دماوند به عنوان بلندترین کوه کشور و خاورمیانه که حتی از جایگاه اساطیری در فرهنگ ایران نیز برخوردار است، این‌روزها با پایان پاندمی کرونا و داغ شدن فصل گشت‌وگذار، بار دیگر طعمه گردشگرانی قرار گرفته که به بهانه کوهنوردی عرصه‌های بکر این بام را مورد تاخت و تاز و آسیب قرار می‌دهند.
به گزارش خبرنگار ایرنا ، کوه دماوند با بیش از پنج هزار و ۶۰۰ متر بلندی ، یکی از اماکن کوهنوردی و طبیعت گردی میان ایرانیان و گردشگران خارجی محسوب می شود. این آتشفشان فلات مرکزی آسیا علاوه بر جایگاه و ویژگی طبیعی و زیست بومی خود، در میان ایرانیان دارای جاذبه فرهنگی است و از پیش‌زمینه تاریخی در روایت های اساطیری بهره می برد.
دماوند همچنین به عنوان یک اثر میراثی در تاریخ سیزدهم تیر ماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد و از آن سال به بعد روز ۱۳ تیرماه که در تاریخ اساطیری روز بالا رفتن آرش کمانگیر از دماوند و پرتاب تیر برای تعیین مرز ایران و توران است ،ریال روز دماوند نامیده می شود.
طی سال های اخیر دماوند نیمه خاموش گرفتار پیچ و خم ثبت جهانی است و تا کنون موانع متعددی را پشت سر گذاشته است ؛ موانعی که هر کدام همچون کوهی برای حل خود عزم ملی را می طلبد و تاکنون متولیان زیادی را به چالش کشیده است ، اما در حال حاضر نه تنها بلندترین رشته کوه ایران با ثبت جهانی فاصله زیادی دارد، بلکه حتی اصولی ترین نکات محافظت از این ثبت ملی نیز رعایت نمی شود به گونه ای که سبب نگرانی دوستداران و متولیان محیط زیست شده است.
برپایی مجدد تورهای گردشگری پس از کنترل پاندمی کرونا سبب شد تا دماوند از آرامش نسبی که در دوران کرونا به دست آورده بود فاصله بگیرد و بار دیگر با حضور کوهنوردان و گردشگرنماها بیش از پیش به عنوان اثری ناب از ثبت جهانی فاصله بگیرد.
حضور دیمی مسافران در قالب کوهنورد و گردشگر برای فتح این قله و ثبت سلفی های اینستاگرامی بدون رعایت حقوق زیست محیطی آن تا حرمت شکنی با خودرو سواری در دامنه های بام ایران و تحمیل زباله های سرگرمی همچون چیپس و پُفک و بطری‌های نوشیدنی، معضلی است که دماوند بیش از چالش های ثبت جهانی باید نگران آنها باشد.
از آفرود سواری به اصطلاح کوهنوردان تا ارتفاع حدود سه هزار متری این کوه و فروشگاه تنقلات در ارتفاعات گرفته تا باران زباله در ارتفاعات بیش از چهار هزار متری همگی هاله ای از نگرانی را برای دوست داران محیط زیست به همراه داشته است. به طوری که برخی از فعالان محیط زیست این ولنگاری مدیریتی گردشگری در دماوند را خطری به مراتب بزرگ تر از زمین خواری دامنه های آن می دانند.
زخم جاده سازی بلای جان دماوند
نماینده انجمن دوستداران دماوندکوه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان این که پس از گذشت ۱۴ سال از ثبت ملی دماوند باید تمامی چالش ها و موانع برای ثبت جهانی شدن این اثر ملی برطرف می شد، گفت: سال ها طولانی برای رفع چالش معدنکاوی در دامن دماوند صرف شد که در نهایت آخرین معدن آن در سال ۱۴۰۰ تعطیل گشت با وجود اینکه این مناطق احیا نگردید اما بزرگ ترین چالش دماوند برطرف شد.
مهدی مسچی افزود: ولی در حال حاضر بعد از معدن جاده های غیرقانونی و غیر مواصلاتی به چالشی بزرگ برای دماوند تبدیل شده است که به واسطه آن حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه در معرض خطر و انقراض قرار گرفته است.
وی ادامه داد : گردشگری و کوهنوردی بی ضابطه خارج از ظرفیت اکو سیستم شکننده دماوند در حال انجام می باشد که سبب آسیب شده است. برخلاف تصور عموم کوه سترگ و عظیم دماوند به واسطه شیب تند و وجود ماگما بسیار شکننده است ولی متاسفانه به دلیل نبود مدیریت یکپارچه توجهی به این مسئله نمی شود.
این فعال محیط زیستی توضیح داد: به عنوان مثال در سراسر دنیا کوهنوردان وسایلشان کنترل و توسط خودشان حمل می شود ولی در دماوند نه تنها هیچگونه نظازتی وجود ندارد بلکه تا ارتفاع حدود سه هزار متر ماشین تردد می کند و پس ازآن نیز تا ارتفاع چهار هزار متری به وسیله اسب و قاطر طی و تنها هزار متر توسط کوهنورد پیموده می شود .
عدم وجود مدیریت یکپارچه
رییس محیط زیست شهرستان آمل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، عدم وجود مدیریت یکپارچه را اصلی ترین معضل حفاظت صحیح از این اثر طبیعی دانست و گفت: متاسفانه تمامی ارگان ها و نهادهای متولی کاملا سلیقه ای برخورد می کنند و در حال حاضر اداره گردشگری، منابع طبیعی، فدراسیون کوهنوردی و حتی جوامع محلی و شهرداری رینه هرکدام نگاهی انتفاعی دارند.
