آداب و رسوم شب یلدا در استان البرز و روستای طالقان
شب چله در سنت و آیین مردم ایران همواره به شکلی ساده اما بسیار پررونق و گرم برگزار شده است. البته گرچه دیگر از آن شب نشینی های آخر سال تعداد کمی مانده، اما همچنان برخی سنت ها پابرجاست و خیلی از خانواده ها همچنان به برپایی این سنت ها مقید مانده اند. مردم ایران در گذشته از تنقلات و میوه برای پذیرایی از مهمانان و خانواده خود استفاده می کردند که اکنون بسیار گسترده تر شده است.
خانواده ها با جمع شدن کنار هم شادی و شادکامی را به همدیگر هدیه می دهند. مرسوم است که در این شب بزرگ خانواده برای همه از کتاب حافظ فال و شعر می خواند. گاهی هم با شکستن گردو و سنجش مغز آن به تفریحاتی همچون آینده گویی می پردازند.
مردم هر منطقه از ایران سنت های خاص خود را هم دارند که با خداحافظی از پاییز و ساختن یک شب خاطره انگیز به زمستان سلام می دهند. مراسم و آیین یلدایی مردم روستای طالقان و استان البرز را در این بخش از فرهنگ و هنر پلاس وی مرور خواهیم کرد.
شب یلدای متفاوت در استان البرز
روستاهای استان البرز مخصوصا روستاهای محور کرج چالوس از چندین هزار سال تاکنون وجود داشته اند و همچون مرواریدی زیبا و درخشان در میان کوه های سر به فلک کشیده ی البرز خودنمایی می کنند. اهالی پاک و ساده روستاها به جشن های قدیمی علاقه ی وافری دارند و رسوماتی دارند که مخصوص خودشان است و در نوع خود بسیار جالب و در خور توجه می باشند جشن هایی که در فلات ایران برگزار می شود اغلب به فرهنگ زردتشت بر می گردد اما جشن یلدا قدمتی طولانی تر از زردتشت دارد.
اجداد ما روز اول دی را روز زایش مهر عنوان کرده اند. همه ی مردم ایران در این شب تا پاسی از شب به شادمانی پرداخته و سعی می کنند با خوشی و جشن لحظاتی از غم و غصه های روز مره ی خود را به دست فراموشی به بسپارند.
مردمان روستا اغلب مردمان صاف و ساده و بی آلایش هستند به دور از تجملات، به همین سبب همیشه دوست دارند که همه چیز را به روشی ساده و به دور از هر گونه تشریفات بر پا کنند. مردمان روستاهای محور کرج نیز اعتقاد دارند که شب را سبک و به دور از هرگونه بریز و به پاش باید برگزار کرد. جوانان روستا در خانه ی ریش سفید و بزرگ روستا جمع می شوند و به شوخی و خنده و لطیفه گویی می پردازند و معماهایی که توسط بزرگان فامیل مطرح میشود را پاسخ می دهند و در کل یک شب خاطره انگیز را سپری می کنند.
البرزی ها نیز برای شب یلدا رسوم مخصوص خود را دارند. مراسم شب یلدا از زمانهای گذشته در دامنه ی جنوبی البرز که امروزه استان البرز نام دارد وجود داشته است و با شوق و علاقه خاصی برگزار می شود.
رسوم شب یلدای اقوام مختلف در روستای طالقان
استان البرز به علت پذیرش اقوام مختلف از اقصی نقاط کشورمان دارای مردمانی با فرهنگ های متفاوت است و به همین سبب مراسم شب یلدا در استان البرز بسیار دیدنی و جالب خواهد بود چرا که ترکیبی از فرهنگ های لر، کرد، آذری و مازنی در آن خودنمایی می کنند.
اهالی روستاهای طالقان در شب یلدا به خانه ی ریش سفید روستا رفته و بلندترین شب سال را در کنار هم با شادی و نشاط به سر می کنند. آنها دور کرسی نشسته و ریش سفید با خواندن قرآن و دعا برای افزایش محصول و رزق و روزی در سال پیش رو شب نشینی را شروع می کنند.
خانم ها هم وسایل پذیرایی را آماده می کنند و از چند شب قبل از یلدا تنقلات از قبیل هندوانه، سنجد، گردو، زالزالک، کدو تنبل پخته شده، انگور خشک شده و گندم برشته را مهیا می کنند.
