جاذبه های گردشگری باکو
کشور آذربایجان به خاطر پیوندهای تاریخی قومی فرهنگی و مذهبی اش با ایران نامی آشنا برای ما ایرانیان می باشد. این کشور 11 میلیون نفری در منطقه قفقاز قرار داشته و همجوار با ایران گرجستان ارمنستان و روسیه می باشد.
در این مقاله ابتدا قسمت مدرن باکو را معرفی کرده و در قسمت دوم به معرفی مکان های قدیمی شهر باکو می پردازیم و در قسمت آخر شهر تاریخی باکو را .
قسمت اول :باکوی مدرنیته
تاریخ اخیر آذربایجان با نام خانواده علیوف عجین شده است . حیدر علی اف که از دوره کمونیستی به مدت 30 سال رئیس سازمان کاشفه و سپس دبیر کل حزب کمونیست آذربایجان بوده است از سال 1993تا 2003 رئیس جمهور آذربایجان بوده و از آن به بعد و تا کنون پسر او الهام علی اف کشور آذربایجان را اداره میکند.
به همین خاطر در باکو و اکثر شهرها نام و تصاویر حیدر علی اف روی ساختمان ها، فرودگاهها ، امکان فرهنگی و تفریحی زیاد دیده میشود.
نمایی از شهر زیبای باکو
باکو که به زبان آذری باکی یا با که تلفظ می شود و در فارسی قدیم از آن به نام باد کوبه یعنی شهر بادهای کوبنده نامبرده شده شهری است چند هزار ساله و لی اولین شواهد مستند درباره آن به قرن ششم میلادی یعنی کمی قبل از قرن اول هجری باز میگردد.
این شهر که جمعیت آن با مناطق اطرافش بین 2 تا 5 میلیون نفر تخمین زده شده بزرگترین شهر قفقاز محسوب میشود.
شهر باکو در ساحل غربی دریای خزر و در شبه جزیره آبشران یا آبشوران قرار داشته و یکی از مناطق نفت خیز جهان می باشد در زمان اتحاد جماهیر شوروی قسمت اعظم نفتی که در آذربایجان استخراج میشد در قسمت های دیگر مصرف می شده است.
ولی بعد از استقلال تمام در آمد حاصل از نفت استخراج شده توسط دولت آذربایجان مورد بهره برداری قرار می گیرد.
شهر مدرنیته باکو
با همه انتقاداتی که از سیستم حکومتی آذربایجان میشود کرد ولی باید اذعان نمود که حکومت آذربایجان با استفاده از در آمد نفت و مدیریت درست در 20 سال اخیر سعی فراوانی کرده است که کشور را مدرنیزه کرده ،شهرهای زیبا ساخته و ساختمان های قدیمی و تاریخی را به نحوه بسیار شایسته ای مرمت و نگهداری کند.
سیستم حکومتی آذربایجان لاایک می باشد و بنابراین مذهب نقشی در اجرا قوانین و اداره کشور ندارد . از نظر آزادی های اجتماعی ، آذربایجان محدودیت خاصی نداشته ولی از نظر سیاسی خانواده علی اف با برقراری یک سیستم دیکتاتوری و پلیسی بسیار شدید فعالیت مخالفین را محدود کرده است.
از آنجایی که کلمه آذربایجان به معنی نگهبان آتش می باشد بنابراین شاید منطقی باشد که سنبل باکو برج های شعله یا فلیم تایورزباشد . این سه برج که هر کدام ساختمان 36 طبقه می باشد از هر منطقه باکو قابل رویت اند و شکوه و جلال خاصی به این شهر بخشیدند در این برج ها چندین مجتمع اقتصادی مثل هتل ها ، رستوران ها و مرکز تجاری و همچنین مسکونی وجود دارد.
برج های شعله یا فلیم تایورز باکو
محوطه ای بنام خیابان شهدا که بخاطر احترام به شهدای درگیری با ارتش شوروی در سال1990 و همچنین کسانی که در درگیری جنگ با ارمنستان در قره باغ و سایر نواحی کشته شده اند برپا شده است.
در سال های بین 1988 تا 1991 یعنی تاریخ استقلال آذربایجان از اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی درگیری هایی بین مردم استقلال طلب آذربایجان و نیروهای کمونیست وابسته به روسیه صورت گرفت که طی آن و بخصوص در حمله گسترده که توسط تانک های روسی در 20 ژانویه سال 1990 صورت گرفت صدها نفر کشته و زخمی شدند.
