سنگ قبر 32 میلیون تومانی در ویترین مرگ!

منظورش تصویر روی سنگ قبرهایی است که به یک طرف دیوار تکیه داده اند. مرد جوان مغازه دار است، ایستاده دست هایش را به کمر زده و آدامسش را از یک گوشه لپ، به آن طرف سُر می دهد. نگاهم بر تصویر دخترکی می ماند:«یعنی این هم زنده است؟» کمی به جلو خم می شود و تصویر را نگاه می کند:«نمی دانم، ما خودمان برای نمونه می زنیم تا مشتری ببیند. خیلی ها را در اینترنت پیدا می کنیم.»

اینها مکالمه ای کوتاه با یکی از مغازه داران بازار سنگ قبر در ظهر یک روز پاییزی است؛ یکی از ده ها مغازه داری که از ٤٠، ٥٠ سال پیش، اینجا سنگ قبر می فروشند. مغازه دار بی حوصله است؛ این پا و آن پا می کند. نگاه های پرسشگرمان برایش بی تفاوت است:«مردم اغلب آخر هفته ها می آیند سنگ قبر بخرند، انتخاب شان هم از روی این نمونه هاست اما درنهایت قیمت است که حرف آخر را می زند. مردم اینها را می بینند و انتخاب می کنند؛ مثل منوی رستوران ها. یکی قیمه دوست دارد، یکی قورمه.»

قیمت ها از ٥٠٠ هزار تومان با سنگ قبرهای ایرانی درجه دو و سه شروع می شود و به ٥، ٦ میلیون تومان با سنگ های مرغوب می رسد و روی عدد ٣٠ میلیون تومان به اوج می رسد؛ ٣٠ میلیون تومان ناقابل برای یک سنگ مرمر صورتی، گران ترین سنگ قبر بازار. سنگ آهکی، ترد و رسوبی که ٩٠ درصدش فلز است. اینجا در علی آباد هر کاری قیمتی دارد، خط بزنند، ٥٠ تومان می گیرند؛ حکاکی کنند، ٢٠٠، ٣٠٠ هزار تومان می شود؛ تصویر بزنند، ٥٠، ٦٠ هزار تومان؛ خطش را رنگ کنند، ٥٠ هزار تومان.

 

 اینها حداقل قیمت هاست، سرجمع می شود یک میلیون و ٥٠٠ تا یک میلیون و ٦٠٠ هزار تومان. همه اینها برای یک سنگ ١٨٠ در ٦٠ سانتی متر. آنهایی که تصویر خاصی بخواهند، خط منحصر به فردی سفارش دهند و رنگ قابل توجهی را انتخاب کنند، هزینه هایش به مراتب بالاتر می رود. مثل مشتریان سنگ مرمر یا سنگ شبق ٦ میلیون تومانی که خیلی هم سخت پیدا می شود. می گویند از وقتی کارخانه اش را ایتالیا خریده، دیگر به این راحتی ها نمی شود خرید.

کسی هم این سنگ ها را سفارش می دهد؟

بله؛ همین چند وقت پیش بود، رئیس یک کارخانه معروفی آمد و سفارش داد؛ کارش حدود ٣٢ میلیون تومان شد.

این سنگ ها را نمی دزدند؟ امنیت دارد؟

معمولا در قطعه های ٧٤ یا ٧٦ بهشت زهرا یا در آرامگاه ها یعنی همان قبرستان های خصوصی این سنگ ها را می زنند. این سنگ به درد جای سردسیر با بارندگی و آفتاب بیش از حد نمی خورد؛ شرایط خودش را دارد. کلا همه سنگ های بهشت زهرا را می شود به راحتی دزدید.

اینها را همان مغازه دار می گوید. همه سنگ هایش این قدر فاخر و گران نیستند. ایرانی و خارجی دارند. ایرانی ها مثل گرانیت نطنز اصفهان و گرانیت ممتاز، اینها کیفیت متوسطی دارند، سنگ های چینی هم هستند که به برزیلی آن را می شناسند، قیمت این چینی های معروف به برزیلی از یک میلیون و ١٠٠ هزار به بالا شروع می شود، سیاه براق است، مثل خیلی از سنگ هایی که در قبرستان ها می شود دید. به قول مغازه داران، تعریفی هم ندارد؛ اما خیلی فروخته می شود.

قیمت ایرانی ها با چینی ها فرق چندانی ندارد؛ اما بین سنگ های ایرانی می شود ارزان تر هم پیدا کرد، مثل همان ها که ٥٠٠، ٦٠٠ هزار تومانی است، سنگ های ارزانی که به گفته مغازه داران تضمینی نیست که یکی، دو سال بیشتر روی قبر بماند؛ باران و برف و آفتاب زود خرابش می کند و پوسته اش در می آید.

