توصیه اسلام در مورد آداب میهمان نوازی
یکی از صفات بسیار پسندیده واخلاقی ، مهمان نوازی و مهماندوستی است. در فرهنگ اسلام، مهمان حبیب خدا و مایه برکت در منزل میزبان است، مهمان هدیه ای از سوی پروردگار برای افزایش رزق و نزول مغفرت الهی است. همچنین مهمان نوازی علاوه بر اینکه در دنیا سبب فراوانی روزی و پاک شدن از گناهان می شود ، در آخرت نیز، پاداش دارد.
مهمان نوازی در سیره پیشوایان اسلام بسیار دیده می شود و از جایگاه ویژه ای نزد معصومان برخوردار بوده است؛ چرا که این خصلت پسندیده دارای کارکردهای مفید و مهمی در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی است.
در منابع اسلامی روایات فراوانی در تشویق این خصلت ارزنده برای مردم وجود دارد. یکی از مراسمهایی که صله ارحام و مهمانی رفتن در آن وجود دارد، ایام نوروز است که از رسوم اصلی ایرانیان می باشد . حتی ائمه هدی بارها نوروز را به سبب این رسم نیکو ستایش کرده اند. با این وجود میهمانی رفتن هم مناسکی دارد که باید به آن ها توجه کرد.
امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:«ما من مومن یسمع بهمس الضیف و فرح بذلک الا غفرت له خطایاه و ان کان مطبقة بین السماء و الارض؛ هر مؤمنی صدای مهمانی را بشنود و خوشحال شود، گناهانش آمرزیده می شود اگر چه گناهان او به اندازه زمین تا آسمان باشد».
پاداش اخروی مهمان نوازی
امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:
«مؤمنی که مهمان نواز و مهمان دوست باشد، روز قیامت هنگامی که از قبرش خارج می شود، صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشید، وقتی مردم او را با این وضع مشاهده می کنند، می گویند:”حتما این شخص از پیامبران خداست؟!”
اما فرشته ایی به عنوان معرفی می گوید:
ًٌٍ«این مرد در دنیا مهمان دوست بوده، او مهمان را خوب پذیرایی می کرده و اکنون غیر از داخل شدن در بهشت کار دیگری ندارد. »
قال الصادق(ع):
«من اشبع مؤمنا وجبت له الجنة؛ هر کسی مؤمنی را سیر کند بهشت بر او واجب می شود…».
قبول دعوت از میزبان
یکی از وظایف اخلاقی مسلمانان ، قبول دعوت مهمانی است ، یعنی هر گاه برای میهمانی دعوت شد، باید دعوت را بپذیرد.
رسول خدا (ص) فرموده اند:
«اوصی الشاهدین من امتی و الغائب ان یجیب دعوة المسلم و لو علی خمسة امیال، فان ذلک من الدین؛ به حاضران و غایبان امت سفارش می کنم دعوت مسلمان را قبول کنند اگر چه بنا باشد پنج میل را راهپیمایی کنند زیرا قبول دعوت دیگران نشانه دینداری است».
امام صادق(ع) فرموده اند:
«یکی از حقوق مسلمانان بر مسلمان دیگر این است که دعوت او را اجابت نماید».
نشانه صفا و محبت
میهمان نوازی علاوه بر ایجاد پیوندی نیکو ، دوستی ، صفا و صمیمیت به نشانه یکرنگی و صفای باطنی نیز می باشد.
امام صادق(ع)بارها فرموده اند:
«محبت مرد نسبت به دیگری وقتی خوب شناخته می شود که ببینیم، از غذای برادر مسلمانش می خورد».
مهمانی های با صفا و صمیمی
پیشوایان بزرگ ما دوست داشتند تا حد ممکن از تجملات کاسته و صمیمیت و صفای مهمانی را افزون کنند.
مردی امیرالمؤمنین(ع) را برای خوردن غذا به منزل دعوت کرد.