از سال های 1990 در گیری های نظامی شدیدی بین ارمنی ها و آذری ها در مناطق مختلف و بخصوص در قره باغ که توسط جمهوری آذربایجان اداره میشد ولی اکثریت اهالی آن را ارمنی ها تشکیل میدادند به وجود می آید.این جنگ که در سال 1994 متوقف شده است باعث کشته شده 25 تا35 هزار نفر از دو طرف شده و همچنین باعث فرار و تغییر محل 800 هزار آذری از مناطق ارمنی نشین و 400 هزار ارمنی از مناطق آذری نشین شده است.
که هر ساله مردم و دولت آذربایجان در روز 20 ژانویه مراسم بزرگداشتی در این محل به احترام کشته شدگان برگزار می کند.جمهوری آذربایجان از 3 منطقه تاریخی و خودمختار نخجوان، قره باغ و قسمت اصلی آذربایجان به مرکزیت باکو تشکیل شده است.
منطقه قره باغ پس از جنگ با ارمنستان در سالهای 1990و تا بحال توسط یک دولت تحت حمایت ارمنستان اداره میشود.در مجاورت دریا پیاده رو هایی سرسبز به طول چند متر درست شده که بسیار دلپذیر بوده و به اهالی باکو اجازه میدهد در طول امتداد دریا قدم زده و از منظره زیبای آن لذت ببرند.
پیاده رو های کنار دریای باکو
همچنین در سمت چپ یعنی در داخل قسمت مدرنیزه شهر خیابان های پیاده رو همراه با ساختمان هایی وجود دارند که در آن با وجود رستوران ها، تئاترها ، سینماها و غیره باعث تردد و گشت و گذار مردم در آن میشود.
جاذبه های شهر دیدنی باکو در آذربایجان
قسمت دوم:مکان های قدیمی باکو
مکان قدیمی شهر باکو تفاوت چشمگیری با قسمت های جدید و مدرن باکو دارد. اگر به صورت سطحی بخواهیم تخمین بزنیم میتوان گفت که 25 درصد از شهر باکو را مناطق جدید و مدرن و 35 درصد آن را قسمت های متوسط شهر و قسمت قدیمی با بافت کهنه شامل 40 درصد شهر را در برگرفته اند.
همانطور که خیابانهای این محله ها با خیابان های قسمت مدرن شهر باکو اختلاف زیادی دارد به همین ترتیب هم اختلاف طبقاتی فاحشی بین یک طبقه ثروتمند جدید و اکثریت نسبتا فقیر در جامعه آذربایجان به وضوح دیده می شود.
نبود آزادی بیان و به طور کلی آزادی های سیاسی باعث شده است که فساد زیادی در دستگاه حکومتی و اداری کشور شکل گرفته و 25 سال بعد از سیستم کمونیستی یک طبقه فوق العاده ثروتمند در کشور آذربایجان شکل بگیرد در حالی که حقوق پایه کارگران چیزی درسطح300 دلار در ماه می باشد.
با گشت و گذار در این محله ها ملاحظه می کنید که ساختمان های شیک و زیبا در حال ساخته شدن می باشد و با ریتمی که در نوسازی شهر می بینیم حتما در سال های آینده قسمت زیبای شهر باکو جای قسمت های قدیمی را گرفته و زیبایی این شهر افزایش خواهد یافت.
ساختمان های قدیمی شهر باکو
در قسمت قبلی درباره تاریخ 30 سال اخیر آذربایجان کمی توضیح دادیم و گفتیم که جمهوری آذربایجان مستقل در اوت 1991 تشکیل شده است. شاید در این قسمت بد نباشد کمی عقب تر رفته و تاریخ 200 سال اخیر آن را به صورت تیتر وار باز بینی کنیم.
از قرن 16 میلادی منطقه قفقاز که در شمال رودخانه ارس قرار دارد و معروف به اران و شیروان بوده است بعد از چند قرن وقفه دوباره به دست صفویان یعنی شاهان ایران می افتد.
بر سر نام آذربایجان اختلافاتی وجود دارد ولی طبق نوشته اکثر تاریخ دانان تا اوایل قرن بیستم نام این منطقه در قفقاز عمدتا اران بوده و تنها از اوایل قرن بیستم و بخصوص از سال 1918 که حزب مساوات استقلال این منطقه از روسیه را اعلام کرد این منطقه را آذربایجان نامیده وبه این ترتیب جمهوری دمکراتیک آذربایجان را تشکیل می دهد.
