پیش از توضیح در مورد درمان افسردگی پس از زایمان و علل و عوامل افسردگی پیش از زایمان باید بدانیم، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، افسردگی دومین بیماری پس از بیماری های قلبی در دنیا است و دوره بعد از زایمان، زمانی است که بیشترین خطر را برای بروز اختلالات خلقی مانند غم و افسردگی را دارد. افسردگی بعد از زایمان یک مشکل شایع در میان بسیاری از بانوان است که معمولا با دارو درمانی و رواندرمانی برطرف می شود.
چند درصد زنان بعد از زایمان دچار افسردگی می شوند؟
بین یک دوم تا دو سوم مادران دوره کوتاهی پس از زایمان دچار بی ثباتی خلقی و آشفتگی می شوند که معمولاً در روزهای سوم و چهارم پس از زایمان این علائم به اوج خود می رسند و در بیشتر بانوان پس از چند روز از بین می روند. در ۸۰ درصد زنانی که برای نخستین بار بچه دار می شوند، نوعی افسردگی خفیف موسوم به پژمردگی مشاهده میشود. پژمردگی پس از زایمان موضوعی کاملاً طبیعی است. جهت درمان افسردگی پس از زایمان بهتر است کمی صبور باشید.
افسردگی خفیف بعد از زایمان آیا جدی است؟
این افسردگی خفیف، معمولاً چند روز تا چند هفته بعد از زایمان رخ میدهد و عموماً خود به خود بهبود می یابد و در عرض چند هفته به طور کامل و بدون درمان برطرف میشود اما گاهی علائم در فرد باقی می ماند که نیازمند درمان است. معمولاً از هر ۱۰۰ زن، ۱۰ الی ۱۵ نفر دچار این اختلال می شوند. افسردگی بعد از زایمان با احساساتی مانند غم و اندوه، گریه، درگیری فکری، کاهش اعتماد به نفس، تحریک پذیری، زود عصبانی شدن و عدم لذت بردن از هر چیزی مشخص می شود.
انواع بروز افسردگی پس از زایمان
گاهی افسردگی پس از زایمان ممکن است به صورت اضطراب و استرس ظاهر شود. افسردگی بعد از زایمان اثرات منفی بر ابعاد زندگی مادر دارد. البته علل و عواملی منجر به بروز این اختلال میشود. عواملی مانند سابقه افسردگی در خانواده، ناخواسته بودن بارداری، نوع زایمان، تعارض و اختلاف با همسر، عدم حمایت همسر، بستری شدن نوزاد یا مادر پس از زایمان میتواند بر بروز افسردگی مؤثر باشد. زنانی که در زمانی از زندگی خود دچار افسردگی بوده اند یا بستگانی دارند که دچار افسردگی بوده اند، ممکن است از نظر ژنتیکی با احتمال بیشتری به افسردگی پس از زایمان مبتلا شوند. لازم به ذکر است که ادامه یافتن افسردگی در مادران پس از زایمان، سبب بروز دلبستگی ضعیف مادر و کودک میشود.
علل و عوامل بروز افسردگی پس از زایمان
یکی دیگر از علل بروز افسردگی پس از زایمان تغییرات هورمونی است که یک تأثیر طبیعی از تغییر هورمونی ناشی از بارداری و زایمان تلقی میشود. سطح استروژن و پروژسترون که طی بارداری افزایش یافته بود، به طور ناگهانی پس از وضع حمل افت میکند و این مسأله میتواند روی روحیات فرد تأثیر بگذارد. این هورمون های زنانه در طول یک هفته یا بیشتر به سطحی که قبل از بارداری بوده اند، باز خواهند گشت. همین که سطح هورمون به حالت متعادل خود بازمیگردد، علائم افسردگی یا همان غم و اندوه نیز به طور خود به خود و بدون نیاز به درمان افسردگی پس از زایمان از بین میرود.
نشانه های ابتلا به افسردگی پس از زایمان چیست؟
اگرچه احساس تغییر حال یا خستگی زیاد بعد از زایمان طبیعی است اما افسردگی پس از زایمان چیزی فراتر از آن است. علائم آن شدید است و می تواند در عملکرد شما اختلال ایجاد کند. علائم افسردگی پس از زایمان در افراد مختلف و حتی روز به روز متفاوت است. اگر افسردگی پس از زایمان دارید، به احتمال زیاد با چندین مورد از این شاخص ها آشنا هستید:
- احساس غم یا گریه زیاد حتی بدون دلیل
- بسیار خسته اید اما نمی توانید بخوابید یا زیاد می خوابید.
