آیا دیابتی ها میتوانند روزه بگیرند ؟ (باید و نبایدها)

توصیه های مهم برای افراد دیابتی در ماه رمضان 

ماه رمضان با تمام زیبایی ها و فوایدی که دارد ممکن است برای برخی از افراد مانند دیابتی ها دردسر ساز شود. دیابت یا همان بیماری قند خون در جوامع جهانی امروزی شیوع زیادی پیدا کرده است. دیابت بیماری است که مقدار زیادی قند را وارد خون می کند و بدن توانایی ترشح انسولین به اندازه کافی ندارد. به همین دلیل متناسب با نوع دیابت، حالات و وضعیت بدن باید قبل از شروع ماه رمضان، پزشک اجازه روزه داری را به فرد بیمار دهد. روزه داری برای تمام بیماران دیابتی ممنوعیت ندارد و برخی از آنها تحت شرایطی می توانند از فضایل این ماه مبارک بهره مند شوند. 

در روزهای ابتدایی ماه رمضان، قندخون افراد سالم در محدوده طبیعی کمی کمتر میشود اما در ادامه به مقدار قبل خود باز می گردد. اما افراد مبتلا به دیابت با توجه به شدت بیماری، تغییرات مختلفی را در سطح کنترل قند خون، نوع و مقدار داروهای مصرفی را انجام می دهند. 

علل کاهش قند خون در افراد دیابتی

سابقه بروز افت قندخون قبل از ماه رمضان، تنظیم نکردن دوز داروهای کاهنده قندخون در طول روزه داری، کاهش مصرف مواد غذایی یا حذف وعده سحری و انجام کارهایی که نیاز به فعالیت زیاد بدن دارند در فاصله سحر تا افطار از عوامل مهم در کاهش شدید قندخون بیماران دیابتی در ماه رمضان می باشد.

عوارض گرسنگی و تشنگی طولانی در بیماران دیابتی 

افت قند خون 

هنگام روز داری، احتمال کاهش قند خون در بیماران دیابتی مخصوصا افرادی که از داروهای ترشح کننده انسولین مانند گلی بنکلامید استفاده می نمایند و یا انسولین تزریق می کنند چندین برابر می شود. از سوی دیگر افزایش قند خون نیز به دلیل کم کردن دارو برای جلوگیری از کاهش قند خون، بیشتر می شود. برای خودداری از هیپوگلایسمی، در بیشتر افراد مبتلا به دیابت،کم شدن دوز داروهای کاهنده قند خون اجتناب ناپذیر است. که در اغلب مواقع موجب به وجود آمدن هایپرگلایسمی و به هم خوردن کنترل قند خون خواهد شد. 

غلظت خون 

یکی از عوارض مهم تشنگی طولانی مدت، غلیظ شدن خون و استعداد ایجاد لخته های خونی و بسته شدن رگ های مغزی و قلبی می باشد. در افراد دیابتی که دارای میزان قند خون بالاتر از 180 هستند، ادرار زیاد و عدم امکان نوشیدن آب منجر به بروز کم آبی پیش رونده می شود. این افراد در صورت گرفتن روزه در ایام گرم سال و انجام فعالیت در طول روز با خطر دهیدراتاسیون ( کم آبی ) مواجه هستند. 

خطرات بی آبی بدن

1. افزایش احتمال لخته شدن خون در رگ های چشم و به دنبال آن نابینایی 

2. افزایش احتمال لخته شدن خون به خاطر زیاد شدن غلظت خون و عوارض بعدی آن شامل سکته های مغزی

3. ایجاد سنکوپ به دلیل این که بیماران دیابتی همزمان دچار مشکلات اعصاب داخلی قلب و عروق هستند.

انواع دیابت 

دیابت به دو نوع 1 و 2 تقسیم می شود: 

دیابت نوع 1 

در این نوع دیابت فرد از سنین کودکی به بیماری مبتلا شده و می بایست در چند نوبت در طول شبانه روز انسولین تزریق نماید. به همین دلیل روزه داری برای این افراد قطعا ممنوع است چرا که در صورت تزریق نکردن انسولین، قند خون افزایش پیدا می کند و در نتیجه افزایش خطر هایپرگلایسمی ( کمای ناشی از افزایش گلوکز ) بیشتر می شود. از طرفی، تزریق همزمان انسولین در زمان روزه داری نیز موجب کاهش قند خون و افزایش خطر کمای هیپوگلیسمی (کمای ناشی از افت قند خون) می شود.

