«خانگرمز» منطقه ای با اکوسیستم کوهستانی است که نام خود را از کوهی به همین نام گرفته و محدوده ای قله مخروطی با چشم‌اندازی زیبا است که در ۳۴ کیلومتری غرب تویسرکان و جنوب غربی رشته کوه الوند و شرق دشت اسدآباد قرار گرفته است. راه دسترسی آن از طریق جاده تویسرکان به کنگاور و جاده فرعی روستاهای لاشجرد و کنجوران علیا فراهم است.

این منطقه که از جاذبه های گردشگری اسدآباد می باشد ، از لحاظ پوشش گیاهی و تنوع گونه های گیاهی و مرتعی و منابع تغذیه ای وحوش بسیار غنی است و عمدتاً از نوع گون و بله گوش هستند و شش رشته چشمه دائمی و یک سرآب در دل کوه منابع آب خانگرمز و آب شرب وحوش را جهت احداث آبشخور فراهم کرده است.

این منطقه با توجه به برخورداری از شرایط و عوامل زیستی مناسب حیات وحش از جمله دور بودن از مسیر جاده اصلی، محصور بودن جبهه شمالی آن توسط رشته کوه الوند و منابع آب کافی، جمعیت جانوری قابل توجهی را در خود جای داده است و مهمترین زیستگاه کل و بز وحشی، قوچ و میش استان به شمار می رود.

حدود منطقه:

شمالا: از فاصله پانصد متری سمت راست روستای معین آباد در امتداد جاده جیپ رو و در همان فاصله تا روستای قلقل

غربا:  از فاصله ۵/۱ کیلومتری روستای ولاشجرد در خط مستقیم تا فاصله پانصد متری روستای سازیان و از آنجا در خط مستقیم پانصد متری روستای معین آباد.

جنوبا: از روستای قلی لاله بالا در مسیر جاده جیپ رو بطرف روستای مبارک آباد در جهت جنوب تا فاصله پانصد متری آن روستا و ادامه مسیر در جهت غرب و در خط مستقیم تا فاصله ۵/۱ کیلومتری روستای ولاشجرد.

 تپه و دهکده باستانی گيان ، از جاذبه های تاریخی نهاوند

شرقا: با رعایت فاصله پانصد متری از روستای قلقل تا تقاطع جاده شوسه سوتلق در جهت جنوب وادامه آن در مسیر جاده شوسه قلی لاله بالا.

منطقه حفاظت شده خانگرمز نام خود را از کوهی به همین نام گرفته است که بخش اعظم وسعت و اهمیت منطقه را به خود اختصاص داده است. انتخاب نام خانگرمز که در فارسی دری به مفهوم خان گسترده اهورامزد است. همچنین علاوه بر اینکه بیانگر سابقه دیرینه این منطقه است بلکه نشانگر ارج نهادن ایرانیان باستان به منابع طبیعی به عنوان مواهب الهی می باشد.

اقلیم:

طبق گزارشات سازمان هواشناسی این منطقه دارای آب و هوای نیمه خشک و سرد و معتدل بوده و رژیم بارندگی آن از تیپ اقلیم مدیترانه ای است.

متوسط میزان بارندگی منطقه معادل ۴۰۰ میلی متر در سال و میانگین دمای سالانه در یک دوره ۱۲ ساله حدود ۷/۱۲ درجه سانتیگراد و سرعت باد غالب منطقه ۲/۵ متر در ثانیه در جهت جنوب غربی برآورد شده است.

گونه های شاخص جانوری:

پستانداران: کل وبز، قوچ ومیش، گرگ، روباه، شغال، کفتار، خرگوش، سمور، گورکن، تشی، رودک، خارپشت، حشره خوار و انواع موش ها

پرندگان: عقاب طلایی، کبک، تیهو، دلیجه، کلاغ نوک سرخ، کبوتر، کمر کولی، زاغی، چکچک، سهره، سار، جغد، سبز قبا، سنگ چشم، دم جنبانک و زرده پر

خزندگان و دوزیستان: افعی زنجانی، یله مار، سوسن مار، شلاقی، چلمبر، مار پلنگی، لاک پشت و انواع مارمولک ها

پوشش گیاهی:

در منطقه حفاظت شده خانگرمز تاکنون در مجموع ۲۱۳ گونه گیاهی متعلق به ۱۶۴ جنس و ۴۵ خانواده با خواص و کاربردهای دارویی، صنعتی و … شناسایی شده است که به شکل درختچه، بوته و علف دارای مصارف خوراکی، دارویی، صنعتی و ساختمانی هستند.