وحید رضاییان با بیان اینکه تنها از ارتفاع ۴ هزار و ۲۰۰ متر تا قله منطقه تحت حفاظت محیط زیست می باشد، افزود:بیشترین مشکلات و معضلات مربوط به ارتفاع ۲ هزار متر به بالا است که این مناطق با وجود پیشنهادات مکرر سازمان به عنوان منابع حفاظت شده اعلام نشده است تا این سازمان بتواند به صورت یکپارچه مسئولیت آن را برعهده بگیرد.
وی با تاکید بر اینکه تعداد گردشگران همخوانی با اکوسیستم منطقه ندارد، ادامه داد: ما باحضور گردشگران و کوهنوردان مخالف نیستیم اما در تعطیلات تعداد کوهنوردان در دامنه کوه به بیش از پنج هزار نفر می رسد که بیش از ظرفیت اکوسیستم منطقه می باشد. درکشورهای دیگر برای کوهنوردی ثبت نام می شود و در صورت احراز صلاحیت و با ظرفیت سنجی به این افراد مجوز داده می شود اما متسفانه برای صعود به دماوند هیچ محدودیتی وجود ندارد.
رییس محیط زیست آمل همچنین به مسئله فاضلاب انسانی نیز اشاره کردو توضیح داد: برای جمعیت بالای صد نفر باید سیستم تصفیه فاضلاب تهیه شود ولی در دامنه های دماوند حجم بالایی از فضولات انسانی انباشت می شود که با کمترین میزان بارش باران به سمت پایین دامنه سرازیر و حتی به آب های زیر زمینی نفوذ می کند.
وی گفت: علاوه بر این مساله حجم زیادی از زباله در ارتفاع ۴ هزارو ۳۰۰ متری یعنی در نزدیکی پناهگاه سوم که به محل اقامت تبدیل شده، انباشت می شود و متاسفانه کل‌بزهای از زباله و فضولات تغذیه می کنند
نابودی دماوند به بهانه اشتغال‌زایی
رییس محیط زیست آمل با بیان اینکه عده ای دماوند را با یک مکان معمولی گردشگری اشتباه گرفتند، گفت: فروش مواد غذایی در پناهگاه ها و تبدیل پناهگاه به سوپر مارکت و همچنین اجاره اسب و قاطر برای حمل وسایل کوهنوردها نشان می دهد که درک درستی از این اثر طبیعی ملی وجود ندارد.
وی جاده کشی های غیرضروری را یکی دیگر از معضلات و عوامل نابودی دماوند اعلام کرد و گفت: متاسفانه از جاده اصلی تا قسمتی از مسیر ماشین رفت و آمد دارد و وسایل مربوط به کوهنوردان را حمل می کند و تا ارتفاع چهار هزار و ۳۰۰ متری قله نیز اسب و قاطر این وسایل را حمل می کنند ، در حالی که کوهنورد واقعی با یک کوله بر دوش به کوهنوردی می رود و نیازی به عبورو مرور و حمل وسایل با اسب و قاطر ندارد.
رضاییان با تاکید بر این که به بهانه اشتغال زایی برای جوامع محلی شاهد تخریب اکوسیستم منطقه هستیم گفت: بومیان منطقه برای حمل وسایل با قاطر مبالغی دریافت می کنند در حالی که عبور و مروربا قاطر و ایجاد پاکوب ۶۰۰ متری سبب از بین رفتن گونه های گیاهی شده است.
وی با بیان اینکه طبیعت دماوند در حال از بین رفتن و نابودی کامل می باشد، افزود: فروش مواد پلاستیکی و تنقلات در پناهگاه ها هیچ توجیه منطقی ندارد و تنها سبب افزایش تولید زباله و رها سازی آن در طبیعت می شود.
رییس محیط زیست آمل همچنین به اسقرار ۶ دستگاه کانکس در دماوند اشاره کرد و گفت : فدراسیون کوهنوردی برای کانکس ها از سازه های بتنی استفاده کرده ولی مشخص نیست این اقدام با چه مجوزی صورت گرفته است.
رییس محیط زیست آمل با بیان اینکه در خصوص دماوند تنها به شعار اکتفا شده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است،گفت: متاسفانه این مناطق جزو مناطق تحت حفاظت محیط زیست قرار ندارد و از نظر قانونی از حیطه محیط زیست خارج است اما این تخلفات به اداره میراث فرهنگی و گردشگری ، منابع طبیعی و و فرمانداری آمل گزارش داده شده است تا پیگیری شود.
وی افزود : جای تعجب دارد که فدراسیون کوهنوردی برای کسب درآمد بیشتر چنین اقداماتی را انجام داده است به عنوان مثال احداث خانه های اسکیمو که برای امدادو نجات ساخته شد ولی اجاره داده می شود و با وجود اینکه قرار بود جمع آوری شود ولی تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.
رضاییان همچنین به دپوی زباله در معادن تعطیل شده نیز اشاره کرد و گفت: معادن در راستای حفظ دماوند و برای اینکه این اثر بتواند ثبت جهانی شود تعطیل شد ولی در حال حاضر به محلی برای دپوی زباله تبدیل شده است.
عکس ها و اظهار نظرها در خصوص دماوند نشان می دهد که این اثر ملی در حال حاضر راه های نرفته بسیاری برای ثبت جهانی شدن دارد و اصلی ترین راه شاید مدیریت یکپارچه و منسجم و با برنامه ریزی است تا بتواند این دیو سپید پای دربند را از آلودگی ها و مزاحمت های انسانی نجات دهد گره ۱۴ ساله آن را برای ثبت جهانی شدن باز کند.
