2 سال پیش / خواندن دقیقه

حروف ابجد چه حروفی هستند ؟ + روش محاسبه و کاربردها

حروف ابجد روشی برای مرتب سازی حروف در زبان عربی است که بر پایه الفبای اولیه خط فنیقی می باشد، سه نوع حروف ابجد وجود دارد و این حروف کاربردهای بسیار مناسبی دارند.

حروف ابجد چه حروفی هستند و چگونه محاسبه می شوند؟

کلمه ابجد به چهار حرف ابتدایی الفبای قدیم سامی اشاره می کند که به جای اعداد از آن استفاده می شد. یعنی با استفاده از حروف ابجد، ارزش عددی حروف مشخص می شد و در ترتیب بندی، طالع بینی و علوم غریبه از این حروف استفاده می شد. این حروف روشی برای مرتب سازی حروف در زبان عربی بر پایه الفبای اولیه خط فنیقی است. گاهی مواقع از این روش برای شماره گذاری صفحات یا موارد استفاده می شود پیش از هر کاربردی بهتر است با روش محاسبه حروف ابجد که در این بخش از نمناک شرح داده شده است آشنا شویم.

انواع حروف ابجد

سه نوع حروف ابجد وجود دارد که عبارتند از:

ابجد کبیر
ابجد صغیر
ابجد وسیط

اعداد نسبت داده شده به 28 حرف ابجد کبیر از یک تا هزار است. در واقع اعداد 1 تا 1000 بین 28 حرف عربی تقسیم شده است. اگر هر یک از اعداد حروف ابجد کبیر که از 9 بزرگتر است را به 9 تقسیم کنیم باقیمانده آن اعداد ابجد صغیر خواهد بود و اگر به جای 9، اعداد ابجد کبیر را به 12 تقسیم کنیم، باقیمانده آن ابجد وسیط است. اما بیشترین موارد استفاده را حروف ابجد کبیر دارد.

به مربع ارزش عددی حروف ابجد کبیر، ابجد اکبر گفته می شود. برای مثال ابجد اکبر حرف "ی" برابر با 100 و یا ابجد کبیر حرف "ق" برابر 10000 خواهد بود.

ابجد کبیر :

(الف =1 )، (ب = 2 ) ، ( ج = 3 ) ، ( د = 4 ) ، (ه = 5 ) ، ( و = 6 )

( ز = 7 ) ، ( ح = 8 ) ، ( ط = 9 ) ، ( ی = 10 ) ، ( ک = 20 ) ،( ل =30 )

( م = 40 ) ، ( ن = 50 ) ، ( س = 60 ) ، ( ع = 70 ) ، ( ف = 80 ) ، ( ص = 90 )

( ق = 100 ) ،( ر = 200 ) ، ( ش = 300 ) ، ( ت = 400 ) ، ( ث = 500 ) ، ( خ = 600 )

( ذ = 700 ) ، ( ض = 800 ) ، ( ظ = 900 ) ، ( غ = 1000 )

( گ = 2000) ، ( چ= 3000) ، ( پ= 4000) ، ( ژ= 5000)

حروف ابجد کبیر

ابجد صغیر

(الف =1 )،(ب = 2 ) ، ( ج = 3 ) ، ( د = 4 ) ، (ه = 5 ) ، ( و = 6 )

( ز = 7 ) ، ( ح = 8 ) ، ( ط = 9 ) ، ( ی = 10 ) ،( ک = 8 ) ، ( ل = 6 )

( م = 4 ) ، ( ن = 2 ) ، ( س = 6 ) ، ( ع = 10 ) ، ( ف = 8 ) ، ( ص = 6 )

( ق = 4 )

( ر = 8 ) ، ( ش = ساقط ) ، ( ت = 4 ) ، ( ث = 8 ) ، ( خ = ساقط ) ، ( ذ = 4 ) ، ( ض = 8 ) ، ( ظ = ساقط ) ، ( غ = 4 )

( گ = 2) ، ( چ= 3) ، ( پ= 4) ، ( ژ= 5 )

ابجد وسیط

(الف =1 )،(ب = 2 ) ، ( ج = 3 ) ، ( د = 4 ) ، (ه = 5 ) ، ( و = 6 ) ، ( ز = 7 ) ، ( ح = 8 ) ، ( ط = 9 ) ، ( ی = 10 )

( ک = 8) ،( ل =6) ، ( م = 4) ، ( ن = 2) ، ( س = 0) ، ( ع = 10) ، ( ف = 8) ، ( ص = 6) ، ( ق = 4)

( ر = 8) ، ( ش = 6) ، ( ت = 4) ، ( ث = 8) ، ( خ = 0) ، ( ذ = 4) ، ( ض = 8) ، ( ظ = 0) ، ( غ = 4 ) .

( گ = 8) ، ( چ= 0) ، ( پ= 4) ، ( ژ= 8 ) .

ابجد مانند الفبای عربی، 28 حرف دارد. در ادبیات فارسی، معادل سازی این حروف با اعداد برای ساخت رمز، کاربرد فراوانی دارد و به این معادل سازی حساب جمل بر وزن گسل گفته می شود. حساب جمل به خصوص در صنعت لغز در نظم فارسی، بسیار پرکاربرد است. یعنی ارتباط یک به یک اعداد را در حساب جمل با حروف در الفبای ابجد محاسبه می کنند.

