شاید تماشای آسمان شب از میان آلودگی نوری شهر‌ها را غیرممکن بدانید؛ ولی باید یادآوری کنیم که هنوز پدیده‌هایی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها لذت ببرید و برای دقایقی از تنش‌های روزمره فاصله بگیرید. برای تماشای بسیاری از این رویدادها، به ابزار گران‌قیمتی نیاز ندارید و کافی است دست‌کم ۱۵ دقیقه پیش از شروع رصد به پشت‌بام یا هر فضای باز دیگری بروید تا چشم‌هایتان به شرایط تاریکی عادت کند.
حتی اگر با صورت‌های فلکی و جهت‌یابی در آسمان شب آشنا نیستید، جای نگرانی نیست؛ چراکه اپلیکیشن‌های نقشه‌ی آسمان برای گوشی‌های هوشمند با استفاده از حسگرهای موجود در این گجت‌ها، پس از تایپ نام هدف مدنظر، شما را به‌سمت آن هدایت می‌کنند. بسیاری از این اپلیکیشن‌ها به قابلیت دید در شب مجهز هستند تا با تبدیل تمام نور‌های موجود در صفحه‌نمایش به رنگ قرمز، به حفظ سازگاری چشم‌های شما با تاریکی کمک کنند.
آسمان شب در آذر ۱۴۰۱
رویدادهای رصدی آذر امسال پرتعداد نیستند؛ ولی پربارند. مریخ پس از ۲ سال به نزدیکی زمین می‌رسد و در آسمان خودنمایی می‌کند. در پایان این ماه نیز مانند هرسال، شاهد بارش شهابی جوزایی خواهیم بود. در ادامه، فهرست رویدادهای رصدی این ماه را باهم مرور می‌کنیم.
پنجشنبه ۳ آذر: ماه نو
ماه نو پس از غروب خورشید در ایران، در ساعت ۲۲:۵۸ پنجشنبه ۳ آذر اتفاق می‌افتد؛ بنابراین، در ایران مشاهده‌پذیر نیست.
پس از غروب جمعه ۴ آذر، هلال ماه از سراسر زمین دیده می‌شود.
دوشنبه ۱۴ آذر: مقارنه (اختفا) ماه و سیاره اورانوس
ماه و سیاره اورانوس در شامگاه ۱۴ آذر در مقارنه‌ای بسیار نزدیک، در آسمان به فاصله‌ی کمتر از یک درجه‌ای از یکدیگر می‌رسند. این فرصت مناسبی است تا اورانوس را به‌کمک ماه در آسمان پیدا کنید. اورانوس در این شب پایین‌تر از قرص ماه قرار دارد.
در نیمه‌ی شمال‌غربی ایران، این سیاره پشت ماه پنهان می‌شود که به این پدیده اختفا گفته می‌شود. اختفای ۱۴ آذر اورانوس بسته به مکان رصدگر، حدود ساعت ۲۰:۱۵ آغاز خواهد شد. طولانی‌ترین مدت این اختفا در ایران، در شهر ماکو استان آذربایجان‌غربی و به‌مدت تقریبی یک ساعت دیده می‌شود.
در مناطقی که در فاصله‌ی تقریبی ۲ کیلومتری از مرز ناحیه‌ی اختفا در نقشه قرار دارند، اختفا به‌صورت خراشان دیده می‌شود. در اختفای خراشان، قرص سیاره از پشت کوه‌ها و عوارض سطحی لبه ماه عبور می‌کند و نمای شگفت‌انگیزی در میدان دید تلسکوپی ایجاد می‌کند.
چهارشنبه ۱۶ آذر: مقارنه ماه و سیاره‌ی مریخ
پس از غروب ۱۶ آذر، ماه و سیاره مریخ در فاصله‌ی ۶٫۵ درجه‌ای از یکدیگر در افق شرقی دیده می‌شوند. مریخ در نزدیکی ماه به‌شکل ستاره‌ای درخشان و سرخ رنگ دیده می‌شود. در طول شب، این دو به یکدیگر نزدیک می‌شوند تا پیش از روشن‌شدن آسمان در صبحگاه روز بعد، به فاصله‌ی بسیار نزدیک ۱/۵ درجه‌ای از یکدیگر برسند.