دیابت نوع 2 

در دیابت نوع 2، بیماران در چند نوبت ، تزریق انسولین انجام می دهند بنابراین نباید روزه بگیرند. اما افرادی که انسولین های طولانی اثر تزریق می کنند به مشورت پزشک اجازه گرفتن روزه را دارند. به عبارتی این نوع انسولین ها، در بدن سطح ثابت و خفیفی از انسولین را فراهم می کنند و فرد با افت ناگهانی قند خون مواجه نمی شود. بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، تنها در صورت رعایت رژیم غذایی و استفاده از داروهایی مانند متفورمین، گلوتازون، آکاربوز و... (داروهایی که باعث ترشح انسولین نمی شوند) و کنترل بیماری خود می توانند با رعایت شرایطی خاص روزه بگیرند. این افراد با تقسیم داروهای خود در وعده افطار و سحر و همچنین مصرف زیاد آب و کنترل به موقع قند خون، تحت نظر پزشک روزه می گیرند. 

گرفتن روزه برای دیابتی ها یک نعمت است زیرا موجب کاهش استرس و وزن این افراد می شود بنابراین قند خون بهتر کنترل می گردد .استفاده از داروهایی که موجب ترشح انسولین می شوند مانند گلی بنکلامید و گلی کلازید را باید به بعد از وعده افطار و قبل از خوردن غذای اصلی موکول کنند. البته همه این شرایط را پزشک باید تایید کند و قند خون تحت کنترل باشد. یعنی فرد می بایست دارای قند ناشتای کنترل شده و قند 3 ماهه (Hb A1C) زیر 7 باشد و علاوه بر این به بیماری هایی چشمی، قلبی و کلیوی مبتلا نباشد.

در صورت فراموش کردن دارو در وعده سحر چه کار باید کرد؟ 

داروهای قند خون به سرعت تاثیر نمی گذارند. اگر مصرف دارو در سحر فراموش شود باید در طول روز مدام سطح قند خون کنترل شود تا در صورت کاهش آن و یا افزایش شدید آن، روزه داری ادامه پیدا نکرده و آن را قطع نمود. همچنین داروی فراموش شده را باید در وعده افطار و یا سحر بعدی مصرف نمود. 

داروها تأثیر آنی ندارند. بنابراین در صورت فراموش کردن دارو در وعده سحر لازم است که در طول روز قند خون به طور مرتب کنترل شود. در صورت پایین بودن، افت یا افزایش شدید قند خون لازم است روزه داری خاتمه پیدا کند. بیمارانی که دارای قند خون بیش از 300 هستند نباید روزه بگیرند زیرا به کم آبی و تکرر ادار دچار می شوند که برای بدن خطرناک می باشد. 

روش کنترل قند خون در ماه رمضان 

تعداد دفعات کنترل قند خون باید در ماه رمضان بیشتر شود. کنترل قند خون قبل از افطار و دو ساعت بعد از آن و همچنین قبل از سحر بسیار مهم است اگر میزان قند خون دو ساعت بعد از افطار بیش از 250 میلی گرم در دسی لیتر بود ضروری است که در شب بعد کالری دریافتی در زمان افطار را به میزان 20 درصد کاهش دهد. 

همچنی اگر میزان قند خون در قبل از خوردن سحری بیش از 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد حتماً باید 20 درصد از کالری دریافتی همیشگی کمتر مصرف شود. علاوه بر این اگر میزان قند خون بیش از 300 باشد نباید به روزه داری خود ادامه دهد و هر چه سریعتر با پزشک خود مشورت نماید.

با مشاهده کدام علائم باید به روزه داری خاتمه داد ؟ 

فرد دیابتی که روزه گرفته است اگر در هر ساعتی از روز علائمی مانند لرزش دست و پا، عرق سرد زیاد، گرسنگی شدید، تپش قلب، ضعف و بی حالی شدید، سرگیجه، تاری دید و خواب آلودگی مشاهده کند باید بلافاصله قند خون را کنترل کند و اگر قند خون کمتر از 70 تا 65 میلی گرم در دسی لیتر باشد باید روزه خود را افطار کرده و به آن ادامه ندهد. در غیر این صورت دچار افت شدید قند خون، کاهش سطح هشیاری، کما و عوارض خطرناک دیابت خواهد شد. 

توصیه پزشکی به افراد دیابتی

افراد دیابتی که در ماه رمضان روزه می گیرند بهتر است بعد از افطار کمی ورزش مانند پیاده روی انجام دهند. افراد دیابتی باید بدانند که روزه بر آنها واجب نیست و اگر مایل به انجام این فریضه دینی بودند باید تحت نظر پزشک بوده و مرتب قند خون خود را کنترل نمایند. وعده سحری را حتما میل کرده و داروهای خود را استفاده کنند. معمولا پزشک برای این وعده برنامه خاص به آنها می دهد.

