با توجه به اینکه ایران کشوری با تمدن چندین هزار ساله است دارای شهرهای تاریخی بسیاری می‌باشد. بعضی از شهرهای تاریخی ایران هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده، مانند شهر یزد که با گشت و گذار در خیابان‌های این شهر می‌توان بناهای قدیمی و یا هتل های یزد را با همان معماری قدیمی مشاهده کرد.
سفر و دیدن هر یک از این شهرهای تاریخی ایران، احساس غرور و بالندگی را در جان ما زنده می‌کند. بهتر است برای آشنایی فرزندانمان با هویت ایرانی خود و افتخار به این تمدن، از این شهرهای تاریخی دیدن نمائیم. با اینکه شهرهای تاریخی ایران در زمان‌های قدیم ساخته شده اما همگی نشانه‌هایی از دانش، تمدن و پیشرفت ایرانیان باستان را به نمایش می‌گذارند.
شهر شوش
شهر شوش باقدمت هفت هزار ساله، پایتخت حکومت ایلامیان و پایتخت زمستانی هخامنشیان بوده است. این شهر مرکز تاریخ و تمدن ایران و به‌گفته برخی از پژوهشگران، قدیمی‌ترین شهر جهان می‌باشد. شهر شوش در فاصله‌ی ۱۱۵ کیلومتری شمال‌غرب اهواز، در استان خوزستان واقع شده است.
وجود آثار باقی‌مانده از بناهای قدیمی، شهر شوش را به یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین شهرهای تاریخی ایران تبدیل کرده است. شهر شوش در دوران حکومت هخامنشیان و ساسانیان نیز از مهم‌ترین و اصلی‌ترین شهرهای ایران بوده است.
یکی از عوامل رونق شهر شوش را می‌توان وجود رود کرخه دانست. تنها آثار به‌جا مانده از این شهر شامل معبد چغازنبیل، آرامگاه دانیال نبی، کاخ اردشیر، کاخ آپادانای داریوش، ایوان کرخه، تپه‌های باستانی شوش، هفت تپه و آرامگاه دعبل خزایی است که همگی نشان از اوج و شکوفایی این شهر تاریخی دارد.
گفته می‌شود این شهر به‌مدت دو هزار سال پایتخت بوده و تا قبل از حمله مغول‌ها دارای رونق بسیاری بوده است. اما بعد از آن افراد کمتری در این شهر سکونت داشتند. محوطه تاریخی شهر شوش در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ثبت رسید.
این شهر 5 کیلومترمربع مساحت دارد و سه رود کرخه، دز و شاوور در آن جریان دارند. بیشتر مردم این شهر به‌خاطر موقعیت جغرافیایی آن به شغل تجارت، صیادی و کشاورزی مشغول هستند. پس از بازدید از جاذبه‌های تاریخی این شهر، می‌توان از صنایع دستی مانند کپو، نقاشی روی سفال و چوب، تهذیب، معرق و... نیز دیدن کرد.
شهر سوخته
هنگامی که در مورد شهرهای تاریخی ایران صحبت می‌شود نام شهر سوخته در ذهن اکثر افراد شکل می‌گیرد. شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان و در 120کیلومتری جنوب شهر زابل واقع شده که دارای ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی است. آثار و بقایای به‌جا مانده در این شهر، گواه بر پیشرفت و تمدن این شهر دارد. قدمت این شهر بالغ بر 5 هزار سال و حدودا به ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.
در کاوش‌های باستان شناسی بر روی این شهر، آثار زیادی از تمدن و پیشرفت علم پزشکی در آن زمان به‌دست آمده است. قدیمی‌ترین تخته نرد دنیا، کشف چشم مصنوعی بر روی چشم یکی از اجساد و نمونه شاهکار عمل جراحی برروی مغز یک دختر نوجوان، که همه‌ی آنها گواه بر پیشرفت ایرانیان باستان می‌دهد.
