیسه بیضه، بیضه‌ها، مجاری اسپرم (لوله‌های بیضه)، غدد جنسی و آلت تناسلی است. این ارگان‌ها برای تولید اسپرم، سلول جنسی نر (گامت نر) و دیگر ترکیبات سمن (منی) و همچنین هدایت و خارج کردن اسپرم از بدن با یکدیگر کار می‌کنند. دستگاه تناسلی مردان بر خلاف دستگاه تناسلی زنان در خارج از بدن قرار دارد.
آلت تناسلی
آلت تناسلی عضوی از بدن مردان است که برای آمیزش جنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عضو از سه قسمت تشکیل شده است: ریشه که به دیواره شکم متصل است، بدنه یا محور و سر آلت که قسمت مخروطی شکل انتهای آلت می‌باشد. سر آلت با یک لایه پوستی شل به نام پوست ختنه‌گاه پوشیده شده است. این لایه پوستی با انجام یک جراحی موسوم به ختنه برداشته میشود. دهانه مجرای پیشاب (لوله‌ای که پیشاب و ادرار را انتقال می‌دهد) در قسمت جلویی آلت تناسلی واقع شده است. سر آلت تناسلی دارای چند پایانه عصبی حساس نیز می‌باشد.
بدنه آلت تناسلی به شکل استوانه است و از سه اتاقک دایره‌ای شکل تشکیل شده است. این اتاقک‌ها دارای بافت اسفنجی شکل خاصی هستند. این بافت هزاران منفذ بزرگ را در خود دارد و زمانی که مرد از نظر جنسی تحریک میشود، از خون انباشته می‌شوند. هنگامی که این منفذها از خون پر می‌شوند، آلت تناسلی، سفت و بزرگ شده و دخول به دستگاه تناسلی زن هنگام آمیزش جنسی را ممکن می‌سازد. پوست آلت تناسلی مردانه شل است و حالت ارتجاعی دارد. این ویژگی باعث میشود که آلت تناسلی بتواند با تغییراتی که در اندازه آلت هنگام نعوظ ایجاد میشود، تطبیق یابد. مایع منی که حاوی اسپرم (سلول‌های مولد) است، زمانی که مرد به اوج لذت جنسی (ارگاسم) می‌رسد، از انتهای آلت خارج میشود. زمانی که آلت تناسلی بزرگ میشود (نعوظ)، جاری شدن ادرار از مجرای پیشابراه متوقف شده و تنها منی می‌تواند هنگام ارگاسم از بدن خارج شود.
کیسه بیضه
کیسه بیضه یک کیسه جیب مانند شل از جنس پوست است که در پشت و زیر آلت آویزان می‌باشد. این کیسه حاوی بیضه‌ها و همچنین تعداد زیادی از رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی است. کیسه بیضه مانند یک “سیستم کنترل کننده دما” برای بیضه‌ها عمل میکند. برای این که اسپرم به طور طبیعی رشد کند، دمای بیضه‌ها باید اندکی پایین‌تر از دمای بدن باشد. در دیواره کیسه بیضه یک عضله خاص قرار دارد که کیسه بیضه را منقبض و یا شل میکند. این عمل باعث میشود که بیضه‌ها برای گرم شدن به بدن نزدیک و برای خنک شدن از بدن دور شوند.
بیضه‌ها
بیضه‌ها ارگان بیضی شکل و تقریباً به اندازه دو زیتون بزرگ هستند که در کیسه بیضه قرار دارند و از هر طرف توسط ساختاری به نام طناب بیضه محافظت می‌شوند. بیشتر مردان دارای دو بیضه هستند. بیضه‌ها وظیفه تولید اسپرم و تستسترون (مهم‌ترین هورمون جنسی مرد) را برعهده دارند. داخل بیضه‌ها یک توده مارپیچی از لولهها به نام لوله‌های منی‌ساز قرار دارد. این لولهها وظیفه تولید سلول‌های اسپرم را بر عهده دارند.