در پی جنگ های ایران و روس در زمان قاجاریه و شکست ایران عهد نامه ای بین ایران و روسیه به امضا رسید که به عهدنامه گلستان معروف شد. طبق این عهدنامه که در سال 1813امضا شده، ایران متعهد می شود که قسمتی از منطقه قفقاز را که شامل مناطقی مثل تمامی داغستان، قسمت عمده گرجستان ، قره باغ و شهرهای معروف مثل گنجه ، شیروان و باکو و غیره را به روسیه واگذار کند.
چند سال پس از عهدنامه گلستان دوره دوم جنگ های ایران و روسیه آغاز شده و پس از شکست دوباره ایران در سال 1828 عهدنامه جدید به نام ترکمانچای بین دو کشور امضا میشود و طبق این عهدنامه بقیه مناطق باقی باقیمانده از قفقاز یعنی از رودخانه ارس به بالا که شامل نخجوان و ارمنستان و غیره تحت سلطه روسیه در آمده و دولت فتحعلی شاه قاجار حتی مجبور به پرداخت غرامت مالی به روسیه میگردد.
اکثریت قریب به اتفاق مردم آذربایجان به طور رسمی مسلمان شیعه میباشند و حدود 5 درصد خود را مسیحی دانسته که در میان آنها اکثریت با مسیحیان ارتودوبس میباشد و همچنین حدود چند هزار یهودی و چند هزار زرتشتی هم در میان آنها در آذربایجان زندگی میکنند.
بافت شهر قدیمی باکو
قسمت سوم :مکان های تاریخی و باستانی باکو
همچنین در باکو شهر تاریخی و باستانی وجود دارد که نام آذری این شهر باستانی ایچری شهر یعنی داخل شهر می باشد.ایچری شهر که از آن به نام ارگ باکو نیز یاد می شود به تدریج بین قرون 11 تا 19 میلادی ساخته شده است این شهر تاریخی در وسط قسمت مدرن شهرقرار گرفته وبه علت مرمت و نگهداری خوب از آن جلوه و جلال خاصی به این شهر بخشیده است.
ارگ باکو
این شهر که در درازای تاریخ در آن تغییراتی انجام شده در حال حاضر دارای 25 برج و 5 ورودی می باشد و تعدادی از ساختمان ها و بناهای آن جزوه میراث فرهنگی یونسکو میباشد. در ابتدای ورود به داخل شهر نگاهی به مجسمه زیبایی از علی آقا وحید شاعر غزل سرای آذری می اندازیم.
علی آقا وحید که نام حقیقی اش علی آقا محمدوقلو اسکندروف میباشدجزء یکی از صدها شاعر، هنرمند ، موسیقی دان و شخصیت های برجسته ای است که آذربایجان در خود پرورش داده است.این شاعر به غیر از سروده های خودش شعرهای نظامی گنجوی ، خاقانی و دیگر شاعران کلاسیک را به آذری ترجمه کرده است.
مجسمه علی آقا وحید در باکو
موزه کتاب های مینیاتور باکو
موزه کتاب های مینیاتور هم که در این شهر قرار دارد یکی از 30 موزه موجود شهر باکو میباشد که در سال 2002 افتتاح شده و در آن 6500 که سالم کوچک شده آثار کلاسیک از 64 کشور مختلف مثل جمهوری های سابق شوروی و همچنین اروپایی به نمایش گذاشته شده است.
در میان این کتاب ها که ضخامت آنها گاه به چند میلیمتر میرسد و در نوع خود بی نظیر میباشند میتوان از کتاب های شاعران قدیمی مثل نظامی ،سعدی و آثار نویسندگانی مثل فیودور داستایفسکی و همچنین کتابهای دوره کمونیستین نام برد.
موزه کتاب مینیاتوری باکو
کاخ شیروان شاهان
یکی دیگر از بناهای مهم شهر تاریخی باکو ،کاخ شیروانشاهان می باشد. ساختمان اصلی این کاخ در سال 1411 میلادی توسط شیروان شاه شیخ ابراهیم اول ساخته شده است. این قصر شامل 9 ساختمان اصلی ، تالار و اطاقهای درباری ،مقبره یا آرامگاه درویش ،مسجد، مقبره قصر،حمام و خزانه می باشد.
شیروان شاهان سلسله پادشاهی محلی در منطقه شیروان قفقاز بودند که در سده دوم تا دهم خورشیدی یعنی از قرن هشتم تا چهاردهم میلادی حکومت میکردند .سلسه پادشاهی در مراحل مستقل بوده و در مراحل دیگر خراجگذار دیگران مثل پادشاهان سلجوقی بودند.
