تمام سختی های زندگی بی حکمت نیست !

حکمت بلاها و سختی های زندگی چیست؟

مشکلات و سختی ها بخشی از زندگی هستند که مانند طوفان راه گریزی از آنها نیست. سختی ها و مشکلات صیقل دهنده یا خالص کننده انسانهاست که موجب ساختن شخصیت می شوند. قرآن می فرماید:لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ ( آیه 4 سوره بلد)؛ راستی که ما انسان را در سختی و رنج و مشکل آفریدیم. مشکلات و سختی های زندگی به ما کمک می کنند تا صبر و شخصیت خود را تقویت کرده و ایمان و اعتقادمان به خدا را افزایش دهیم.

حکمت مشکلات طبیعی در زندگی

طبیعت انسان طوری است که اگر دارای هیچ مشکل و سختی نباشد دچار کبر و غرور می شود و از عواقب عملکرد و پیشامدهای بعی غافل می مانند. برای جلوگیری از این مسئله، حکمت الهی اقتضا نموده که زندگی دنیوی انسان محفوف به ضعف ها و گرفتاری ها و مشکلاتی طبیعی، یا خود ساخته انسان باشد، از این رو حوادثی؛ چون بیماری ها، مرگ و معلولیت ها، فقر و غنا، سیل و زلزله و طوفان و آتش فشان، حشرات موذی و حیوانات درنده و... را بر جسم انسان محیط نموده و نفس او را با عقل و شهوت، هادیان الهی از یکسو و شیطان و خناسان انسی از سوی دیگر و محدودیت در دنیا و لزوم علم و ایمان به غیب درگیر نموده است.

براساس آنچه از احادیث استفاده می شود، خداوند گاهی مؤمنان را در دنیا به بلاها و رنج ها مبتلا می کند تا این گرفتاری ها کفاره گناهان آنان شود و در روز قیامت دیگر چیزی که به خاطر آن عقوبت و کیفر شوند در کار نباشد و آنان را از نعمت خود برخوردار سازد، ولی افرادی که کافر و مشرک هستند چنانچه در بخش دین و مذهب پلاس وی اشاره شده است برخی کارهای نیک داشته باشند، پاداش آنان را در همین جهان به آنان می دهد:در نتیجه، در آن جهان با دست خالی حاضر خواهند شد.

در قرآن می خوانیم:«ان تکونوا تألمون فانهم یألمون کما تألمون و ترجون من الله ما لایرجون:اگر شما(مومنان) رنج می کشید، کافران نیز همان گونه که شما رنج می کشید، رنج می کشند و حال آن که شما امیدی به خدا دارید که آنان ندارند».

این ذات دنیاست که با تغییر احوال، فصول و مرگ، به انسان آگاهی می دهد که اینجا جای ماندن و قرار نیست. بنابراین برخورداری ها و بلاها، معیار سعادت نیستند و از همین جاست که نقش بلاها در سیر و سلوک معنوی و شکوفایی قابلیت های درونی مؤمن آنقدر اهمیت پیدا می کند که در حدیث آمده است:«البلاء للولاء ؛(1)کسانی که ایمان بیشتری دارند، رنجشان بیشتر است».

فراموش نکنیم دنیا دار مکافات نیز هست و در بسیاری از موارد انسان نتیجه حرکت های خلاف نظام خود را می بیند، چه مؤمن باشد و چه کافر. (اصول کافی، باب بلا و امتحان)

آیا امتحان الهی فقط مخصوص بعضی افراد است؟

امتحان یک سنّت الهی است که در تمام امت های پیشین و حتّی شامل انبیاء بزرگ الهی نیز شده است. پیامبران با سخت ترین و شدیدترین آزمون های الهی مواجه می شدند، به همین دلیل می توان گفت که امتحان و آزمایش الهی از سنّت های دائمی پروردگار برای همه انسان هاست.

