آداب و رسوم مردم آستارا؛ از مراسم و زبان تا غذا و سوغات

آشنایی با آداب و رسوم مردم آستارا

آستارا، شمالی ترین بندر ایران و یکی از شهرهای زیبایی است که حد فاصل استان گیلان و اردبیل واقع شده است. این خطه خوش آب و هوا مردمانی خوب و مهمان نواز درد و دارای آداب و رسوم ویژه ای است. در این بخش از فرهنگ و هنر پلاس وی شما را با آداب و رسوم مردم آستارا آشنا خواهیم نمود.

رسم چهارشنبه سوری در آستارا

مردم آستارا رسوم مختلفی دارند، آنها مانند دیگر مردم ایران شب آخرین چهارشنبه ی سال جشن گرفته و آتش روشن می کنند و با خواندن اشعاری مانند زدی من از تو، سرخی تو از من از روی آتش می پریدند.

رسم دیگر مردم آستارا در شب چهارشنبه سوری این است که آنها نباید وسیله ای در خانه همسایه داشته باشند و اگر وسایل خود را به امانت به همسایه خود داده باشند، باید برای پس گرفتن وسایل اقدام کنند و تا غروب آفتاب وسایل خود را به خانه بر گردانند و اگر اشیاء امانت تا غروب به خانه بر نگردد برای صاحب اشیاء در سال جدید بد شگون خواهد بود . البته بسیاری از مردم آستارا در شبهای جمعه آتش یا شئ ای را از خانه خارج نمی کنند و حتی به همسایه ها نیز به امانت چیزی نمی دهند چون معتقدند که این کار بد یمنی را به همراه دارد.

صبح روز چهارشنبه مردم آستارا از خواب بیدار شده و بعد از خواندن نماز، از رودخانه و چشمه های رودخانه ، آب را به خانه می آوردند و به عنوان سمبل روشنایی، قطراتی از آب صبح روز چهارشنبه سوری را به چهارگوشه خانه و اتاق ها می پاشیدند. در آن صبح زیبا، دختران دم بخت هنگام عبور از پل روی رودخانه سکه هایی را با هدف باز شدن بخت شان به آب رودخانه می انداختند.

حمام کردن یکی از رسوم مردم آستارا در صبح چهارشنبه آخر سال بود. مادر خانواده ها فرزندان خود را که اغلب پر تعداد هم بودند، در حمامک خانگی و در یک تشت و یا حوضچه سنگی موسوم به فاکون، استحمام کرده و لباس نو بر تنشان می کردند.

سفره چهارشنبه سوری اغلب با غذاهایی از قبیل کوکو سبزی با تره، ماهی شکم پر فِرپَز آراسته می شد.

رسم شال انداختن در آستارا

شال انداختن رسم دیگر مردم آستارا در شب چهارشنبه سوری است. جوانان در این روز به خانه ی آشنایان رفته و دستمال می انداختند و صاحبخانه هر چه که داشت به شال می بست. این رسم از گذشته ها وجود داشته و هنوز در بعضی از خانواده ها انجام می گیرد. در قدیم گندم بو داده و برشته شده را نیز که قوورقا نام داشت بر دستمال بسته و به نیت پر برکت شدن روزی خود بر دستمال چهارشنبه سوری می بستند.

در شب چارشنبه سوری مردم آستارا رسم فالگوش ایستادن را دارند. مادرها در این شب توصیه می کردند که اعضای خانواده حرف های خوب و امیدبخش بزنند تا اگر همسایه ای فال گوش ایستاده باشد، حرفهای شیرین و امیدبخش بشنود و خوشحال برگردد.

رسم تکم و نورشید در آستارا

قبل از عید و پانزده روز به عید مانده دسته های نورشید به معنی خورشید نو در کوچه ها راه می افتند و می خوانند:( نورشید شد، نورشید شد – عالم بابا فیروز شد – باشد مبارک نوروز ) و عیدیانه ( عیدی ) مانند پول، تخم مرغ ، برنج و ... از مردم دریافت می کردند.

تکم شیطانکی است به شکل حیوان از تخته که با پارچه های رنگین و تکه های آینه آن را زیبا می کردند و از زیر شکم بر انتهای چوب نازکی متصل کرده و این چوب را از سوراخی در وسط صفحه تخته ای عبور می دادند و به آسانی در آن سوراخ بالا و پائین می رفت.

تکمچی یعنی صاحب تکم آن را به حرکت درآورد. و در نتیجه صدائی به وجود می آورد که خوش آیند است و به همراه آن تصانیفی نیز می خواند که درباره عید و بهار است. تکمچی ها از حدود یک ماه به عید مانده پیدا می شوند و به در خانه ها رفته و رسیدن بهار را مژده می دادند.

رسم خانه تکانی و سفره هفت سین در آستارا

مردم آستارا معتقدند که اگر در خانه ای گرد و غبارروبی عید نوروز انجام نشود، سلامتی و برکت از آن خانه می رود.