رژیم غذایی دیابتی 

به طور کلی، افراد مبتلا به دیابت نوع دوم باید میزان مصرف گوشت (گوشت های چرب، گوشت خوک… )، چربی های حیوانی (کره، مارگارین، خامه، پنیر…) و قندهای سریع الجذب (شکر سفید، مربا، شیرینی،… ) را کمتر کنند و به جای آنها از غذاهای سرشار از قندهای کامل، مانند غلات، نشاسته ها و میوه های خشک استفاده کنند.

توصیه های تغذیه ای در وعدۀ سحری برای بیماران دیابتی:

برای تنظیم برنامه غذایی که با داروهای منطبق، مناسب باشد می توان با کارشناس تغذیه مشورت نمود.

در صورت نخوردن غذای سحری نباید آن روز را روزه گرفت.

برای جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون بهتر است از پرخوری، مصرف مواد غذایی خیلی شیرین مانند زولبیا و بامیه و قندهای ساده مانند قند و شکر و نبات که خیلی سریع هضم می شوند خودداری کرد زیرا نه تنها منجر به کاهش احساس گرسنگی و حفظ قندخون نمی شود، بلکه با افزایش ناگهانی قندخون منجر به تشدید عوارض دیابت نیز می گردد.

خودداری از مصرف زیاد موادغذایی حاوی کافئین مانند:

نوشابه های کولا، قهوه، نسکافه و چای پر رنگ ؛ چرا که موجب افزایش حجم ادرار، کاهش آب بدن و دفع مواد معدنی مورد نیاز در طی روز خواهد شد.

اجتناب از مصرف غذاهای چرب، سرخ شده، پرنمک و پرادویه مانند فست فود ها که موجب افزایش وزن و بالا رفتن چربی در خون می شود و مشکلات گوارشی نظیر نفخ، سوء هاضمه، سوزش مری و همچنین افزایش احساس تشنگی را در پی خواهند داشت.

خودداری از نوشیدن بیش از اندازه چای مخصوصا نوع پر رنگ آن؛ زیرا علاوه بر افزایش حجم ادرار و کاهش آب بدن موجب دفع مواد معدنی مورد نیاز در طول روز می شود. مصرف چای کم رنگ در استکانهای کوچک و تداد دفعات مناسب توصیه می شود.

نوشیدن آب زیاد در بین غذا موجب نفخ و اختلالات گوارشی می شود. بنابراین از آشامیدن آب در میان غذا خودداری کنید.

برای کم کردن احساس تشنگی در ساعات روزه داری، از چند قطره آب لیموترش تازه در آب به هنگام سحر استفاده کنید. همچنین نباید مصرف میوه ها و سبزیجات غیرنشاسته ای به میزان کافی را فراموش کرد.

بهترین مواد غذایی برای استفاده در وعده سحر برای افراد دیابتی 

افراد دیابتی بهتر است که در هنگام سحر از موادغذایی دیر هضم و کربوهیدرات های پیچیده استفاده کنند مانند : 

• نان و غلات سبوس دار مانند نان سنگک، ماکارونی سبوس دار، بلغور گندم و جو و جوانه غلات 
• میوه های تازه مانند سیب و پرتقال و میوه های خشک نظیر انجیر خشک و پرهلو جهت پیشگیری از یبوست 
• انواع سبزیجات 
• درصورت تمایل به مصرف برنج ترجیحا مخلوط با حبوبات و سبزیجات
• حبوبات و جوانه آن ها مانند عدس، لوبیا، نخود، لپه و ماش
• انواع حلیم که حاوی گندم، گوشت و شیر باشد 
• انواع خورشت کم چرب

بیماران دیابتی باید نکات زیر را در وعده شام رعایت کنند : 

غذای اصلی باید پس از افطار اولیه میل شود یعنی بعد از 1 تا یک و نیم ساعت پس از افطار بهترین زمان برای صرف شام است. 

بهترین روش برای تامین املاح مورد نیاز بدن و آب و همچنین کاهش احساس تشنگی، مصرف میوه های تازه، سبزیجات، نوشیدنی های سالم مانند آب و دوغ کم نمک و مغزهای خام است که باید پس از ساعات اولیه افطار میل شود. 

برای جلوگیری از افت قندخون می توان از میان وعده هایی حاوی کربوهیدرات پیچیده مانند یک لیوان شیر به همراه یک عدد موز یا سه عدد خرما استفاده کرد. 

در طول ساعات میان افطار تا سحر نباید از تنقات ناسالم استفاده کرد تا معده در وعده سحر، آماده دریافت و پذیرش مواد غذایی مورد نیاز در طول روز باشد و همچنین از افزایش وزن و قند خون جلوگیری شود.