طرح زمینه برگرفته از آرامگاه شیخ احمد جامی در شهرستان تربت‌جام، خراسان رضوی
پنجشنبه ۱۷ آذر: ماه کامل
پنجشنبه ۱۷ آذر: سیاره‌ی مریخ در مقابله
در این روز، سیاره‌ی مریخ در وضعیت مقابله نسبت به زمین قرار می‌گیرد و نزدیک‌ترین فاصله از زمین در طول سال را خواهد داشت. همچنین به‌دلیل قرارگرفتن در نقطه‌ی مقابل خورشید در آسمان، از زمان غروب آفتاب تا طلوع آن در روز بعد در آسمان دیده می‌شود.
مریخ و زمین تقریباً هر ۲۶ ماه یک بار در وضعیت مقابله قرار می‌گیرند؛ ولی به‌دلیل کشیدگی نسبتاً زیاد مدار مریخ که به‌شکل بیضی دیده می‌شود (مدار همه‌ی سیاره‌ها به‌شکل بیضی و فقط کشیدگی آن‌ها متفاوت است)، فاصله‌ی مریخ و زمین در بعضی از مقابله‌ها از مقابله‌های سال‌های دیگر کمتر است.
درصورتی‌که در نزدیکی زمان مقابله، مریخ در حضیض مداری (کمترین فاصله از خورشید) قرار داشته باشد، فاصله‌ی مریخ از زمین به حداقل می‌رسد و مریخ در آسمان بزرگ‌تر و درخشنده تر دیده می‌شود. به این مقابله که هر ۱۵ یا ۱۷ سال یک بار تکرار می‌شود، «مقابله حضیضی» گفته می‌شود. آخرین مقابله از این نوع در سال ۱۳۹۷ اتفاق افتاد.
مقابله‌ی امسال چیزی بین مقابله‌ی حضیضی و مقابله‌ی اوجی خواهد بود. قطر ظاهری مریخ در این مقابله ۱۷٫۲ ثانیه قوسی خواهد بود (درمقایسه‌با ۲۴٫۳ ثانیه قوسی در سال ۱۳۹۷ و ۱۳٫۴ ثانیه قوسی در سال ۱۴۰۵). مریخ در روز‌های نزدیک به مقابله، به درخشندگی ظاهری قدر ۱٫۹- می‌رسد و از هر ستاره‌ای در آسمان درخشان‌تر خواهد بود. همچنین پس از ماه و سیاره‌ی مشتری، سومین جرم پرنور در آسمان شب است و با ته‌رنگ نارنجی، به‌آسانی در آسمان شناسایی می‌شود.
با استفاده از تلسکوپی کوچک، می‌توانید قرص سیاره‌ی مریخ را ببینید. برای دیدن جزئیات سطح مریخ، به تلسکوپی با قطر بیش از ۱۳۰ میلی‌متر نیاز خواهید داشت. با تلسکوپ مناسب می‌توانید کلاهک‌های یخ قطبی و دشت‌ها و طوفان‌ها شن و ابر‌های مریخ را ببینید.
پیش‌نیاز رصد جزئیات سطحی سیاره‌ها، پایداری و نبود آشفتگی جوی است؛ وگرنه با بهترین تلسکوپ‌ها نیز تصویری محو و بدون جزئیات دیده می‌شود. میزان پایداری جو را که «دید نجومی» نامیده می‌شود، می‌توانید از سرعت چشمک‌زدن ستاره‌ها تخمین بزنید. هرچه ستاره‌ها سریع‌تر چشمک بزنند، جو آشفته‌تر است و شرایط برای رصد مناسب نیست.
تصویر مریخ آن‌گونه که با استفاده از تلسکوپ ۲۵۰ میلیمتری دیده می‌شود
نکته‌ی دیگری که برای رصد مریخ باید در نظر بگیرید، گردش مریخ به دور خود است که ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه (۳۷ دقیقه بیشتر از زمین) طول می‌کشد. در هر شب رصدی، با گردش مریخ به دور خود، بخش‌های متفاوتی از سطح آن برای رصدگر زمینی نمایان می‌شود.
