جایگاه زن در اسلام و عظمت آن در قرآن

جایگاه زن در اسلام و عظمت آن در قرآن

دین اسلام و قرآن به زنان حقوق و امتیازاتی داده است و زنان را به رسمیت شناخته و برای آنها شخصیت و حقوق مستقلی قائل است. مقام زن در اسلام، مقامی منحصر به فرد است، مقامی نوین، چیزی که مشابهی برای آن وجود ندارد. پیشوایان دینی ما ارزش زیادی برای خانم ها قائل بودند آنچنان که حضرت محمد (ص) در عصری که عرب ها دختران خود را زنده به گور می کردند، فاطمه (س) را نوردیده و پاره تن خود معرفی می کند. اگر می خواهید به عظمت و جایگاه زن در فرهنگ والای قرآن پی ببرید، با این بخش از دین و مذهب نمناک همراه شوید.

جایگاه زن در اسلام

برابری زن و مرد

در نزد خدا زن و مرد تفاوتی ندارند همچنان که در آیه ی شریفه ی سوره ی احزاب آمده است:

إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا (آیه 35 سوره احزاب )

همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خدا ترس خاشع و مردان و زنان خیر خواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان با حفاظ خوددار از تمایلات حرام و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، بر همه آنها خدا مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است.

از این آیه در می یابیم که زن خاشع و با ایمان و مرد خاشع و با ایمان هر دو در نزد خدا یک مقام دارند و از مغفرت و پاداشی بزرگ برخوردارند.

تفاوت انسان ها تنها در تقواست

اسلام تفاوتی میان زن و مرد قائل نیست و والاترین انسان در نزد خدا را با تقواترین می داند. خداوند متعال می فرماید:

یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ( حجرات/13 )

ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملا دانا و آگاه است.

هدایت تمام انسان ها فارغ از جنسیت

خداوند انسان ها را آفرید و هدایت نمود و هر کس می تواند از این دریای رحمت الهی حظ و بهره ای ببرد و راه تکامل و سعادت خویش را هموار سازد. آنچنان که خداوند در آیه زیر به تمام انسان ها به یک چشم می نگرد و سخنی از جنسیت به میان نمی آورد. پس اختلاف در جنسیت نمی تواند مانعی برای تکامل باشد.

خداوند متعال می فرماید:

إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا (آیه 3 سوره انسان)

ما راه را به او (انسان) نشان دادیم، خواه شاکر باشد یا ناسپاس.

معرفی زنان الگو در قرآن

در قرآن سخن از زنان پاک و الگوی دیگر زنان به میان آمده است که این را می رساند قرآن زنان را فردی تاثیرگذار در جامعه می داند.

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (آیه 11 سوره تحریم )

خداوند برای مؤمنان به همسر فرعون مثل زده است در آن هنگام که گفت:پروردگارا خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش. و همچنین مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت.

حقوق زن

اسلام برای زنان در ابعاد فردی و اجتماعی قوانین ویژه ای وضع نموده و حقوق شایسته ای برای آنان قرار داده که موجب تعالی شخصیت آن ها است.

خداوند حکیم می فرماید:

لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ (آیه 228 سوره بقره)

و برای زنان همانند وظایفی که بر دوش آن هاست [حقوق] شایسته ای قرار داده شده است.

حق آموزش و یادگیری

اسلام زنان را از آموزش و یادگیری منع نمی کند و فراگیری دانش و تزکیه نفس را به همه افراد مرد و زن که می خواهند به درجات عالیه کمال نائل آیند، سفارش می کند. اسلام نمی خواهد زنان مسلمان، دوران زندگی خود را با غفلت و بی خبری و به دور از هر گونه ترقی و کمال، سپری کنند.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله می فرماید:

طلب العلم فریضة علی کل مسلم ومسلمة ( امالی شیخ طوسی، مجلس 17، ح 40، ص 486. )

فراگیری علم و دانش بر هر مرد و زن مسلمان لازم و ضروری است.

حق مالکیت

اسلام برای زنان حق مالکیت قائل است .خداوند متعال درباره حق مالکیت به صراحت می فرماید:

لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ ۚ (آیه 32 سوره نساء)

مردان نصیبی از آن چه به دست می آورند دارند و زنان نیز نصیبی از آنچه به دست می آورند دارند [و نباید حقوق هیچ یک پایمال شود].