حضرت فرمودند:
«در صورتی دعوت تو را می پذیرم که تو هم سه کار انجام بدهی».
مرد گفت آن سه کار چیست؟!
حضرت فرمودند:
در خانه چیزی را از من پنهان ننمایی ، از خارج منزل چیزی تهیه نکنی. و موجودی را بیاوری و به خانواده ات سختی و مشقت وارد نکنی و از خوراک آنان چیزی کم ننمایی. مرد قبول کرد و حضرت هم دعوت را پذیرفتند.
حرث اعور یکی از یاران امیرالمومنین(ع) ، روزی نزد ایشان آمد و گفت:
یا علی دوست دارم، به من افتخار بدهی و به خانه من آمده و غذایی میل نمایی.
حضرت فرمود:
به این شرط می آیم که به خاطر آمدن من، خود را به زحمت و مشقت نیندازی و به همان غذای حاضر بی آلایش قناعت کنی! حرث قبول کرد، بعد امیرالمومنین(ع) به خانه او رفت و با غذایی کمی که موجود بود ناهار را صرف کرد»
امام صادق(ع) می فرمودند:
«نابود باد کسی که چیزی را که در خانه دارد برای برادرش نیاورد و آن چه را که در خانه دارد ، کوچک و بی ارزش شمارد و نابود باد کسی که چیزی را که برایش می آورند آن را سبک شمارد»
چگونه باید با مهمان رفتار کرد؟
روایات بسیاری وجود دارد که میزبان نباید خود و خانواده اش را به دردسر بیندازد.اما فراهم کردن سفره ای آبرومند و پذیرایی درست نه تنها ممنوع نیست بلکه سفرش زیادی از سوی پیشوایان برای پذیرایی از مهمن شده است.
رسول خدا(ص) فرمودند:
«اگر کسی هزار در هم صرف سفره کند و مؤمنی از آن غذا بخورد اسراف نیست»
وظایف میزبان در قبال مهمان
میزبان وظایف زیادی در برابر مهمان بر عهده دارد که برخی از آنها عبارتند از :
- با رویی گشاده با مهمان برخورد کند.
- سخنانی نیکو و شادی آفرین به او بگوید.
- غذای مهمان را زود آماده کند.
- در صورت امکان قبل از غذا برای مهمان میوه بیاورد زیرا خوردن میوه قبل از غذا بسیار مفید است و خداوند در قرآن و در آیه 21 و 22 سوره واقعه ، میوه را قبل از گوشت آورده است.
- وسایل استراحت مهمان را فراهم کند.
- او را با رویی گشاده بدرقه نماید.
امام جعفر صادق(ع) فرمودند:
«هر گاه برادر مؤمنت به خانه تو بیاید از او مپرس:آیا چیزی خورده ای یا نه؟ بلکه هر چه در خانه موجود است، برای او حاضر کن، زیرا جوانمرد، کسی است که هر چه موجود دارد، حاضر کند»
وظایف میهمان
مهمان نیز مانند میزبان وظایفی بر عهده دارد که باید آنها را رعایت کند . مثلا اگر به جایی دعوت شد ، بدون آشنایی کامل و اطلاع قبلی ، چیزی را نخواهد که ممکن است در منزل میزبان یافت نشود .زیرا موجب نگرانی و آزار میزبان شده و شرمندگی و سبکی و شکست خود میهمان نیز فراهم شود. مهمن در برابر میزبان باید کاملا تسلیم و مودب و فرمانبردار باشد و رفتاری نکند که زحمت و ناراحتی برای میزبان به وجود آورد.
امام صادق(ع) فرمودند:
«هر گاه شخصی به خانه دیگری وارد شود، هر جا صاحب خانه دستور می دهد بنشیند، زیرا صاحب خانه به اوضاع خانه و چیز هایی که باید مخفی و از دیگران پوشیده باشدو جزو اسرار و خصوصیات زندگی او است، آشناتر است!»