ارگان‌های داخلی دستگاه تناسلی مرد موسوم به ارگان‌های فرعی عبارتند از:
اپیدیدیم
اپیدیدیم یک کیسه مارپیچی بلند است که بر روی قسمت پشتی هر بیضه قرار گرفته است. این لوله وظیفه حمل و ذخیره‌سازی سلول‌های اسپرمی که در بیضه‌ها تولید شده‌اند، بر عهده دارد. از دیگر وظایف اپیدیدیم می‌توان به بالغ کردن اسپرم اشاره کرد. زیرا اسپرمی که از بیضه‌ها خارج میشود نابالغ و فاقد قابلیت بارورسازی است. هنگامی که مرد از نظر جنسی تحریک میشود انقباض‌هایی که در اپیدیدیم ایجاد میشود، اسپرم را با سرعت به مجرای خروجی بیضه انتقال می‌دهد.
مجرای خروجی بیضه
مجرای خروجی بیضه یک عضله لوله‌ای شکل و بلند است که اپیدیدیم را به حفره لگنی متصل میکند و به پشت مثانه می‌رسد. این لوله اسپرم‌های بالغ را هنگام انزال به مجرای پیشابراه (لوله‌ای که اسپرم یا ادرار را به خارج از بدن انتقال می‌دهد) می‌رساند.
مجاری تخلیه منی
این مجاری با پیوستن مجرای خروجی بیضه و کیسه منی شکل می‌گیرند. مجرای تخلیه منی به مجرای پیشاب منتهی میشود.
مجرای پیشاب
مجرای پیشاب لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل میکند. این عضو وظیفه تخلیه منی (سمن) را هنگامی که مرد به ارگاسم می‌رسد، بر عهده دارد. هنگامی که آلت تناسلی طی آمیزش جنسی بزرگ میشود، انتقال ادرار از مجرای پیشاب متوقف می‌گردد. از این رو هنگامی که مرد به ارگاسم می‌رسد، تنها منی از بدن او خارج میشود.
کیسه‌های منی
کیسه‌های منی کیسه‌های جیب مانندی هستند که در قسمت پایین مثانه به مجرای خروجی بیضه متصل شده‌اند. این کیسه‌ها مایعی غنی از قند (فروکتوز) را تولید می‌کنند که منبع انرژی را برای حرکت کردن اسپرم در اختیار آن می‌گذارند. مایعی که توسط کیسه‌های منی تولید میشود، بیشترین مقدار از حجم مایع خارج شده از بدن مرد (انزال) را تشکیل می‌دهد.
پروستات
غده پروستات ساختاری به اندازه گردو است که در زیر مثانه و جلوی راست‌روده (رکتوم) قرار دارد. این غده به خارج شدن مقدار باقی مانده مایع منی کمک میکند و علاوه بر این وظیفه تغذیه اسپرم را نیز بر عهده دارد. مجرای پیشاب که هنگام ارگاسم منی را از بدن خارج می‌سازد، از داخل قسمت مرکزی پروستات عبور میکند.
غدد میزراهی
این غده‌ها که غدد کوپر هم نامیده می‌شوند، ساختارهایی به اندازه نخود فرنگی هستند و در اطراف مجرای پیشاب و زیر پروستات قرار دارند. این غدد مایع شفاف و لزجی را تولید می‌کنند که مستقیماً به درون مجرای پیشاب تخلیه میشود. این مایع وظیفه روان سازی مجرای پیشاب و خنثی کردن هر گونه خاصیت اسیدی که ممکن است به دلیل باقی ماندن قطرات باقی‌مانده ادرار در مجرای پیشاب ایجاد شود، بر عهده دارد.
دستگاه تناسلی مردان چگونه عمل میکند؟
عملکرد همه ارگان‌های دستگاه تناسلی مردان به هورمون‌هایی وابسته است که در قالب مواد شیمیایی فعالیت انواع مختلفی از سلول‌ها و ارگان‌ها را تنظیم می‌کنند. هورمون‌های اصلی موجود در اندام تناسلی مردان عبارتند از: هورمون تحریک کننده فولیکول، هورمون جسم زرد (لوتئینه کننده) و هورمون تستسترون. هورمون تحریک کننده فولیکول برای تولید اسپرم لازم است و یک ماده نطفه‌ساز (اسپرماتوژنز) محسوب میشود. هورمون جسم زرد (لوتئینه کننده) تولید تستسترون را که برای تولید اسپرم ضروری است، تسهیل میکند. تستسترون وظیفه ایجاد ویژگی‌های مردانه نظیر توده عضلانی و قدرت عضلات، توزیع چربی، توده استخوانی، رشد ریش و سبیل صورت، تغییر صدا و تحریک جنسی را بر عهد دارد.
