وسواس احتکار در واقع به نوعی جمع کردن همه اشیاء در خانه و رفتارهای افراطی انبار کردن حتی آشغال ها در خانه یا محل کار گفته می شود. در وسواس احتکار، فرد به طور گریز ناپذیری اشیاء را جمع آوری می نماید و در دور ریختن اشیاء بی مصرف ناتوان است. تا جایی که نگه داشتن بیش از حد اشیا موجب در هم ریختگی و شلوغی فضای زندگی او و عدم دسترسی وی به تمامی فضای منزل می شود. به تبع آن امور روزمره زندگی فرد همچون آشپزی، خوابیدن، نظافت و غیره مختل می شود.
فرد مبتلا به وسواس احتکار، حتی تصور دور انداختن مقداری از اشیا غیر لازم را هم به ذهن خود راه نمی دهد. این اختلال یکی از شاخه های اختلال وسواس فکری_اجبار عملی(OCD) است و می تواند زمینه ساز برخی بیماری های جسمانی، پایین آمدن کیفیت عملکرد فرد در زمینه های مختلف زندگی و همچنین مشکلات مالی و اقتصادی شود. لازم به ذکر است که افراد دارای وسواس احتکار دارای انزوای اجتماعی نیز هستند.
روابط بین فردی در اختلال وسواس احتکار
اختلال احتکار یکی از اختلال های روانشناختی است که می تواند به همراه آن وسواس فکری و اختلال موکنی نیز به همراه داشته باشد. این اختلال وسواس بر روابط بین فردی به ویژه روابط اعضای خانواده با فرد، تاثیرات منفی و شدیدی می گذارد. به طوریکه فرد را از خانواده و دوستانش دور و در بیشتر موارد منزوی می کند. افزون بر این، احتکار وسایل غیرضروری در منزل موجب می شود فضای کافی برای آشپزی، بهداشت، راه رفتن و حتی خوابیدن در خانه باقی نماند. موارد زیادی گزارش شده که علت آتش سوزی در یک منزل و یا انبار، به علت وجود وسواس احتکار در یکی از اعضاء آن خانه بوده است.
سیر بیماری و شیوع اختلال وسواس احتکار
به علت مخفی بودن نشانه های این بیماری و همچنین به علت جمع آوری و تمیز کردن محیط زندگی توسط یکی از اعضاء خانواده و عدم رفت و آمد مبتلایان با بستگان و دوستان، اطلاع چندان دقیقی از تعداد مبتلایان به اختلال وسواس احتکار در دسترس نیست. عادت به انبار کردن اشیاء معمولا در نوجوانی و اوایل بزرگسالی آغاز می شود. این مشکل تا زمانی که فرد به سنین بزرگسالی نرسیده است چندان حاد به نظر نمی رسد. هر چه سن فرد بالا می رود، اندوختن وسایل در فرد بیشتر می شود، طوریکه اگر دقت کنیم به این وسایل نه نیاز دارد و نه فضای مناسبی برای آن در اختیار دارد.
میانسالی اوج وسواس احتکار است.
معمولا در میانسالی علائم این بیماری به قدری فراگیر می شود که درمان آن بسیار سخت تر خواهد شد. به عبارت دیگر این بیماری با گذشت زمان روز به روز وخیم تر می شود و فرد نیاز به دوری از جمع را احساس می کند. معمولا زمانی دیگران متوجه این اختلال می شوند که شلوغی بیش از حد محیط زندگی فرد، توجه آنان را به خود جلب می کند.
آمار مبتلایان به وسواس احتکار
آمار و ارقامی که در بررسی این اختلال بدست آمده است و با توجه به تخمین هایی که از گزارشات موجود در کشورهای مصرفی داده شده است، پنج درصد از کل افراد بالینی جامعه به این بیماری دچار هستند. البته به علت دلایل فوق الذکر تعداد واقعی این افراد ممکن است بسیار بیشتر از این رقم باشد.
انگیزه شخصی اختلال وسواس احتکار
انگیزه فردی مبتلایان به اختلال وسواس احتکار در افراد مختلف متفاوت است ولی به طور کل می توان انگیزه آن ها را در یکی از دسته های زیر قرار داد:
- بعضی از مبتلایان گمان می کنند که وسایلی که جمع آوری کرده اند، بسیار ارزنده است.
- برخی دیگر جمع آوری وسایل را از دیگر اعضاء خانواده آموخته اند.
- عده ای از این افراد به وسایلی که گردآوری کرده اند، دلبستگی شدیدی دارند؛ به طوریکه عنوان می کنند که هر یک از این وسایل خاطره هایی را زنده می نماید و فکر کردن به این خاطرات برایشان آرامش و شادی به ارمغان می آورد.
- بعضی افراد هم با شعار «هر چیز که خار آید، یک روز به کار آید» تصور می کنند که اشیائی که گردآوری کرده اند در روز مبادا به کارشان خواهد آمد.
- بعضی دیگر از مبتلایان، زمانی که با وسایلی که دور خود جمع کرده اند، محاصره شوند، احساس امنیت بیشتری می کنند.
- برخی دیگر نیز دوست ندارند اسراف کنند.
انگیزه وسواس احتکار هر چیزی می تواند باشد ولی نتیجه اش این است که محیط زندگی چنین افرادی بسیار شلوغ است و چیزهایی که گردآوری کرده اند، بسیار نامرتب و به صورت وحشتناکی، تمام فضای زندگی فرد را اشغال نموده است. یکی از پیامدهای خانوادگی و اجتماعی اختلال وسواس احتکار این است که اعضای خانواده به دلیل شرمندگی از شرایط خانه شان، در خانه مهمانی نمی گیرند.
