اصطلاح آگورافوبیا از کلمه یونانی «Agora» به معنی محل تجمع یا بازار گرفته شده و معنای آن ترس از بازار یا بازار هراسی است. اگرچه آگورافوبیا یا اختلال بازار هراسی می تواند همه افراد را درگیر کند، اما بیشتر در زنان و سنین 25 تا 35 سال دیده می شود. فرد مبتلا به این بیماری از موقعیت هایی که ممکن است باعث وحشت او شود و در او احساس به دام افتادگی، درماندگی، یا شرمندگی ایجاد کند می ترسد. این موقعیت ها پیش بینی شده و واقعی هستند و معمولاً شامل وسایل نقلیه عمومی، فضاهای باز یا بسته، مراکز خرید، مکانهای پر جمعیت و موقعیت های خارج از خانه هستند.
احساس فرد آن است که اگر اوضاع خراب شود یا دچار حمله اضطراب شود، هیچ راهی برای فرار یا کمک گرفتن وجود ندارد. به این دلیل، دچار رفتار اجتنابی ماندن در خانه شده، زندگی او محدود و منزوی می گردد. اختلال بازار هراسی زندگی فرد را مختل می کند و باید در اولین فرصت نسبت به درمان آن اقدام نمود. درمان آن شامل روان درمانی، دارودرمانی و تغییر شیوه زندگی است.
عوارض اختلال بازار هراسی (آگورافوبیا) چیست؟
در صورتیکه اختلال بازار هراسی درمان نشود کیفیت زندگی را به شدت کاهش می دهد. فرد مبتلا از فعالیت های دور از خانه اجتناب میکند و از کار، تحصیل، ورزش و سرگرمی و معاشرت باز می ماند. اینها باعث بروز مشکلات مالی، انزوا و بی انگیزگی شده، او را به سوی افسردگی سوق می دهد. اگرچه فرد مبتلا می داند که ترس او غیرمنطقی است، اما نمی تواند برای آن کاری انجام دهد. به این دلیل از خود عصبانی و ناامید می شود و عزت نفس او آسیب می بیند که خود زمینه ساز دیگری برای افسردگی و اضطراب است. بعلاوه، بعضی افراد ممکن است به روش های ناسالمی مانند پرخوری، مصرف مواد مخدر، یا الکل روی بیاورند که سلامتی آنها را بیشتر با خطر مواجه می کند.
علل و عوامل خطر اختلال بازار هراسی
هنوز معلوم نیست چه عواملی باعث ایجاد اختلال بازار هراسی می شوند. محققین عوامل محیطی، ژنتیکی و مزاجی (مانند مزاج عصبی یا مضطرب) را در ایجاد آگورافوبیا موثر دانسته اند. عوامل خطر آگورافوبیا عبارتند از:
- تجربه وقایع استرس زا مانند سوء استفاده جنسی، مرگ عزیزان، مورد حمله قرار گرفتن، حملات پانیک
- سابقه خانوادگی آگورافوبیا
- داشتن یک اختلال اضطرابی دیگر
- افسردگی
- مشکل سوء مصرف مواد
علائم اختلال بازار هراسی
اختلال بازار هراسی ترکیبی از ترس، درماندگی، شرم و علائم جسمی ایجاد میکند که از خفیف تا خیلی شدید متغیر است. بعلاوه، ممکن است علائم زیر در فرد مبتلا به آگورافوبیا دیده شود:
- احساس اضطراب در هنگام دور بودن از خانه
- ترس از تنهایی در شرایط اجتماعی، اجتناب از بیرون رفتن از خانه
- ترس از فضاهای بسته (مانند سینما) و فضاهای باز (مانند پلها)
- ترس از وسایل نقلیه عمومی
- ترس از ناتوانی در کنترل خود در اماکن عمومی و فضاهایی که فرار کردن از آنها دشوار است
- تجربه حمله پانیک
- احساس جدا شدگی و غریبه بودن با دیگران در جمع
- اعتماد به نفس پایین و گاهی افسردگی
- اضطراب و آشفتگی
ترس در آگورافوبیا متناسب با خطر واقعی موجود در موقعیت نیست. در حدود یک سوم تا نیمی از مبتلایان ترسشان تا زمان ایجاد یک حمله پانیک افزایش می یابد. در افرادی که ترس با حملات پانیک همراه نیست بیمار از نوع دیگری از علائم اضطراب، یا از بروز مشکلات جسمی شدیدی مانند استفراغ، سردرد میگرنی، از دست دادن کنترل مثانه، یا ضعف کردن در ملاء عام می ترسد.
حملات پانیک (اختلال هراس)
آگورافوبیا معمولاً با حملات پانیک همزمان می شود و همین باعث ترس بیشتر مبتلایان از قرار گرفتن در موقعیت می شود. اختلال هراس نوعی اختلال اضطرابی است که فرد را دچار حملات ناگهانی ترس شدید (حملات پانیک) می کند که تا چند دقیقه ادامه دارد. حملات پانیک با طیف وسیعی از علائم جسمانی همراه است که می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تپش قلب، درد در ناحیه قفسه سینه
- تنگی نفس یا تنفس سریع، احساس خفگی
- سرگیجه، لرزش، تعریق، گرگرفتگی، ضعف
- تهوع، استفراغ، اسهال و سایر علائم گوارشی احساس
- عدم تمرکز
- قرمز شدن، لرز
- بی حسی، احساس سوزن سوزن شدن
- ترس از مرگ
آگورافوبیا و سایر فوبیاها
بعضی علائم آگورافوبیا شبیه سایر فوبیاها است و نباید اشتباه گرفته شود. مثلاً اگر فرد مبتلا به آگورافوبیا از سوار شدن به هواپیما اجتناب میکند، به دلیل ترس او از پرواز هوایی نیست، بلکه از تجربه حمله پانیک در هواپیما وحشت دارد.