شهر سوخته به‌خاطر ظرفیت‌های برجسته تاریخی و تعداد بالای آثار کشف شده، منطقه‌ای بسیار ارزشمند برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ می‌باشد. این شهر در گذشته به‌عنوان راه اصلی به شبه قاره هند و آسیای مرکزی و همچنین تمدن‌های حاشیه خلیج‌فارس بوده است.
این شهر برروی تپه‌هایی با ارتفاع بین ۱۲تا ۱۸کیلومتر و روی آبرفت‌های رود هیرمند بنا شده و از پیشرفته‌ترین تمدن‌های ایران به‌شمار می‌آید و برخی از مورخان آن را با دوره برنز در تمدن جیرفت قابل قیاس می‌دانند.
جاذبه‌های تاریخی زیادی در منطقه شهر سوخته وجود دارد که با توجه به ارزش بالای این شهر، جاذبه‌های آن نسبت به سایر جاذبه‌های شهرهای تاریخی ایران، کمتر شناخته‌شده است. آب و هوای گرم و خشک و شرایط اقلیمی این استان و همچنین کمبود امکانات رفاهی در این منطقه، از دلایل مهم عدم توجه گردشگران به این شهر است.
شهر سوخته دارای ۲۸۰هکتار وسعت بوده و به پنج قسمت اصلی تقسیم شده که بخش مسکونی آن در شمال‌شرقی و شرق، بخش صنعتی در قسمت شمال غربی و خارج از شهر بودند و مناطق گسترده مرکزی و گورستان که در قسمت جنوب‌غربی این منطقه قرار داشتند. این شهر دارای سیستم آبرسانی و فاضلاب بسیار پیشرفته‌ای بوده است.
هنر و صنایع مختلفی مانند معرق‌کاری، زرگری، حصیربافی، نساجی و کوزه‌گری در این شهر رواج داشته و در حفاری‌های انجام شده زینت‌آلاتی کشف شده که گواه بر این ادعا است. شهر سوخته به‌عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در سال ۱۳۹۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ثبت رسید.
یکی از سؤالات مهم باستان‌شناسان در کاوش‌های انجام شده این است که آیا واقعا این شهر سوخته است؟ بر اساس تحقیقات اولیه، وجود چند لایه خاکستر وسیع در این مکان و مشاهده آثار سوختگی در بناها، محققان به این نتیجه رسیدند که این شهر، واقعا سوخته و نابود شده و حتی بر طبق نظر برخی از محققان، این شهر دو بار به آتش کشیده شده است.
امروزه کارشناسان بر این معتقد هستند که به‌خاطر رشد و رونق صنعت در این شهر و وجود مناطق صنعتی در اطراف شهر، این لایه‌های خاکستر، ناشی از فعالیت‌های صنعتی این منطقه بوده و این شهر را پوشانده است و از اصلی‌ترین دلایل نابودی شهر سوخته، تغییرات اقلیمی و از بین رفتن رشد صنعت و تجارت در این منطقه بوده است.
هگمتانه
هگمتانه یکی از شهرهای تاریخی ایران، پایتخت مادها و به‌عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده است. البته قدمت این شهر، به قرن ۱۷ قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. رونق و آبادانی هگمتانه از دلایل اصلی برای انتخاب این شهر به‌عنوان پایتخت بوده است و دارای مساحتی بالغ بر۴۰ هکتار بوده که در سال‌های بعد به‌خاطر ساخت و سازهایی که انجام شده وسعت آن کاهش یافته و به ۳۰ هکتار رسیده است.
هرچند در نگاه اول هگمتانه به‌صورت یک شهر به نظر می‌رسد اما برطبق اسنادی که وجود دارد هگمتانه قصری بسیار بزرگ و باشکوه بوده است. قصری که در زمان خودش، جلال و شکوه بسیار زیادی داشته و دارای ستون‌های بلند و بسیار محکم با تزئیناتی از طلا و نقره بوده که البته در حال حاضر چیزی از آنها باقی نمانده است.