علائم وسواس احتکار و درمان آن چگونه است؟
اختلال وسواس احتکار اجباری می تواند زمینه روانی و ژنتیکی و یا حتی تاثیرات محیطی باشد. گرچه به طور واضح مشخص نشده است که علت اصلی این اختلال چه چیزی می تواند باشد ولی آنچه که تحقیقات تا به حال نشان داده است، این است که مشکلات ژنتیکی، عملکرد مغز و وقایع استرس زای زندگی با این اختلال مرتبط اند. به علاوه از نظر بعضی روانشناسان اختلال وسواس احتکار با بیماری های روانی زیر نیز مرتبط است:
- افسردگی
- عدم کنترل انگیزه های لحظه ای خرید و دزدی
- اضطراب و تشویش اجتماعی
- اختلال دو قطبی
- ویژگی های شخصیتی
علائم اختلال وسواس احتکار
جمع آوری اشیا بیش از حد لزوم و ایجاد فضایی درهم و برهم و ناتوانی در دور ریختن وسایل غیرضروری، از نشانه های اولیه این اختلال است. به طور کلی نشانه ها و علائم این بیماری عبارتند از:
- جمع آوری وسایلی که مورد نیاز فرد نیست و یا برای آن ها فضای مناسب ندارد.
- دشواری مداوم فرد در دور ریختن وسایل غیرضروری صرف نظر از ارزش واقعی آن ها.
- احساس نیاز شدید فرد برای نگهداری وسایل و ناراحتی شدید از دور ریختن آن ها.
- جمع آوری انبوهی از وسایل در نقطه ای از اتاق یا منزل بطوری که آن قسمت بلا استفاده می شود.
- ناتوانی فرد در تصمیم گیری، کمالگرایی، اجتناب، تعویق انداختن کارها و مشکلات اساسی در برنامه ریزی و سازماندهی.
تفاوت احتکار و جمع آوری کلکسیون
توجه کنید کسانی که به جمع آوری تمبر و یا کلکسیون ماشین و یا هر کلکسیون دیگری مبادرت می ورزند را نمی توان در زمره این افراد قرار داد. این افراد به طور عمد به دنبال مورد خاصی که برای تکمیل کلکسیون خود نیاز دارند، می گردند، آن ها را دسته بندی می کنند و با دقت از آن ها نگهداری می کنند و در حالاتی خاص آنها را به نمایش می گذارند. بعلاوه این وسایل هیچ زمانی درهم و برهم نخواهند بود و در فرد ایجاد نارضایتی و استرسی که از ملزومات اختلال وسواس احتکار است، نمی کند.
چه عواملی، خطر ابتلا به اختلال وسواس احتکار را بیشتر می کند؟
- تنها زندگی کردن
- ازدواج نکردن
- نداشتن ارتباط صمیمی با خانواده خصوصا در کودکی
- سابقه احتکار در خانواده
- زندگی در خانه شلوغ و یاد نگرفتن نظم و اولویت بندی
پیامدهای اختلال وسواس احتکار
وسواس احتکار می تواند در خانواده تداوم یابد و به دیگر اعضا خانواده نیز انتقال یابد. به علاوه بسیاری از افراد مبتلا به وسواس احتکار متوجه وخامت مشکل خود نیستند و معمولا یک یا چند تن از اعضای خانواده به دلیل وجود اشیا متعدد و درهم ریخته احساس ناراحتی می کنند. فضای در هم ریخته منزل آن ها امکان نظافت را از آنها می گیرد و موجب می شود که احتمال وجود میکروب ها، قارچ ها و یا ویروس ها در محیط زندگی آنها بیشتر شود. به طور کلی جمع آوری زیاد وسایل و ناتوانی در دور ریختن آنها، موجب مشکلات زیر می شود:
- قسمت هایی از محل زندگی بلا استفاده می شود و حتی فضای راه رفتن در آن را سخت می کند.
- ایجاد مشکل در ایمنی منزل برای خود و دیگران به خاطر شلوغی و حتی احتمال ایجاد حریق.
- تعارض شدید با دیگر اعضا خانواده که قصد تمیز کردن دارند.
- مشکل در سازماندهی وسایل منزل.
- گم کردن وسایل ضروری در میان وسایل درهم و برهم.
- ایجاد زمینه تجمیع آلودگی و بیماری های قارچی و عفونی.
اختلال های همراه با وسواس احتکار چیست؟
- OCD: شایع ترین اختلال همراه با وسواس احتکار OCD می باشد.
- خرید وسواسی: مطالعاتی بین احتکار و خرید وسواسی ارتباط نشان داده اند. برای افراد مبتلا به اختلال احتکار، خرید یا جمع آوری اقلامی که مورد نیاز نیستند ممکن است منبع آسودگی باشد و بسیاری از آن ها احساس می کنند در آینده به این اقلام اضافی نیاز خواهند داشت.
- اختلالات شخصیت: اختلال شخصیت از دیگر اختلال های مرتبط با وسواس احتکار است.
- ADHD: بیش فعالی یا ADHD از دیگر بیماری هایی است که امکان دارد در کودکی فرد رخ داده باشد.
- اسکیزوفرنی: معمولاً اختلال وسواس احتکار در بیماران اسکیزوفرنی شایع است.
- اختلالات خوردن
- افسردگی
- اضطراب فراگیر
- اختلال مصرف مواد
اگر شما و یا یکی از نزدیکانتان نشانه های وسواس احتکار را دارید، حتما در اسرع وقت به یک روانشناس و یا روان پزشک مراجعه نمایید. چرا که همانطور که پیش تر عنوان شد با گذشت زمان و در سنین بالاتر درمان این اختلال سخت تر می شود. همچنین این اختلال حیطه های دیگر زندگی همچون روابط، بهداشت فردی و حتی جان شما را نیز تهدید خواهد کرد.
