غار کتله خور ، اعجازی در دل کوه | توابع شهرستان خدابنده

غار کتله خور در دل کوه ‌های آهکی جنوب استان در پنج کیلومتری بخش گرماب از توابع شهرستان خدابنده واقع شده است. فاصله این غار با مرکز شهرستان ۸۵ کیلومتر است. گرماب از طرف شرق با استان همدان و از جانب غرب با استان کردستان هم مرز است. این منطقه به بخش افشار یا قشلاقات معروف است و ساکنان آن از ایل معروف به شاهسون های افشاری تشکیل یافته‌اند. نام غار کتله خور  بر اساس بررسی های انجام گرفته معانی مختلفی مثل تپه خورشید، روستای بدون خورشید و غیره دارد که مناسبترین معنی بدست آمده یک کاربرد ترکی بوده که کتله به معنی پستی و بلندی و ناهمواری های داخل غار و خور به معنی راحتی و آسانی است. که به صورت کلی به معنی پستی و بلندیهای راحت و دنج است.

مشخصات غار کتله خور

غار به طول تقریبی ۱۰ کیلومتر در بهار سال ۱۳۳۱ هجری شمسی توسط یک هیئت کوهنوردی و با همکاری مرحوم سید اسدالله جمالی شناسایی و کشف شد.طبق نظریه های علمی و نقشه های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهکهای الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی بوجود آمده و تقریبا حدود ۳۰ میلیون سال می تواند قدمت داشته باشد.سال پیدایش این غار برای اولین بار توسط انسان معلوم نیست ولی مردمان این منطقه از سال پیدایش در این غار رفت و آمد داشته اند. گفته های افراد مسن منطقه حاکی از آن است که پدران آنان نیز در این غار رفت و آمد داشته و داستان های مختلفی در این باهر تعریف می کرده اند. دهانه ورودی غار کتله خور به صورت طاق مثلثی شکل به قطر ۷۰ سانتیمتر تنها راه دسترسی به داخل غار بوده و هست.

از عمق ۱۵۰ متری تا عمق ۷۰۰ متری به نسبت زیادی در غار گشایش حاصل شده و شعب متعددی بوجود آمده است. در مکانهایی که از ریزش مصون مانده استالاگیتها و استالاگمیتها خودنمایی می‌کنند. استالاگیتها و استالاگمیتها با ارتفاع ۳۰ تا ۴۰ متر از کف و سقف غار قرار گرفته‌اند که با شنیدن صدای موزون قطرات آب، آهنگهای دلپذیر و مناظر بدیعی، چشم و گوش گردشگر را به خود جلب می‌کند. پس از عبور از این قسمت، منطقه وسیع و مسطحی ظاهر می‌شود که به شبستان مساجد شبیه است. در این بخش، در ضلع شرقی آن، استخر آبی به ابعاد ۲۰×۳۵ متر قرار گرفته است.

کتله خور را میتوان اعجازی در دل کوه نامید. کوهی استوار که خورشید هر روز از پس آن بر می آید و بر زمین می تابد. اما در دل این کوه زیبا و آرام دالانی شگفت انگیز وجود دارد که شما در سفری شگرف به اعماق زمین هدایت میکند و آنچنان مناظری را به شما می نمایاند که تا کنون هرگز در هیچ نقطه از جهان ندیده اید. سفری چشم و روح نواز در عمق زمین که با آمیزه ای از سکوت و خنکای داخل غار لحظات دلنشینی را پیشکش مسافران خود می-نماید. در زبان ترکی که گویش محلی مردم منطقه می باشد، کتله به معنای کوه کم ارتفاع و خور به معنای خورشید می باشد به عبارتی کوهی که خورشید از پشت آن بیرون می آید. کتله‌خور در زمره غارهای خشکی – آبی است که در جنوب غربی استان زنجان، شهرستان خدابنده واقع است. فاصله این غار تا مرکز شهرستان خدابنده۸۰ کیلومتر است و در ۵ کیلومتری شهری به نام گرماب واقع است. تاریخ اکتشاف غار کتله خور به قبل از سال ۱۳۰۰ شمسی بر می گردد، اما ثبت آن طبق مدارک موجود در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به نام جمالی زنجانی صورت گرفته است. این غار شگفت انگیز بعد از غار سون دونگ در ویتنام از لحاظ وسعت دومین غار جهان می باشد اما طبق گفته کارشناسان از لحاظ زیبایی یکه تاز است و به عنوان زیباترین غار جهان شناخته می‌شود. این غار نه تنها از منظر گردشگری بلکه در زمینه مطالعات زمین شناسی و دیرینه شناسی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