چنانچه در پلاس وی میخوانید مردم آستارا مانند همه مردم ایران در عید نوروز هنگام ساعت تحویل سال سفره ی هفت سین پهن کرده و همه ی اهل خانه به دور آن جمع می شدند و سپس به دیدار بزرگان قوم و اهل فامیل می روند.

سنجد جزو مهمترین ها در سفره هفت سین آستارایی ها بود و انجیر خشک و نقل همراه با آجیل تهیه می شد ولی سفره هفت سین آستارایی ها بدون سمنو بود و به جای آن سین دیگری انتخاب می کردند. رنگ کردن تخم مرغ نیز از جمله مراسم ایام عید در آستارا بود که از لوازم سفره هفت سین محسوب می شد.

مردم آستارا بعد از تحویل سال به دیدار آشنایان و افراد فامیل خود که در سال پیش عزادار شده بودند، می رفتند. تبریک عید این افراد در نخستین ساعات عید انحام می شد و اهالی محل و افراد فامیل به در خانه صاحب عزا رفته و عید بستگان درگذشته را که موسوم به قره بایرام(عید سیاه) است، به روش حضور تبریک می گفتند.

رسم بایرام پائی در آستارا

خانواده عروس و دختری که تازه ازدواج کرده در مجموعه های مسی بزرگ غذاهایی را می گذاشتند و بر روی آن سرپوش مسی و روی آن روپوش مخملی یا ترمه یا زری بسیار زیبائی قرار می دادند سپس به خانه عروس برده و روپوش و سرپوش را با خود برمی گرداندند. با یرام پائی یعنی سهم و حصه عید، از طرف کسان دختری که تازه ازدواج کرده فرستاده می شد.

رسم تخم مرغ بازی در آستارا

تخم مرغ بازی یکی از رسوم مردم آستارا در ایام نوروز است که در محلات مختلف اجرا می شد.

در این بازی که بین دونفر انجام می شد، هر کدام از طرفین تخم مرغی را محکم در دستش نگه می داشت به طوری که یک سر تخم مرغ به طرف بالا باشد و دیده شود. سپس فرد دیگری تخم مرغ خود را از طرف سر آن به تخم مرغ طرف مقابل می زد اگر تخم مرغ یکی از آنها ترک بر می داشت این بار دو سر دیگر تخم مرغ را به هم می زدند اگر این بار نیز همان تخم مرغ ترک بر می داشت، صاحب این تخم مرغ بازنده محسوب می شد و می بایست تخم مرغ خود را به طرف مقابل بدهد و اگر هر دو ترک برمی داشتند، آن طرفی بازنده محسوب می شد که تخم مرغش بیشتر شکسته باشد.

مراسم ازدواج در مناطق آستارا

در هر منطقه از آستارا مراسم ازدواج متفاوت است. بیشتر ازدواج ها در آستارا سنتی است، پدر ومادر سعی می کنند که عروسها و داماد های خود را از خانواده های اصیل انتخاب کنند.

مراسم عقد پس از مراسم 'شال اوزوک' انجام می گرفت. اوزوک به معنی انگشتری است. دعوت برای عقد از مردان مسن و میانسال صورت می گرفت و عقد درخانه دختر بود اما مخارج آن را خانواده پسر برعهده داشت.

شبی که فردای آن عروس به خانه داماد برده می شد، حنا گجه گفته می شد، که مخصوص دختران و زنان جوان بود، که دعوت می شدند و با او به حمام می رفتند و غروب برگشته در خانه عروس جشن می گرفتند و به دست های عروس حنا می بستند. جشن خانه داماد هم با شرکت پسران جوان برپا می شد.

بردن عروس به خانه داماد بعد از غروب صورت می گرفت و جهیزیه بعدازظهر همان روز به خانه ٔ او برده می شد. داماد سه تا سیب به پشت عروس می زد و به سر او نقل و نبات می ریخت و پول نثار می کرد.

عروس از ساعت ورود روی خود را از دیگران می پوشانید و روز اول هر یک از کسان داماد چیزی به وی هدیه می دادند تا چادر از سر بردارند. آن را 'وزآشدی' یعنی رونما می گفتند.

هنگامی که عروس وارد خانه ی داماد میشد یکی از بستگان داماد به نیت اینکه فرزند ذکور به دنیا بیاورد کمر بندی چرمی ( dala ) به دور کمر او می بست و عروس سه روز نباید آن کمر بند را باز کند و از خود دور نماید. همچنین آنها عقیده دارند که اگر عروس زمان ورود به خانه داماد اگر اول پای راست خود را به آنسوی آستانه ی در بگذارد فرزند اولش پسر است، اما اگر اول پای چپ خود را به آنسوی آستانه ی در بگذارد می گویند فرزندش دختر خواهد شد .