- زیاد غذا می خورید یا اصلاً اشتها ندارید.
- شما دردها یا بیماری های غیر قابل توضیح زیادی دارید.
- شما نمی دانید چرا تحریک پذیر، مضطرب یا عصبانی هستید.
- حالات روحی شما به طور ناگهانی و بدون هشدار تغییر می کند.
- احساس می کنید از کنترل خارج شده اید.
- در به خاطر سپردن مسائل مشکل دارید.
- شما نمی توانید تمرکز کنید یا تصمیمات ساده بگیرید.
- شما به چیزهایی که قبلاً از آنها لذت می بردید علاقه ای ندارید.
- احساس می کنید که از نوزاد خود جدا شده اید و تعجب می کنید که چرا آنطور که فکر می کردید سرشار از شادی نیستید.
- همه چیز طاقت فرسا و ناامید کننده به نظر می رسد.
- شما نسبت به احساسات خود احساس بی ارزشی و گناه می کنید.
- احساس می کنید نمی توانید با کسی صحبت کنید زیرا او فکر می کند شما مادر بدی هستید یا فرزندتان را می گیرید، بنابراین شما کنار می روید.
- شما می خواهید از همه و همه چیز فرار کنید.
- شما افکار مزاحمی در مورد آسیب رساندن به خود یا نوزاد خود دارید.
دوستان و خانواده شما ممکن است متوجه شوند که شما از آن ها و فعالیت های اجتماعی کنار می روید یا فقط شبیه خودتان نیستید.
به احتمال زیاد علائم طی چند هفته پس از زایمان شروع می شوند. گاهی افسردگی پس از زایمان تا چند ماه بعد ظاهر نمی شود. علائم ممکن است برای یک یا دو روز کاهش یابد و سپس عود کند. بدون درمان، علائم ممکن است بدتر شوند.
چه کسانی ممکن است در معرض خطر افسردگی پس از زایمان قرار بگیرید؟
- سابقه شخصی افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
- سابقه خانوادگی افسردگی یا اختلال دو قطبی را داشته باشند.
- حمایت خانواده و دوستان را نداشته باشند.
- در دوران بارداری افسرده بوده باشند.
- در بارداری یا تولد قبلی مشکلی داشتند.
- مشکل در رابطه یا پول دارند.
- جوانتر از 20 سال هستند.
- مصرف مشروبات الکلی داشته باشند، از مواد مخدر غیرقانونی استفاده کنند یا مشکل دیگری در مورد مواد مخدر داشته باشند.
- کودکی با نیازهای ویژه داشته باشند.
- در شیردهی مشکل داشته باشند.
- حاملگی غیرمترقبه یا ناخواسته داشته باشند.
تفاوت baby blue با افسردگی پس از زایمان
بسیاری از خانمها پس از زایمان علائمی شبیه به افسردگی دارند که پدیده ای طبیعی است و baby blueنامیده میشود و نباید با اختلال افسردگی پس از زایمان اشتباه گرفته شود، در این حالت ممکن است:
- نوسانات خلقی داشته باشید.
- احساس غم، اضطراب یا غرق شدن در مسائل داشته باشید.
- گریه می کنید.
- اشتهای خود را از دست بدهید.
- در خواب مشکل داشته باشید.
baby blue معمولاً بعد از شروع، طی 3 تا 5 روز از بین میرود. علائم افسردگی پس از زایمان طولانی تر و شدیدتر است. افسردگی پس از زایمان معمولاً در اولین ماه پس از زایمان شروع می شود، اما ممکن هم است در دوران بارداری یا تا یک سال پس از تولد شروع شود. افسردگی پس از زایمان باید توسط پزشک معالجه شود.
چند روش برای داشتن حال بهتر و احساس آرامش بیشتر (در کنار صحبت با یک متخصص مراقبت های بهداشتی):
- تا جایی که ممکن است استراحت کنید. هنگام خواب کودک بخوابید.
- سعی نکنید خیلی زیاد کار انجام دهید یا همه کارها را خودتان انجام دهید. از شریک زندگی، خانواده و دوستان خود بخواهید که کمک کنند.