حال می توان گفت که به جای دسته بندی مطالب با حروف الف ب پ ت ث ... بهتر است روش قدیمی استفاده از الف ب ج د ه و ... را به کار برد زیرا دارای ظرافتی نهفته می باشد و آن تطابق با اعداد است.

نکته دیگر این است که اگر تقسیم های مورد نظر از ده بیشتر باشد، بعد از "ی" ننویسید "ک"، بلکه از "یا" استفاده کنید که معادل 11 است (ی + الف = 10 + 1)، و بعد "یب" معادل 12 و "یج" معادل 13 و الی آخر. شاید بارها با این ترتیب شماره گذاری در صفحات پیش گفتار کتابها مواجه شده باشید.

برای سادگی در حفظ حروف ابجد، هر چند تا حرف پیاپی به شکل واژه در آمده و تلفظ می شوند. این واژه ها عبارت اند از:اَبْجَدْ - هَوََزْ - حُطّی - کَلَمَنْ - سَعْفَصْ - قَرَشَتْ - ثَخَِذْ - ضَظِغْ.

حروف ابجد

نحوه تبدیل حروف ابجد به اعداد

نام هرکسی را می توان بر حسب حروف ابجد به عدد تبدیل کرد. به طور مثال:علی = 110 ، ندا = 55.

برای تبدیل نام به عدد، می بایست عدد متناظر با حروف را با یکدیگر جمع کنید؛ برای مثال:علی = (ع=70 ، ل =30 ، ی =10) ← (110=10+30+70)

حرف همزه (أ) و الف (ا) هر دو عدد 1 می باشند و حروفی که تشدید دارند یک حرف محسوب می شود، مثلا کلمه فَعّال برابر است با 181. اما به طور استثناء حرف ل مکرر در واژه الله، دو حرف محسوب می شود. به همین دلیل عدد کلمه اللّه 66 می شود؛ چون ا 1، ل 30، ل 30 و ه 5 است.

در مورد حروف فارسی که الفبای ابجد آنها را ندارد یعنی "پ"، "چ"، "ژ"، و "گ"، عدد ابجد آنها برابر با حرف مشابه آن ها در عربی در نظر گرفته شود؛ پ= ب، چ = ج، ژ= ز، و گ= ک. در برخی منابع برای محاسبه ابجد اسامی که در آنها این حروف فارسی به کار برده شده است، به جای در نظر گرفتن عدد حروف عربی مشابه، ارزش عددی آنها را برابر صفر محسوب می کنند. در منابعی نیز به "گ" ارزش دوهزار، به "چ" ارزش سه هزار، به "پ" ارزش چهارهزار و به "ژ" ارزش پنج هزار داده اند.

گاه در کلماتی، یک حرف مشد است که در خواندن دو حرف و در نوشتن یک حرف است مانند کلمه محمّد که حرف م در آن مشدد است. بنابراین عدد محمد؛ ٩٢ است ، نه ١٣٢ !

تبدیل کردن حروف ابجد

انواع کاربرد حروف ابجد :

1. ترتیب بندی: در متون بسیاری به جای شماره گذاری با اعداد، از حروف ابجد استفاده می شود. در برخی کتاب ها نیز صفحات مقدمه با حروف ابجد شماره گذاری می شود.

2. رمزگذاری: از حروف ابجد برای نوشتن رمز نیز استفاده می شود. مثلا در متن یک نامه یا یک نوشته می توان به جای اشاره مستقیم به یک واژه یا جمله، معادل عددی ابجد آنها نوشته شود و یا بالعکس آن نیز امکان پذیر است.

3. موسیقی:از حروف ابجد در موسیقی پس از اسلام، در ثبت اصوات و دساتین استفاده شده است. به عنوان مثال نغمه های دستگاه شور با حروف ابجد عبارت بودند از:«یح یه یب ی ح. ه. ج. ا» و فاصله ها و ابعاد آن ها:«ط ط. ج‍ ج‍ ط. ج‍ ج» که در موسیقی امروز به ترتیب نت های سل، لاکرن، سی بمل، دو، ر، می بمل، فا و سل را تشکیل می دهند.

4. تاریخ: از حروف ابجد می توان برای به خاطر سپاری اعداد مهم یا تاریخ های مهم استفاده کرد. مثلا می توان اعداد و حروف معادل آنها را مانند یک واژه یا شعر به خاطر سپرد. مثلا کلمه عدل مظفر با حساب جمل، 1324 می شود. این عدد همان سالی است که مظفرالدین شاه، مشروطیت را امضاء نمود.

5. علوم غریبه:مردم در گذشته اعتقاد داشتند که اعداد روح حروف هستند. به عنوان نمونه میان کلماتی که اعداد یکسانی داشتند ارتباط خاصیی وجود دارد. بخشی از علوم غریبه بر مبنای رابطه حروف و اعداد و توانایی ترکیب روح کلمات با هم استوار شده است.

6. عرفان:علم حروف در عرفان اسلامی اهمیت بسیاری داشته است و آثاری نیز در باب آن به جا مانده است مانند رساله "الدر المکنون فی علم‏ الحروف"، ‏و رساله "مفتاح الاسرار در علم جفر و حروف" از محی الدین عربی.

7. اسطرلاب:با توجه به درآمیختگی علم حروف و اعداد ابجد در زمانهای قدیم بسیاری از تقویم و طلسم هایی که مصریان و بابلی ها درست می کردند، این حروف کاربرد فراوانی داشته است. در علم اسطرلاب نیز به همین منوال از حروف ابجد استفاده می شود.