کتله خور از نظر قدمت تقریبا هم سن غار علیصدر همدان است اما با دو تفاوت اساسی:

١- کتله خور غاری تقریبا خشک است، اما غار علیصدر آبی است.خشکی غار کتله خور به عنوان یک مزیت برای گردشگران است چرا که موجب سهولت حرکت در زوایای مختلف غار می باشد؛ حال آنکه حرکت در آب برای دسترسی به زوایای مختلف غار کاری دشوار است.
٢- خالص بودن آهک های غار کتله خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر موجب شفافیت بیشتر قندیل ها شده است، این امر موجب عبور نور از قندیل ها شده که مناظری بسیار زیبا وخیال انگیزی را پدید می آورند. تنوع بالای رنگ قندیل ها در کنار شفافیتشان تصویر بی نظیر در برابر چشمان بیننده به نمایش می گذارند.

تاکنون حدود سی کیلومتر از این غار شناسایی شده و نقشه برداری بیست و دو کیلومتر از این ناحیه انجام شده است، ولی در حال حاضر تنها مسیر هزار و دویست و پنجاه متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران فراهم آمده است. غار کتله‌خور شامل هفت طبقه می باشد که تا امروز تنها چهار طبقه از آن شناسایی شده است، و طبقه آخر آن برای بازدید عموم مهیا نیست.طبق گفته های راهنمای گردشگری غار، در اکتشافات صورت گرفته در این غار تعدای اسکلت انسان و تکه‌های سفال قدیمی یافت شده که بر اساس بررسی‌های آزمایشگاهی صورت گرفته قدمت آن ها متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است که نشان از قدمت دیرینه این منطقه دارد. در طول مسیر غار نوردی تونل های فرعی بسیاری را مشاهده می کنید، سقف غار همانند یک تابلوی برجسته پر از قندیل های آویزان است و در کف غار رسوبات مخروطی فراوانی وجود دارد که از اتصال این دو پدیده زیبا ستون های فراوانی در مسیر اصلی غار نوردی شکل گرفته است که بر زیبایی هر چه بیشتر مسیر می افزاید.

ورود به غار کتله خور

به محض ورود به غار با موج هوای خنکی برخورد می کنید که هوای بیرون و درون غار را کاملا متمایز می کند؛ خنکایی لذت بخش که در ابتدا به دلتان می نشیند. بعد از توضیحات راهنمای گروه، سفر در درون غار آغاز می شود. ورودی یک دالان ساده وکمی باریک است که کف آن را خاک و خاکستر پوشانده اما با کمی طی کردن مسیر کم کم قندیل های کوچک و بزرگ شروع به خودنمایی می کنند و نورپردازی داخل غار شما را در کشف این زیبایی ها یاری می دهد. سقف غار مملو از قندیل های مخروطی آویزان است که آمیزه ای از رنگ های متنوع به خود گرفته اند. این تنوع رنگ ناشی از ناخالصی های موجود درترکیبات قندیل هاست و در مجاورت این قندیل های رنگی آنها که ناخالصی به همراه نداشته و یا خلوص بیشتری دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف دیده می شوند.

ترکیب این بلورهای شفاف در کنار قندیل های خوش آب و رنگ می تواند شما را ساعت ها محو تماشای این مناظر زیبا بنماید. در داخل غار نوای دلنشین قطره‌های آب همانند موسیقی دلنوازی، گوشنوازی می کنند. سقف غار با رسوبات گل کلمی، پیکره سنگی با نام مرد مومیایی، قندیل‌ها به اشکال مختلف شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، لباس عروس، قلع شمع، سگ شکاری، دست شیطان، نخل سوخته، مریم مقدس، دوجادوگر، سفره عقد و عروس و داماد، نشان دهنده اين است كه كتله‌خور طويل ‌ترين غار ايران محسوب می شود و بدون شک زیباترین جای غار میدان ستون هاست که تعداد زیادی استالاکتیت ( قندیل های آویزان) پس از صد ها هزار سال به استالاکمیت ها (قندیل هایی که بصورت وارونه از کف غار به سمت سقف رشد می کنند) رسیده اند و ستون های زیادی را تشکیل داده اند. علاوه براین هيجان رد شدن از روي پل ها وگذر از مسيرهاي خاص و بدیع از دیگر ویژگی های این غارنوردی است.