- وقتی را برای بیرون رفتن، بازدید از دوستان یا گذراندن اوقات تنها با شریک زندگی خود اختصاص دهید.
- در مورد احساسات خود با شریک زندگی، اعضای خانواده حامی و دوستان خود صحبت کنید.
- با مادران دیگر صحبت کنید تا بتوانید از تجربیات آنها بیاموزید.
- به یک گروه پشتیبانی بپیوندید. از پزشک یا پرستار خود در مورد گروه های منطقه خود سؤال کنید.
درست بعد از زایمان هیچ تغییر اساسی در زندگی ایجاد نکنید. تغییرات اساسی بیشتر زندگی علاوه بر نوزاد جدید می تواند باعث استرس غیرضروری شود. بعضی اوقات نمیتوان از تغییرات بزرگ جلوگیری کرد. هنگامی که چنین اتفاقی افتاد، سعی کنید قبل از موعد موقعیت جدید، حمایت و کمک دریافت کنید.
آیا نوع زایمان با بروز افسردگی پس از زایمان ارتباط دارد؟
همچنین تحقیقات نشان داده احتمالاً بین نوع زایمان و بروز افسردگی پس از آن ارتباط وجود دارد؛ زنانی که نوزاد خود را با عمل سزارین به دنیا می آورند، نسبت به زنانی که زایمان طبیعی دارند، بیشتر به افسردگی بعد از زایمان دچار می شوند. علت این امر شاید به دلیل افت قوای بدنی مادر و بروز دردهای پس از عمل سزارین باشد.
دیگر عوامل بروز افسردگی پس از زایمان
یکی دیگر از علل و عوامل بروز افسردگی پس از زایمان، کمبودهای غذایی است. در مطالعات بسیاری به ارتباط بین رژیم غذایی با بیماریهای روانی مانند افسردگی اشاره شده است. ممکن است افسردگی در بانوان به دلیل کمبود موادی چون آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، روی، منیزیم، ویتامین های گروه ب مثل اسید فولیک، ویتامین D، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا-۳ باشد. به ویژه اینکه مطالعات نشان داده کمبود امگا-3 در بروز افسردگی بعد از زایمان اثرگذار است. از آنجایی که امگا-۳ از مادر به جنین و همچنین از طریق شیر به نوزاد منتقل میشود، میزان این اسید چرب در دوران بارداری و حداقل ۶ هفته پس از زایمان به شدت کاهش می یابد.
نقش امگا 3 در بروز افسردگی پس از زایمان
مشکل دیگر این است که اغلب افراد از جمله زنان باردار و شیرده به میزان کافی امگا-۳ دریافت نمی کنند. بنابراین یکی از راه های پیشگیری و کنترل افسردگی پس از زایمان این است که به مادران در دوران بارداری و شیردهی به میزان کافی از اسیدهای چرب امگا-۳ استفاده کنند. ماهی ها به ویژه ماهی های چرب مانند سالمون، ساردین و قزل آلا، گردو، دانه کتان و شاهدانه از منابع خوب اسیدهای چرب امگا-۳ به شمار می روند. در حقیقت دوران پس از زایمان و شیردهی منجر به کمبودهای غذایی در مادر شده و زمینه بروز افسردگی را فراهم می کند. از این رو توصیه می گردد مادران عزیز اصول تغذیه در دوران پس از زایمان را جدی بگیرند و از رژیم های مناسب غذایی برای پیشگیری از بروز افسردگی بهره ببرند.
درمان افسردگی پس از زایمان
برای درمان افسردگی پس از زایمان میتوان از مشاوره و نیز دارودرمانی بهره برد. همانگونه که ذکر شد، چنانچه علائم طی چند روز یا چند هفته از بین برود، نیازی به درمان ندارد ولی اگر پس از چند هفته همچنان علائم باقی بماند، بهتر است به مشاور و روانشناس جهت درمان مراجعه شود. در موارد افسردگی شدید لازم است دارودرمانی نیز انجام شود. برخی از داروهای ضدافسردگی خطر چندانی برای مادران شیرده ندارد. همچنین تغذیه مناسب و استراحت کافی، ارتباط بیشتر با خانواده و دوستان و ورزش نیز میتواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. استراحت کافی تأثیر قابل ملاحظه ای در سلامت جسم و روان دارد. همچنین حمایت و پشتیبانی همسر نیز میتواند در بهبود علائم افسردگی بسیار مؤثر باشد.