حق زندگی

برای اعراب زمان جاهلیت خبر می آوردند که دختردار شدید از خشم سیاه می شدند، و از بدی خبری که آورده شده و از فشار افکار عمومی که آن را بد می پنداشتند پنهان گشته، به فکر فرو می رفتند که آیا نگاهش بدارند و ذلت و خواری دختر داری را تحمل کنند و یا زنده زنده در خاک پنهانش سازند، هم چنان که عادت همه شان درباره دختران متولد شده این بود و بطوری که گفته اند:قبل از اینکه همسرشان بزاید، چاله ای می کندند و آماده می ساختند، همین که می فهمیدند فرزندشان دختر است در آن چاله انداخته خاک به رویش می ریختند، تا زیر خاک جان بدهد، و این عمل را از ترس فقر، نسبت به دختران مرتکب می شدند، که مبادا در اثر نداری، کسی که کفو آنان نیست به ایشان طمع کند. ( طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج12، ص401.)

اسلام و قرآن برای همه انسان ها حق زندگی قائلند. هیچ کس حق ندارد دختری را زنده بگور کند و اگر این کار را کند، در جهان آخرت مورد بازخواست و عذاب قرار میگیرد. چنانچه در سوره تکویر آمده است :

وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ و هنگامی که هرکس [با همسان خود] قرین و جفت شوند [خوبان با خوبان و بدان با بدان]

وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ و هنگامی که از [دختر] زنده به گور بپرسند

بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ به کدام گناه کشته شده؟ ( سوره 81:التکویر - جزء 30 )

حق آبرو

در نزد خدا آبروی زن و مرد هر دو مهم است و خداوند تهمت زدن به زنان و ریختن ابرویشان را نهی کرده و می فرماید این کار رحمت را دور می سازد.

خداوند می فرماید:

إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُوْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (نور 23)

آنهایی که به زنان پاکدامن تهمت می زنند و می گویند:او دوست دارد، او رفیق دارد، او با فلان مرد آشناست، آنهایی که به زنان آبرومند تهمت می زنند، در دنیا و آخرت از رحمت حق به دور هستند.

حق امر به معروف و نهی از منکر

خداوند می فرماید همه زنان مومن می توانند فردی را از کاری زشت نهی و به کار مثبتی امر کنند و امر به معروف و نهی از منکرتنها مخصوص مردان نیست و تمام مردان و زنان با ایمان، همه بر هم ولایت دارند.

قرآن می فرماید:

وَالْمُوْمِنُونَ وَالْمُوْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ (توبه 71)

مردان و زنان باایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهی از منکر می کنند.

حق مسخره نکردن

خداوند مسخره کردن را امری زشت می داند و به همه مردم توصیه می کند که یکدیگر را مسخره نکنند. درباره مسخره نکردن خداوند در سوره حجرات می فرماید:

لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ ... قومی قومی دیگر را مسخره نکند. شاید آن کسی که تو او را مسخره می کنی از تو بهتر باشد. بعد می فرماید:«وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء» (حجرات 11) زنی هم حق ندارد زنی را مسخره کند. شخصیت هر کسی محترم است.

حق مسکن

خداوند تامین مسکن زن حتّی بعد از طلاق تا مدّت ها بر عهده مرد می داند و می گوید مرد، حق ندارد برای صرفه جویی، انتقام و تحقیر، جای نامناسبی را برای سکونت زن انتخاب کند و همسر مطلّقه را مجبور به سکونت در آن محل کند. در انتخاب مسکن، باید به سکینه و آرامش زن توجّه شود، نه آنکه فقط سرپناه داشته باشد

قرآن می فرماید:«أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنتُم مِّن وُجْدِکُمْ» (طلاق 6)

به خانم ها مسکن بدهید همانطور که خودتان مسکن دارید.

حق نفقه

نفقه، حقی است که اسلام برای زن قرار داده است. در ازدواج دائم، پرداخت نفقه زن بر شوهر واجب است. حق نفقه در اسلام، نوعی تسهیل برای زنان است تا به سختی نیافتند.

در قرآن کریم، آیات متعددی درباره وجوب نفقه زن نازل شده است:

وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ... ( بقره آیه 233 )

مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر می‏دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند و برای آن کس که فرزند برای او متولد شده (پدر)، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته (در مدت شیر دادن) بپردازد (حتی اگر طلاق گرفته باشد.

أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنتُم مِن وُجْدِکُمْ... لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ... (طلاق آیه 6)

آنها را هر جا خودتان سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید... آنان که امکانات وسیعی دارند، باید از امکانات وسیع خود انفاق کنند و آنها که تنگدست اند، از آنچه که خدا به آنها داده انفاق نمایند.