برای اینکه از غارنوردی نهایت لذت را ببرید، حتما یک کفش پیاده روی مناسب به همراه داشته باشید. طی کردن مسیر پیش بینی شده برای گردشگران مستلزم صرف زمان یک ساعته می باشد اما زیبایی های حیرت انگیز درون غار، غوغای رنگ، نور، سکوت و هوا، شما را بر آن می دارد که حداقل چند ساعتی را فارغ از هیاهوی دنیای بیرون در این بهشت خفته در دل کوه سپری کنید؛ و در نهایت تالار عروس و داماد که الحق نام گذاری برازنده ای برای وصف زیبایی این هنر نمایی طبیعت در این ناحیه است.

در حال حاضر این غار در قالب سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی مورد استفاده قرار میگیرد؛ بخش ورزشی تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان حرفه ای قرار می‌گیرد، که طول آن در حدود چهار کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده است. بخش تفریحی غار که به همراه راهنمای گردشگر جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد، حدود دو کیلومتر مسیر مستقیم پیاده روی است که گفته می‌شود این مسیر تنها یک ‌سوم کل طول غار است. بخش فرهنگی نیز در بخش جنوبی غار قرار دارد، قسمت اصلی بخش فرهنگی دالانی است طبیعی با کمترین میزان دخل و تصرف، که جهت برگزاری مراسمات مورد استفاده قرار می‌گیرد، تنها تغییر ایجاد شده در این دالان راه خروجی مصنوعی کنده شده است که البته نمادین است و مورد استفاده قرار نمی گیرد.

آیین محلی عروس گردانی در كتله خور

کتله خور، مأمن رازها و افسانه های مردم محلی است: افسانه هایی که نسل به نسل و سینه به سینه به فرزندان منتقل شده است. از جمله این افسانه ها وجود یک دریای پهناور در انتهای غار است که از سوراخی کوچک قابل رؤیت است. اغلب این داستان ها برگرفته از تخیل مردم محلی به دلیل عدم دسترسی به درون غار بوده است که البته امروزه از آنها به عنوان افسانه یاد می شود. اما یکی از آداب و رسوم جذاب و دیدنی به جا مانده از پیشینیان که هنوز هم در بین مردم محلی جایگاه خود را حفظ کرده است، برگزاری مراسم عروس گردانی در داخل غار است.

در این مراسم پس از اتمام مراسم عروسی، قبل از اینکه عروس و داماد به خانه خود بروند، به همراه خانواده های خود به غار رفته و پس از گشت و گذار در دالان های غار به تالار عروس در غار رفته و در آنجا به جشن و پایکوبی می پردازند. این کار در نظر مردم محلی، سبب یمن و برکت در زندگی تازه عروس و داماد می باشد. اگر خوش شانس باشید، ممکن است شما نیز مهمان مراسم یکی از این زوج های خوشبخت باشید تا از نزدیک با آداب و رسوم مردم منطقه نیز آشنا شوید.

اقامت در مجموعه کتله خور

مجموعه تفریحی غار کتله خور دارای ۱۲ سوئیت تک خوابه و دو خوابه می باشد که با داشتن امکاناتی نظیر حمام، سرویس بهداشتی فرنگی و ایرانی، وسایل پخت و پز، شومینه و … محیط مناسبی را جهت اسکان شبانه گردشگران فراهم کرده است. چشم انداز مناسب این سوئیت ها، مجاورت در کنار غار، دسترسی به کوه جهت کوهنوردی و استفاده از محیط سد غار کتله خور از سایر مزایای این سوئیت ها می باشد.

نحوه دسترسی

در صورت شروع سفر از مرکز استان زنجان و با پیمودن مسیر ١٦٥ کیلومتری زنجان – سلطانیه – خدابنده – گرماب، علاوه بر بازدید از غار کتله خور، می توانید از دیگر جاذبه های گردشگری مسیر نیز دیدن بفرمایید. البته غار کتله خور از مسیر زیبای زنجان – بیجار – گرماب نیز قابل دسترسی است. اما اگر قصد آغاز سفر از تهران را دارید، کوتاهترین راه دسترسی، اتوبان قزوین- زنجان می باشد که با رسیدن به خروجی شهرستان ابهر وارد شهرستان شده، سپس به سمت خدابنده ادامه مسیر داده تا به شهرگرماب برسید. مسافت این مسیر ٣٨٥ کیلومتر می باشد.