هر انسان مومنی مورد آزمایش قرار می گیرد تا صداقت او تعیین گردد، اما آزمایش لزوما همراه با سختی و گرفتاری نیست، بلکه شامل خیر و شر است. امتحان همه به یک نحو نیست؛ یکی با عافیت و دیگری به امراض، یکی به فقر امتحان می شود و دیگری به غنا، یکی به مصیبت امتحان می شود و دیگری به وفور نعمت، یکی به علم و موفقیت های علمی و دیگری به توفیق عبادت و ریاضت! و ممکن است یک انسان گاهی به این آزموده شود و گاه به آن و این بستگی به این دارد که خود را مهیای کدام آزمون کرده باشد.

البته این تصور اشتباه است که هر کسی مؤمن شد بیچاره و بدبخت و گرفتار می شود بلکه اگر مؤمن گرفتار شد نباید تعجب کند، زیرا مؤمن با گرفتاری آزمایش می شود. به طور کلی انسان با ایمان و اعتقاد همیشه در آسایش نیست بلکه گاهی هم گرفتار می شود، اما در گرفتاری هم رضایت درونی دارد.

نکته دیگر آن است که مؤمن واقعی چون تسلیم رضای الهی است هنگام گرفتاری هم شاد است زیرا سختی ها را هدیه الهی می داند. مؤمنان واقعی آرامش روحی و روانی واقعی دارند بنابراین سختی های زندگی را از برای ارتقای درجه و از لطف های خداوند می دانند.

سختی ها و بلاها بر چند قسم است و هر یک بر صنف خاصی وارد می‏شود:

1. بلای وارد بر انبیاء و مقربان درگاه الهی است که برای ارتقای کمال انسانی انبیاء است و لذا حضرت ابراهیم (ع) با پیروزی در امتحان به مقام امامت رسیده است.

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«و اذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات فأتمهنّ، قال انّی جاعلک للناس اماما» (آیه 124 سوره بقره)؛ بیاد آر هنگامی که خداوند ابراهیم را به اموری چند امتحان فرمود و او همه را به جای آورد خدا به او گفت:من ترا به پیشوایی خلق برگزینم.

با استناد به این آیه از قرآن کریم مشخص می شود که هیچ گروهی و هیچ فردی نیست که مورد آزمایش و امتحان قرار نگیرد؛ همه انسان‏ها هر لحظه مورد آزمایش قرار می‏گیرند.

2. بلای وارد بر مؤمن موجب بیداری او است.

امام صادق(ع) می‏فرماید:

هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه به بلائی گرفتار است و بلای بزرگ تر و گرفتاری شدیدتری هم به دنبال او در انتظار است. اگر در همان بلا صبر و شکیبایی داشته باشد خداوند آن بلای بزرگ تر را برطرف می نماید و اگر صبر نکرده و بی تابی نماید بلای بزرگ تر که در انتظار او است فرا می رسد و مرتب گرفتاری ها بیش تر می گردد تا وقتی که صبر نیکو و شکیبائی را انتخاب کند. (وسائل الشیعه، ج2، ص422)

3. بلای وارد بر مؤمن که نتیجه گناه وی است، موجب ریزش گناه او می‏گردد.

خداوند در قرآن می فرماید:

«وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ»(آیه 30 سوره شوری)؛ و آنچه از رنج و مصائب به شما می رسد همه از دست (اعمال زشت) خود شماست در صورتی که خدا بسیاری از اعمال بد را عفو می کند.

حضرت علی(ع) می‏فرماید:

سپاس و ستایش خدایی را که رنج و گرفتاری پیروان ما را مایه ‏ی زدوده شدن گناهان آنان در دنیا قرار داد تا با این رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند. (منتخب میزان الحکمه، ص85)

4. بلاهایی برای رسوا ساختن مشرکان و کافران خبیث است.

5. بلای وارد بر مؤمن برای تصحیح ایمان است.

امام صادق(ع) می‏فرماید:

بلا و گرفتاری برای مؤمن زیور است و برای آن که خرد ورزد کرامت است. زیرا گرفتار بلا شدن و شکیبایی و پایداری کردن در برابر آن ایمان را تصحیح می‏گرداند.