پس از پایان مراسم عروس و داماد نوبت ایاغ آشوی یا پاگشا است که خویشان به افتخار آنها مهمانی هایی ترتیب داده و از خانواده های طرفین دعوت می کردند.

مراسم معنوی تاسوعا و عاشورا در آستارا

براساس یک سنت مردم آستارا بعداز ظهر تاسوعا به صورت انفرادی و یا به صورت جمعی با پای برهنه به مساجد شهر رفته و شمع در همه مساجد شهر روشن می کنند.

آنها پس از نماز مغرب و عشاء به امامزاده ابراهیم و قاسم رفته و به عزاداری و راز و نیازمی پردازند و سپس اذان صبح به خانه برگشته و مراسم ظهر عاشورا را برگزار می کنند.

عقاید مردم آستارا درباره زایمان

عقاید و رسوم مردم آستارا بسیار جالب است. بسیاری از مردم آستارا به جن و موجودات ماوراء طبیعی اعتقاد دارند و هنگامی که زنی باردار می شود، در کنار او سیخ یا چاقویی میگذارند تا اینکه موجودی به نام « آل » به سراغ زائو نیاید.

آنها معتقدند اگر نوزادشان زیاد گریه کند، جن بچه ی اصلی را با بچه ی خودش عوض کرده است، برای اینکه جن بچه را دوباره عوض کند و بچه ی خودش را برداشته و برود، طفل را به گورستان برده و در کنار قبری می گذارند و مادر کودک مدت کمی از فرزند فاصله می گیرد و پس از چند دقیقه دوباره بچه را بر می دارد.

مردم آستارا عقیده دارند اگر کودکی که تازه به زبان آمده است برای بار اول نام پدر را به زبان بیاورد فرزند بعدی مادرش پسر خواهد بود. اگر زن هنگام حاملگی آب تیره ی رود خانه را بخورد جنین او دختر خواهد شد. آنها عقیده دارند نباید ناخن بچه ی کمتر از یک سال را بگیرند چون دزد و فضول بار می آید.

رسم شب نشینی و مهمان نوازی مردم آستارا

مردم آستارا مردمی بسیار مهمان نواز هستند و اگر مهمان ناخوانده یا غریبه ای بر منزل آنها وارد شود از او پذیرایی می کنند زیرا اعتقاد دارند مهمان حبیب خداست. آنها در شبهای دراز پاییز و زمستان به شب نشینی رفته و دور هم جمع می شوند و داستان گذشتگان و قصه هایی مانند قصه های ملک محمد، ملک احمد، ملک جمشید و… . را برای نوجوانان و جوانان تعریف می کنند.

عقاید مردم آستارا درباره باران

مردم آستارا در سالهایی که باران نبارد، عقیده دارند اگر روی سادات آب بپاشند یا مهر و جانمازی را در دریا بیاندازند نزول باران حتمی است. اگر در سالی زیاد باران ببارد معتقدند که باید نام چهل آدم کچل را ببرند و به تعداد آنها در یک نخ گره بزنند و آن نخ را بر درختی ببندند و بعد با شلوار به آن بزنند تا باران بند آید.

عقاید مردم آستارا درباره دامها

زنان در آستارا زمانی که دامهای خود را می دوشند برای دام ترانه هایی می خوانند و هر یک از گاوهای خود را به نامهایی مانند :رش گو، سیوگا، نوز گو، زرگو، زن گو، ویل گو، ال گو، اُوَینه، پری یَ، نوزن، ویل سو و… می نامند و دست نوازش به پشت و پهلوشان می کشند و حرف می زنند.

مردم آستارا به دامهای خود اهمیت می دهند، آنها عقیده دارند اگر فردی مشک سفالی کره کشی یا به زبان محلی ( نهره ) یا ( نهخه ) را سر باز به جایی حمل کنند و خیر و برکت از کلیه ی دامها خواهد رفت و شیرهای دام بی کره خواهد گشت و محصولات لبنی نیز کم می شود.

غذاهای محلی آستارا

مردم آستارا با فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود غذاهای سنتی و محلی بی نظیری دارند که یکی از دلایل جذب گردشگران از سایر نقاط کشور به این منطقه زیبا است. آنچه طعم غذاهای محلی آستارا را از سایر غذاها متمایز می کند، بهره مندی از چندین سس محلی به نام رب ازگیل، رب به، رب آلوچه وحشی و رب انار وحشی است.

لونگی مرغ و ماهی و باستیرمای مرغابی از غذاهای مشهور و خوش طعم آستارایی هستند که در پخت آنها از رب ازگیل و رب آلوچه وحشی به عنوان اصلی ترین چاشنی استفاده می شود. سایر غذاهای سنتی آستارا عبارتند از:

• مسما
• چیغیرتما
• بورانی پلو
• آش دوغ
• جزوز یا قورما
• نذیر چورک