میبد
شهر میبد نیز از معروف‌ترین شهرهای تاریخی ایران است و از قدیمی‌ترین شهرهای باستانی و متمدن ایران می‌باشد. مناطق مرکزی ایران دارای آثار تاریخی بسیاری است که با اقامت در هتل های کاشان، اصفهان، یزد و... می‌توان از این جاذبه‌های تاریخی بازدید کرد.
براساس شواهد و آثار به‌جا مانده از این منطقه نشان می‌دهد که قدمت این شهر بیش از چهار هزار سال قبل است. بررسی برروی بناهای به‌جا مانده در این شهر، حکایت از فرمانروایی ایلامی‌ها در شهر باستانی میبد دارد. نشانه‌های معماری ایلامی‌ها، در اکثر ساخت و سازهای آن دیده می‌شود.
قلعه‌ای که معروف به شهر میبد است از گل و خشت خام ساخته شده و در دوره‌های مختلف حکومتی، به‌عنوان مقر نظامی از این قلعه استفاده شده است. البته تمام آثاری که در شهر میبد وجود دارد تنها مربوط به دوران باستان نیست. یکی از آثار تاریخی در شهر میبد، آب انبار کلار است که آب خوردن و گوارای مردم میبد را ذخیره و تامین می‌کرده است.
تخت جمشید
یکی از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شهرهای تاریخی ایران، تخت جمشید است. تخت جمشید در استان فارس و در نزدیکی شهر مرودشت قرار دارد. به‌خاطر ساخته شدن تخت جمشید براساس اصول معماری و شهرسازی، اکثر افراد آن را به‌عنوان یک شهر می‌شناسند اما تخت جمشید یک قصر و عمارت سلطنتی بسیار بزرگ و باعظمت بوده است.
قدمت تخت جمشید به ۲۵۰۰ سال پیش و مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد. برای ساخت این قصر باشکوه از بهترین مواد و مصالح ساختمانی استفاده شده و قسمتی از مصالح و وسایل تزئینی به‌کار رفته در تخت جمشید از سرزمین‌های تحت فرمان ایران، تآمین و فرستاده شده است.
همان‌طور که در کتیبه‌های تخت جمشید نوشته شده، تمام کارگرانی که نقشی در ساخت این قصر باشکوه داشتند دارای حقوق و بیمه بودند و حتی آنها از بیمه بیکاری و مزایای آن برخوردار می‌شدند. این قصر دارای چند کاخ بزرگ و کوچک بوده که هر کدام از این کاخ‌ها، به افرادی خاص و یا امور مختلف، اختصاص داشته است.
تخت جمشید دارای شبکه آب و فاضلاب بسیار پیشرفته بوده که نشان از رشد معماری و مهندسی در ایرانیان باستان بوده است. تخت جمشید، مسلماً یکی از شهرهای تاریخی ایران بوده که نشان‌دهنده‌ی دانش و تمدن ایرانیان می‌باشد. این اثر ناب تاریخی هرساله توریست‌های زیادی را از مناطق مختلف جهان به خود جذب می‌کند.
سخن پایانی
کشور ایران با داشتن هزاران سال قدمت، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری می‌باشدکه در طول تاریخ، شهرهای بسیاری در آن ساخته و نابود شده است. ایران دارای تمدن‌های کهنی ازجمله ایلام و جیرفت بوده که در دوران هخامنشیان یکی از بزرگ‌ترین فرمانروایی‌های تاریخ را داشته است.
برطبق تقسیم‌بندی‌های انجام شده، از ابتدای حکومت مادها تا آخر حکومت ساسانیان، مربوط به دوره ایران باستان می‌باشد. از این دوران، بناها و آثار تاریخی زیادی در شهرهای تاریخی ایران و حتی در جزایر ایران یافت می‌شود که با اقامت در هتل های قشم و شهرهای دیگر می‌توان از آنها بازدید کرد.