یکی از رسم های بسیار جالب مردم طالقان در شب یلدا درجی سران و شال اندازی می باشد که به عنوان میراث ناملموس یا معنوی ثبت ملی گردیده است.
در این رسم جالب در شب چله جوانان روستا بر بام خانه رفته و از درجی یا همان سوراخی که در پشت بام است یک شالی که به آن کیسه ای بسته اند را به طرف پایین می اندازند و وقتی اهل منزل متوجه شال شدند در آن میوه و تنقلات می ریزند و بعد کسی که شال را از پشت بام به پایین انداخته آن را بالا میکشد و محتوای کیسه را بین دوستانش تقسیم می کنند. همانطور که در پلاس وی عنوان شده است شعر خوانی و نی زدن نیز از دیگر رسم زیبای اهالی باصفای طالقان می باشد.
بازی ها و سرگرمی در شب یلدای البرز
انگشتر بازی و گدره بازی جزو بازی هایی است که مردم طالقان شب چله آن را با شوق خاصی انجام داده و از آن لذت می برند. جوان ترها در خانه ی ریش سفید گرد هم می آیند و گل یا پوچ بازی می کنند البته با این تفاوت که در این بازی پوست گردو را به دو قسمت مساوی تقسیم می کنند در یکی از پوست های گردو انگشتری را پنهان می کنند و اگر شخص درست حدس بزند که انگشتر در کدام پوست است صاحب انگشتر خواهد بود و اکثرا هم از انگشتر خود شخص استفاده می کنند.
شال اندازی خواستگاران طالقانی در شب یلدا
در روستای طالقان دو رسم سنتی و قدیمی وجود دارد وقتی که خورشید غروب می کند و چراغ ها روشن می شود این آیین آغاز می گردد به این صورت که خواستگار یک شال پشمی را از پشت بام دختر مورد علاقه اش که در آن هدایایی از قبیل جوراب، چادر، النگو، روسری یا انگشتر است به طرف پایین می اندازد.
اهالی خانه وقتی شال را می بینند از خانه بیرون می روند و دختر در خانه تنها می ماند تا کمی با پسر صحبت کند و سپس هدیه را از شال باز کرده و به پدر و مادر خود نشان می دهد اگر مادر خانواده موافقت خود را اعلام کند هدیه ای ارزشمند جایگزین هدیه ی پسر کرده و شال را تکان می دهند تا پسر آن را بالا بکشد و اما اگر مادر خانواده موافق نبود یک هدیه ی بی ارزش مانند گیوه کهنه را در شال می گذارند که در آن صورت پسر پی می برد که جوابش منفی است.
درجی سران طالقان شبیه قاشق زنی چهارشنبه سوری
یکی از رسم های طالقانی ها در جی سران است در شب چله جوانان در بیرون از منزل این رسم را برگزار می کنند که البته بی شباهت هم به مراسم قاشق زنی چهار سوری نیست. بدین صورت که جوانان یک نخ بلند را به یک لنگه جوراب نو می بندند و از سوراخ پشت بام که اهالی روستا به آن درجی میگویند به پایین می اندازند و اهالی منزل از هر آنچه که در خانه دارند و برای چله مهیا کرده اند در داخل جوراب ریخته و بعد با اشاره جوراب را به طرف بالا می کشند.
گرفتن فال حافظ شب یلدا در تعبیر خانه
یکی از آیین های دامنه های جنوبی البرز در طالقان تفآلی به فال حافظ است. اهالی در شب سی ام آذر برای گرفتن فال به خانه ای به نام " تعبیر خانه " می روند.
تعبیر خانه یکی از خانه های کهن روستا است ده نفر از بزرگان روستا در این خانه دور هم جمع می شوند و یک آفتابه ی مسی را در وسط مجلس قرار می دهند و دختران دم بخت نیز در پشت بام خانه جمع می گردند و نیت می کنند و هر یک از پشت بام خانه علامت یا نشانه ای از خود به داخل آن می اندازند و بعد ده ریش سفید متاهل هر یک به نوبت فال حافظ گرفته و با خواندن شعر دست در آفتابه می کند و یک علامت بیرون می آورد اگر فال خوب تعبیر گردد شادی می کنند و اگر بد آمد باید یک سال دیگر نیز صبر کنند.
بعد از پایان مراسم فال گیری خانواده هایی که فال دخترشان خوب تعبیر شده یک سینی میوه و شیرینی به تعبیر خانه می آورند.