در حال حاضر کاخ دو طبقه شیروان شاهان تبدیل به موزه شده و در آن آثار باقی مانده از آن دوران مثل قالی ها ، جواهرات، آلات و ادوات جنگی ، وسایل زندگی و شجره نامه شاهان و دیگر وسایل آن دوران به نمایش گذاشته خواهد شد.
کاخ شیروان شاهان در باکو
در ابتدا شهر شیروان پایتخت این سلسله بود و بعدها به دلیل فرار از زلزله باکو پایتخت آنان شده و این کاخ در قرن 13 میلادی در بلندترین نقطه شهر احداث شده است.سلسله شیروان شاهان در سال 1917 خورشیدی یعنی در سال 1547 میلادی به دست شاه طهماسب صفوی منقرض گردیده است.
شهر تاریخی باکو که نسبتا وسیع می باشد دارای 23 محله بوده و درآن دو کاروانسرا ، سه چشمه آب ،بازار ، مساجد ، حمام، کاخ شیروان شاهان ، قلعه دختر و دیگر بناهای تاریخی وجود داشته اند که قسمت اعظم آن حفظ و نگهداری شده است .
قلعه دختر باکو
قلعه دختر یا قیز قالاسی یکی از برجهای باشکوه و زیبای باکو بوده و در کنار یک قبرستان بسیار قدیمی و در نزدیکی دریای خزر قرار دارد.تاریخ ساخته شدن برج مشخص نیست ولی بعضی از باستان شناسان قدمت آن را به قرن اول میلادی نسبت داده و ازان به عنوان یک معبد زرتشتی ومحلی برای گذاشتن اجساد مردگان جهت خورده شدن توسط پرندگان نام برده است.
از این برج در قرن دوازدهم میلادی در زمان سلسله شیروان شاهان به عنوان قلعه و در زمان هایی هم به عنوان فانوس دریایی استفاده می شده است.
یک داستان قدیمی و عامیانه هم در آن منطقه رواج هست که صحت آن چندان مورد تایید نیست از داستانی صحبت میکند که در آن پادشاهی قصد ازدواج با دختران خود را داشت و دختر بعد از اصرار پدرش از او میخواهد تا برایش برج بلندی بسازد وقتی برج ساخته شد دختر خود را از بالای برج به زمین انداخت و به زندگی خود پایان داده است. به همین دلیل نام این برج را برج قلعه دختر می نامند.
در حال حاضر در داخل این برج موزه کوچکی از وسایل قدیمی به نمایش گذاشته شده است.ولی عمدتا برای دیدن باکو از پشت بام آن استفاده می شود.
قلعه قیز قالاسی باکو آذربایجان
همچنین در این منطقه دو مسجد قدیمی وجود دارد که یکی بنام مسجد جامع میباشد که روی خرابه های یک معبد زرتشتی در سال 1437 میلادی ساخته شده و چندین بار مرمت شده است و آخرین بار در سال 1899 توسط یک تاجر باکویی بنام حاج شیخ علی داداشوف که قبرش هم در صحن مسجد وجود دارد مرمت شده است.
مسجد دوم هم که در همین نزدیکی ها وجود دارد مسجدی است که از سنگ ساخته شده است وبه وضوح قدمت آن مشخص است.
قدمت آذربایجان به چند هزار سال پیش باز میگردد و تاریخ کاملا مشترک با ایران فعلی دارد در زمانی مادها و سپس کورش کبیر هخامنشی بر منطقه حاکم بودند وبا حمله اسکندر به ایران دوره حکمروایی حاکمان وابسته به او در این منطقه آغاز میشود.
در قرون اول تا سوم رومیان در اینجا مسقر شده و نام آن را آلبانیا گذاشته اند.در اوایل قرن دوازدهم میلادی ابتدا غزنویان و سپس سلجوقیان ترک تبار در این منطقه حکومت کرده وچنانچه حاکمیت ترک ها در تغییر ترکیب جمعیتی و زبانی آذربایجان نقش عمده ای داشته است.
بعدها مغولها و سپس تاتارها و در آخر گروهی از شاهان ایرانی از سلسله صفوی و همچنین ترک های عثمانی به مدت 80 سال حکومت داشته اند.
و در آخر همان طور که قبلا گفتم در قرن نوزدهم میلادی سلسله قاجار کل منطقه قفقاز را به روسیه واگذار کردند.