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی‏ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی‏ بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ... ( نسا آیه 34)

مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به دلیل برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به دلیل انفاقهایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‏کنند.

حق مهر

پرداخت مهریه بر مردان واجب است و اگر کسی در این امر اهمال و کوتاهی کند و همسرش از او راضی نباشد، در آخرت مورد سؤال و سرزنش قرار خواهد گرفت.

خدای متعال می فرماید:وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه (نساء 4)

و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن ها بدهید.

حق ارث

اسلام برای زنان حق ارث معین نموده است.خداوند درباره ارث در آیه ای دیگر می فرماید:

لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ ۚ نَصِیبًا مَفْرُوضًا (آیه 7 سوره نساء)

برای فرزندان پسر، سهمی از تَرَکه ابوین و خویشان است و برای فرزندان دختر نیز سهمی از ترکه ابوین و خویشان است، چه مال اندک باشد یا بسیار، نصیب هر کس از آن معین گردیده.

گرچه در اسلام ارث زن نصف ارث مرد است اما زن ها می توانند آن چه به ارث می برند را در ملک شخصی خود نگه دارند. مردان ارث کامل می برند اما وجوب نفقه بر عهده مردان گذاشته شده است و مردها موظفند از تمام مایملک خود در راه معاش زندگی استفاده کنند، که در این صورت به نظر می رسد در نهایت زنان بهره بیشتری از مردان ببرند.

احیا شخصیت از دست رفته زنان

در زمان جاهلیت و قبل از اسلام زنان از شخصیت و جایگاه پایینی در جامعه برخوردار بودند و مایه سرافکندگی به شمار می رفتند تا جایی که برخی اعراب دختران خود را زنده به گور می کردند.

قرآن کریم می فرماید:

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَیٰ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ (آیه 58 سوره نحل)

و هرگاه به یکی از آن ها بشارت دهند که دختری نصیب تو شده، صورتش [از فرط ناراحتی] سیاه می شود و به شدت خشمگین می گردد.

با روی کار آمدن اسلام و برگزیده شدن محمد (ص ) به پیامبری شخصیت از دست رفته زنان احیا شد چرا که پیامبر رحمت دختر را مایه رحمت و برکت معرفی نمود و رفتاری شایسته با دختر خود داشت.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله می فرمایند:

قال رسول الله صلی الله علیه وآله:

البنات هن المشفقات المجهزات المبارکات. (کنز العمال، متقی هندی، مؤسسة الرسالة، ج 16، ص 454، ح 45399)

این دخترانند که دلسوز و مددکار و با برکتند.

حضور در اجتماع

اسلام زنان را از حضور در اجتماع منع نکرده بلکه به آنها می گوید با حجاب و عفاف در اجتماع حاضر شوند. در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله و بعد از آن در زمان ائمه معصومین زنان در عرصه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور داشتند. سلام هیچ گاه زنان را از حضور در امور فوق منع نکرده، بلکه در برخی مسائل مانند حج آن را واجب شمرده و در بسیاری موارد آن را مجاز دانسته است. روایت است حضرت فاطمه در تشییع جنازه بعضی از مسلمانان شرکت می کردند و آن حضرت هم آنان را از این کار منع نمی کردند (وسایل الشیعة، شیخ حر عاملی، آل البیت، ج 2، ص 51.)

حضرت زینب بانوی صبرنیز با حضور در اجتماع مردم و مجالس بزرگ بر علیه دشمنان اسلام قیام نمودند و به دفاع از حق پرداختند. در قرآن کریم به بیعت زنان با پیامبرصلی الله علیه وآله اشاره شده است:

یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءَکَ الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَیٰ أَنْ لَا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ ۙ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (آیه 12 سوره ممتحنه)

ای پیغمبر (گرامی) چون زنان مؤمن آیند که با تو بیعت کنند که دیگر هرگز شرک به خدا نیاورند و سرقت و زنا کاری نکنند و اولاد خود را به قتل نرسانند و بر کسی افترا و بهتان میان دست و پای خود نبندند (یعنی فرزندی را که میان دست و پای خود پرورده و علم به آن از انعقاد نطفه او دارند به دروغ به کسی غیر پدرش نبندند) و با تو در هیچ امر معروفی مخالفت نکنند، بدین شرایط با آنها بیعت کن و بر آنان از خدا آمرزش و غفران طلب، که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.