از بین  گونه های فوق خانواده (Asteraceae (composite با تعداد ۳۷ جنس و ۵۷ گونه گیاهی فرم غالب پوشش گیاهی منطقه می باشند.

از جمله گونه های درختی و درختچه ای خانگرمز می توان به ارزژن، زرشک، زاازالک، انجیر وحشی، گردو، ارس، سیب وحشی، ون، کلخونگ، گلابی وحشی و انگور وحشی و … اشاره نمود که به جز ارس که از چوب آن استفاده می شود، بقیه میوه خوراکی دارند.

از گونه های بوته ای و علفی که دارای خواص دارویی هستند در منطقه خانگرمز می توان به بومادران، شیرخشت،  شکر تیغال، پونه گل درشت، چند گونه مفرا، چند گونه مریم گلی، آویشن و گل راعی اشاره کرد. تعدادی از گیاهان این منطقه نیز خوراکی هستند مانند: کنگر وحشی، گلپر و پینامه.

مشخصات و شرایط جغرافیایی:

پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: این منطقه در سال ۱۳۵۶ بعنوان بخشی از منطقه شکار ممنوع دشت اسدآباد محسوب و در تاریخ ۴/۲/۵۶ تحت ممنوعیت شکار قرار گرفت. سپس طی آگهی رسمی شماره ۱۱۴۲۷ مورخ ۶۳/۳/۲ ممنوعیت شکار و طبق آگهی رسمی شماره ۲۰۳ مورخ ۱۳۸۰/۷/۲۵ و نامه شماره ۳۴۲۲۱-۱۲ مورخ ۱۳۸۰/۸/۳۰ با وسعت ۹,۰۲۶ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده خانگرمز اعلام گردید.

منابع آبی:

از منابع آبی منطقه حفاظت شده خانگرمز می توان به وجود ۳۵ دهنه چشمه و ۱۳ رشته قنات اشاره کرد.

این منطقه از شمال به روستاهای قلقل، گنبله، بهارآب، ترمیانک، هوش و از شرق به روستاهای حاجی آباد، سوتلق، قلی لاله بالا و از طرف غرب به روستاهای مین آباد، تقی آباد، سازیان، کنجوران سفلی و از طرف جنوب به روستاهای کنجوران علیا و وسطی، قلی لاله پایین و ولاشجرد محدود می شود.

موقعیت مورفولوژیکی این توده کوهستانی و تنوع پوشش گیاهی آن، همچنین دور بودن از منابع آلاینده و تولید سروصدا، شرایط زیستی مناسبی را برای حیات وحش به وجود آورده است.

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

– شکار و صید غیر مجاز
– فعالیت های دامداری، کشاورزی و باغداری روستائیان مستقر در روستاهای حاشیه منطقه.
– بوته کنی و برداشت بی رویه از گیاهان به منظور مصارف سوختی و تغذیه دام و بعضا استفاده های دارویی، صنعتی و غیره.
– چرای غیر مجاز و بیش از ظرفیت قابل تحمل، پیش از فصل و کاهش گستره کمی و کیفی گونه های گیاهی که منجر به محدود شدن قلمرو جانوران وحشی می گردد.
– تغییرات شرایط آب و هوایی و بهره برداری بی رویه و غیر اصولی و منابع محدود آب.
– شیوع و گسترش بیماریهای مشترک دام و وحوش.
– شخم زدن و تبدیل مراتع به مزارع کشاورزی که در نهایت منجر به تخریب و تسریع فرسایش خاک و حذف گونه های بومی و جایگزینی گونه های مهاجم می گردد.
– بهم خوردن تعادل اکوسیستم طبیعی منطقه به خاطر استفاده از سموم کشاورزی، آفت کش و کودهای شیمیایی.