6. بلای وارد بر مؤمن باعث ارتقای ایمان است، چرا که ایمان خود دارای درجات گوناگونی است و مؤمنین نیز دارای درجاتی هستند.

خداوند سبحان در قرآن می‏فرماید:

«هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ» (آیه 163 سوره آل عمران)؛ این دو گروه را (به مراتب ایمان و کفر) نزد خدا درجات (مختلفه) است و خدا به هر چه می کنند بیناست.

امام صادق (ع) فرمودند:

براستی برای بنده (مؤمن) در پیشگاه الهی مقام و منزلتی است که بدان دست نمی یابد مگر با یکی از دو خصلت، یا از بین رفتن مال او و یا گرفتاری در جسم او بر اثر سیل و زلزله و...» به همین جهت مؤمنان بیشتر گرفتارند. (منتخب میزان الحکمه، ص 82 و اصول کافی، ج 2، ص257)

بنابراین انسان باید در هر یک از عملکرد و رفتارهای خویش، آزمایش الهی را ببیند، همچنین با توجه به موارد ذکر شده آزمایش الهی و غضب الهی جمع می‏شود، چرا که انسان مؤمن با یک گناه هر چند کوچک مورد غضب خدای تعالی واقع می‏ شود، خداوند با بلایی هر چند کوچک که زاییده همان گناه است، انسان را امتحان می کند تا موجب پالایش جان او از گناهان شود.

به طور مثال:مؤمنی غیبت شخصی نموده است و لذا مورد غضب الهی واقع گشته است؛ با این غضب غم و اندوهی سخت بر او وارد شده است (غم اجتماعی، مالی، علمی، روحی و...). این غم با پالایش و تصفیه جان او باعث می شود تا این که اندک اندک آلودگیها زدوده ‏شود، انسان مومن با صبر در برابر این غم و اندوه از آزمایش الهی سرافراز بیرون می ‏آید.

البته باید توجه داشت که دین اسلام توبه و استغفار پس از هر گناه را لازم می داند و ثمره ‏ی آن دفع بلای زاییده آن گناه است. بنابراین اگر هم بلایی وارد شد، با تواضع و تسلیم در برابر درگاه الهی و صبر و شکیبایی در برابر بلا هم از فشار سختی ها و هم از طولانی شدن زمان آن کاسته می‏شود.

نماز شب و صدقه نیز نمونه‏ هایی از موانع نزول بلا می باشند.

کلام آخر:

انسان در مسیر تکامل زندگی بارها و بارها با موانع و دشواری هایی روبه رو می شود. برخی از دشواری ها و تلخی ها بازتاب اعمال بد و گناهان است که اگر با توبه و بازگشت به سوی خدا جبران نشود، می تواند منجر به سقوط و بدبختی شود.

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«وَعَلَی الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا مَا قَصَصْنَا عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَٰکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ»، (آیه 118 سوره نحل) و ما همان چیزها که بر تو پیش از این شرح کردیم (از مردار و خون و خنزیر و ذبیحه به نام غیر خدا) بر یهودیان حرام کردیم، و ما بر آنان ستم نکردیم لیکن آنها خود بر نفس خویش ستم می کردند (که حلال خدا را حرام کردند).

ابتلاء و آزمایش اهل ایمان خیر و نیکو است و اینگونه نیست که کسی از آن بگریزد و لذت ایمان و نتایج نیکوی آن را به خاطر سختی های آن رها کند.

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

« فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمی‏ وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ »،( آیه 17 سوره انفال)؛ (ای مؤمنان) نه شما بلکه خدا کافران را کشت و (ای رسول) چون تو تیر (یا خاک) افکندی نه تو بلکه خدا افکند (تا کافران را شکست دهد) و برای آنکه مؤمنان را به آزمونی نیکو از سوی خود بیازماید، که خدا شنوا و داناست.

اینگونه نیست که افرد غیر مومن دچار گرفتاری نشوند، بلکه سختی های آنان بسیار فراتر و دردناکتر از سختی هایی است که مومن در راه ایمان و عشق به خداوند تحمل می کند.