تشخیص اختلال بازار هراسی
برای تشخیص اختلال بازار هراسی پزشک با بیمار گفتگو میکند و در او به دنبال علائم می گردد (به بخش علائم رجوع شود). از آنجا که بعضی از علائم جسمانی حملات پانیک مشابه بیماری های گوارشی، قلبی، تنفسی است پزشک با انجام معاینه بالینی و در صورت لزوم، آزمایشات، سعی می کند این دلایل را رد کند. وی همچنین ثابت میکند که علائم موجود به دلیل سایر فوبیاها نیست.
سپس معیارهای DSM-5 (راهنمای تشخیص اختلالات روانی) را در مورد بیمار کنترل می کند (اگر فرد حداقل در دو مورد از موارد زیر دچار ترس و اضطراب شود، دال بر آگورافوبیا است):
- استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی
- بودن در فضاهای باز
- قرار گرفتن در فضاهای بسته
- در صف ایستادن
- بودن در جمع
- تنها بودن در خارج از خانه
در صورتیکه بیمار علائم فوق را حداقل 6 ماه تجربه کرده باشد، تحت درمان آگورافوبیا قرار می گیرد.
درمان قطعی آگورافوبیا
درمان قطعی آگورافوبیا معمولاً توسط ترکیب روان درمانی، دارو درمانی و تغییر شیوه زندگی انجام می شود.
انواع رفتار درمانی آگورافوبیا
در انواع رفتار درمانی آگورافوبیا بیمار به طور منظم به یک درمانگر مراجعه کرده، در مورد ترس های خود و علل آنها صحبت می کند. این درمان معمولاً با دارو ترکیب می شود تا اثربخشی بیشتری داشته باشد و می تواند به شیوهدرمان شناختی رفتاری انجام شود:
درمان شناختی رفتاری (CBT)
در بین انواع رفتار درمانی آگورافوبیا درمان شناختی رفتاری رایج ترین است. این روش به طرق مختلفی انجام می شود از جمله:
شناسایی و جایگزینی افکار منفی
در CBT بیمار به کمک درمانگر به شناسایی الگوهای منفی تفکر خود و دیدگاه های اشتباه مرتبط با بیماری اقدام می کند و می تواند یاد بگیرد که افکار منفی و مخدوش را با افکار سالم تری جایگزین کند. همچنین، یاد میگیرد که چگونه شرایط استرس زا را مدیریت کرده، کنترل زندگی را در دست بگیرد. این درمان 8 تا 12 هفته طول می کشد و به بیمار تکالیفی برای انجام دادن در خانه داده می شود. میزان عود روش CBT پایین است.
مهارت افزایی و تغییرات رفتاری
این روش شامل یادگیری راهبرد های مقابله سالم با ترس و اضطراب است. در این روش، بیمار مهارت هایی برای کمک به کاستن از استرس می آموزد و تلاش میکند مهارت مدیریت اضطراب و مقابله موفقیت آمیز با حملات هراس را در خود ایجاد کند. بیمار باید این مهارت ها را هم در جلسات درمانی و هم در خانه تمرین کند.
درمان از طریق مواجهه (Exposure Therapy)
از دیگر انواع رفتار درمانی آگورافوبیا مواجهه درمانی است. در این نوع درمان بیمار به تدریج با موقعیت ها و مکان هایی که باعث وحشت و اضطراب او می شوند روبرو می شود تا ترس او با گذشت زمان کاهش پیدا کند.
حساسیت زدایی
در واقع، حساسیت زدایی هم نوعی مواجهه درمانی است، با این تفاوت که در آن، فرد در معرض هر محرک کوچکی که باعث ایجاد پاسخ اضطراب می شود، قرار می گیرد و به تدریج روش مدیریت احساسات خود و مقابله با علائم هراس در هر موقعیتی را می آموزد. بعلاوه، برای حفظ آرامش در شرایط هراس، تکنیکهای آرام سازی مانند تنفس عمیق، آرام سازی پیشرونده عضلات، یوگا و مدیتیشن تمرین می شود تا به مدیریت ترسها کمک کند.
دارو درمانی آگورافوبیا
داروهایی که برای درمان قطعی آگورافوبیا تجویز می شوند، معمولاً برای درمان افسردگی و اختلالات اضطرابی نیز به کار می روند:
- داروهای ضد افسردگی شامل مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)مانند فلوکستین و سرترالین، مهار کننده های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRIs) مانند ونلافاکسین یا دولوکستین و داروهای سه حلقه ای مانند نورتریپتیلین و آمی تریپتیلین هستند.
- داروهای ضد اضطراب بنزودیازپین های آرام بخش مانند آلپرازولام یا کلونازپام هستند. این داروها عادت ایجاد میکنند و پزشک آنها را موقتاً برای تسکین علائم تجویز می کند.
تغییر شیوه زندگی برای کمک به درمان قطعی آگورافوبیا
تغییر شیوه زندگی الزاماً در رفع آگورافوبیا موثر نیست، اما می تواند با کاستن از اضطراب به بهبود زندگی روزمره کمک کند:
- تمرینات منظم ورزشی، برای افزایش تولید و ترشح مواد شیمیایی شادی آور و آرام بخش در مغز
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای ایجاد احساس خوب
- خودداری از مصرف الکل، مواد مخدر و نوشیدنی های کافئین دار (مانند قهوه، چای، نوشابه)
- تکنیک های خودیاری شامل تمرین مدیتیشن، تمرینات آرام سازی (ریلکسیشن) و تمرینات تنفس عمیق به کاهش اضطراب و حملات پانیک کمک می کند.