همان‌طورکه گفته شد، برای رصد مریخ از زمان غروب خورشید و تاریک‌شدن آسمان، تا پیش از روشن‌شدن آسمان در صبحگاه روز بعد فرصت دارید. مریخ در ابتدای شب در شرق دیده می‌شود و ساعت ۱۲ شب به بالای سر می‌رسد و پیش از طلوع آفتاب در غرب آسمان قرار می‌گیرد. برای مطالعه بیشتر درباره‌ی سیاره‌ی مریخ می‌توانید به اینفوگرافیک ناسا مراجعه کنید.
مقاله مرتبط:
- آموزش جهت‌یابی در آسمان شب: اندازه‌گیری زاویه‌ها با استفاده از دست
چهارشنبه ۲۳ آذر: اوج بارش شهابی جوزایی
بارش شهابی جوزایی یکی از دو بارش شهابی تضمین‌شده‌ی هر سال است. شهاب‌های این بارش از برخورد ذرات به‌جامانده از سیارک «۳۲۰۰ فایتون» با جو زمین ایجاد می‌شوند. این سیارک هر ۱٫۴ سال یک بار مدار خود را تکمیل می‌کند؛ به‌همین‌دلیل، ذرات ایجادکننده بارش شهابی به‌سرعت جایگزین می‌شوند و نرخ ساعتی شهاب‌ها (ZHR) تقریباً ثابت باقی می‌ماند. ذرات به‌جامانده از سیارک فایتون درشت‌تر از ذرات سایر بارش‌های شهابی هستند و با سرعت کمتری از بارش‌های دیگر نیز به جو زمین برخورد می‌کنند.
این دو دلیل باعث می‌شوند شهاب‌های بارش جوزایی پرنورتر و کندتر باشند و درنتیجه، ساده‌تر دیده شوند. کانون این بارش در آسمان، صورت فلکی دوپیکر (جوزا، Gemini)، حدود ساعت ۲ بامداد ۲۳ آذر به نزدیکی سَرسو (بالای سر) می‌رسد و این بهترین زمان برای مشاهده بارش شهابی است؛ ولی امسال ماه (با ۶۴ درصد سطح روشن) از حدود ساعت ۲۲ شب ۲۲ آذر تا طلوع آفتاب ۲۳ آذر در آسمان حضور دارد و شهاب‌های کم‌نور را محو می‌کند.
بنابراین، بهترین زمان برای مشاهده‌ی بارش جوزایی امسال پس از تاریک‌شدن آسمان در ۲۲ آذر تا پیش از طلوع ماه است. اگر از منطقه‌ای دور از آلودگی نوری تماشاگر این بارش باشید، می‌توانید حدود ۱۲۰ شهاب در هر ساعت ببینید.
طرح زمینه برگرفته از مسجد خسروشیر در شهرستان جُغَتای، خراسان‌رضوی
برای تماشای بارش شهابی، حداقل یک ساعت در محیطی تاریک با افقی تا حد امکان باز به آسمان خیره شوید. راحتی در زمان رصد بسیار به شما کمک می‌کند؛ بنابراین، یک زیرانداز ضخیم برای نشستن یا درازکشیدن و لباس گرم با خود به‌همراه داشته باشید. در آسمان شهری، احتمالاً می‌توانید تعداد انگشت‌شماری از پرنورترین و زیباترین شهاب‌های این بارش را در یک ساعت رصد خود مشاهده کنید.
حضور یک یا چند همراه لذت رصد را چند برابر خواهد کرد و ممکن است به‌کمک هم شهاب‌های بیشتری ببینید. برای رصد بارش شهابی به هیچ ابزاری اپتیکی نیاز نخواهید داشت و فقط باید صبور باشید.
اگر به مقاله‌های راهنمای رصد آسمان شب علاقه دارید، دیدگاه خود را برای بهترشدن آن با پلاس وی به‌‌اشتراک بگذارید