در روایت دیگر از رسول خدا(ص) وارد شده:
«…مدت میهمانی سه روز است و بعد از سه روز، مخارج او از باب صدقه است و میهمان باید پس از سه روز تغییر جا بدهد»
طبق روایات اخلاقی و اجتماعی اسلام، هر کس وارد شهری می شود، میهمان مردم آن شهر حساب می شود.
یکی از آدابی که ائمه اطهار سفارش کرده اند، اجازه ندادن به میهمان برای کار کردن در امور منزل است. این آداب بیشتر جنبه اخلاقی دارد اما قطعا رعایت آن امری پسندیده می باشد.
اِبنُ أبی یَعفورَ:
رَأیتُ عِندَ أبی عَبدِاللّه علیه السلام ضَیفا، فَقامَ یَوما فی بَعضِ الحَوائِج، فَنَهاهُ عَن ذلِکَ ، و قامَ بِنَفسِهِ إلی تِلکَ الحاجَةِ، و قالَ علیه السلام :نَهی رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله عَن أن یُستَخدَمَ الضَّیفُ
ابن ابی یعفور می گوید:
در خانه امام صادق علیه السلام میهمانی دیدم. روزی او برای انجام کاری برخاست. حضرت به او اجازه ندادند و شخصاً آن کار را انجام دادند و فرمودند:رسول خدا صلی الله علیه و آله از به کار گرفتن میهمان، نهی فرموده است.
از طرف دیگر رسول اکرم (ص) خودشان هم فرموده اند:
اَلضَّیفُ یُلطَفُ لَیلَتَینِ، فَإذا کانَت لَیلَةَ الثالِثَةُ فَهُوَ مِن أَهلِ البَیتِ یَکُلُ ما أَدرَکَ؛ میهمان تا دو شب پذیرایی می شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار می آید و هر چه رسید بخورد.
امام صادق(ع) می فرمایند:
«ما خاندانی هستیم که در کارهای خانه از میهمان خود کمک نمی گیریم و به آنها فرمان نمی دهیم».
مهمان نوازی یکی از خصوصیات اخلاقی و ارزنده هر مسلمانی است. این صفت از نظر اسلام به نشانه بزرگ منشی است و پیروان به پاداش های بزرگ و ارزنده ای وعده داده شده اند.
پیامبر اکرم(ص) فرموده اند:
«اذا اراد اللّه بقوم خیراً، اهدی الیهم هدیه، قال و ماتلک الهدیة؟
قال:الضیف ینزل برزقه و یرتحل بذنوب اهل البیت
هرگاه خداوند بخواهد خیر و خوبی به جمعیتی برساند، هدیه ایی به سوی آنان می فرستد، سؤال شد:منظور از هدیه چیست؟
فرمود:آن هدیه، مهمان است که با روزی خود وارد می شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را به همراه می برد!».
روزی امیرالمؤمنین(ع) را مشاهده کردند خیلی غمناک و محزون است، علت نگرانی او را سؤال کردند جواب داد:«از این جهت نگران و غمناکم که هفت روز است برایم مهمان نیامده است!».
آداب سر سفره نشستن
زمانی که سفره چیده شد، بنابر سفارش اسلام و رعایت بهداشت، باید قبل از خوردن غذا، دست ها شسته شود.
درباره شروع غذا، رسول خدا(ص) فرموده اند:
«میزبان باید، پیش از میهمان، شروع به خوردن غذا کند و بعد از همه دست از غذا خوردن بکشد تا میهمانان با آرامش و خیال راحت غذا بخورند و سیر شوند.
این کار باعث می شود که مهمان بدون خجالت غذا بخورد و گرسنه نماند.
امام صادق(ع) فرمودند:
«ان من الحشمه عند الاخ اذا اکل علی خوان اخیه ان یرفع یده قبل یده !؛ از چیزهایی که باعث خشم و غضب برادر مؤمن می شود، این است که پیش از کنار رفتن میهمان، دست از غذا بکشد!».