تصویر آدم های آشنا، در مغازه کناری توجه هر عابری را جلب می کند؛ هادی نوروزی، سیمین بهبهانی، عباس کیارستمی، شاملو و.... تصاویر آنها روی سنگ قبرها حک شده، هر مغازه، سنگ قبر خاصی برای هر کدام از آنها زده است.

این سنگ قبر واقعی هادی نوروزی است؟
نه؛ برای نمونه زدیم.

خانواده نوروزی ناراحت نمی شوند؟
نه چرا ناراحت شوند؛ از خدایشان هم باشد، سنگ قبر به این قشنگی.

تا حالا شده عکس کسی را برای نمونه بزنید، بعد صاحبش پیدا شود و شاکی شود؟
نه؛ اما یک بار برای یک پسر جوان سنگ قبر زده بودیم، بعد از روی همان عکس یک سنگ قبر برای نمونه درست کردیم، پدرش بعد از مدتی آمد و خیلی ناراحت شد، داد و بیداد کرد، دوست نداشت عکس پسرش روی سنگ دیگری باشد. ما هم عکسش را پاک کردیم، عکس دیگری زدیم.

این را مغازه دار کناری می گوید، حق به جانب کلمات را ادا می کند. عکس هادی نوروزی را می توان با ژست های مختلف در همه مغازه ها دید. هر کدام از مغازه ها یک تصویری از او را بر روی سنگ های سیاه حک کرده اند؛ آنجا خیلی های دیگر را هم می توان دید، مثل داوود رشیدی که مدت زیادی از فوتش نمی گذرد یا حمیده خیرآبادی و مرتضی پاشایی و خسرو شکیبایی و... تصاویر، درست شبیه خود آدم هاست:«قبلا عکس ها را با دست می زدند، حالا با دستگاه لیزر. قبلا شباهت ٦٠ درصد بود، حالا ١٠٠درصد. این عکس ها قبرستان را شبیه آلبوم دیجیتالی کرده.» این را همان مغازه دار جوان می گوید و جواب تلفنش را می دهد. اینجا انگار نمایشگاه عکس است؛ همه سنگ ها تصویری دارد. رضا عابدینی پای ثابت خیلی از مغازه های راسته سنگ قبرفروشی علی آباد است؛ سنگ قبرهای سفید و رنگی باتصویر و بی تصویر:«این عکس همکارمان است؛ رضا مغازه سنگ فروشی دارد، زنده است.»

این را با خنده می گوید. تصویر، مرد جوانی را نشان می دهد که روی صندلی نشسته و او را با دو واژه «هنرمند معاصر» وصف کرده اند. جوان متولد سال ٦١ با تاریخ های فوت متفاوت. رضا عابدینی همان اطراف است، از راه می رسد:«خانمم بفهمد سنگ قبر دارم، مرا می کشد.» اینها را می گوید و عکاس از خودش و سنگ قبرش عکس می گیرد. علامت «لایک» را نشان می دهد:«خودم بمیرم، باید برایم سنگ مرمر بزنند. این سنگ ها را نمی خواهم.» می خندد.

شاگرد مغازه سنگ سیاهی را بر می دارد و درسته می گذارد جلو دست مردی که با دستگاه فرز، مقابل مغازه روی زمین نشسته:«مردم خیلی روی سنگ ها سلیقه به خرج می دهند، قبلا زیاد روی سنگ قبرها عکس نمی زدند، حالا خیلی ها این کار را می کنند.» شاگرد مغازه اینها را می گوید و می نشیند کنار حکاک. حکاک مرد ٣٦ ای است، قبلا برقکار بوده، حالا ٧، ٨ سالی می شود که روی سنگ ها، حکاکی یا به قول خودش حجاری می کند، شعر و تاریخ تولد و فوت را می نویسد، کارش زیاد است، مشتری سفارش شعر بلند بالایی داده:«به کار خط خیلی علاقه داشتم، باجناقم اینجا را به من پیشنهاد کرد، بالاخره کسی که بخواهد روی خط کار کند، بهترین جا اینجاست، چون تیراژ کار بالاست.» اسمش «وحید» است. می گوید کارش مثل مرده شورهاست:«این کار هم بعد از مدتی عادی می شود.»

وحید سنگ قبر خودش را هم نوشته بود:«خودم روی سنگ قبرم را نوشتم و جای تاریخ فوت را خالی گذاشتم، زنم فهمید، سنگ قبرم را شکاند.» این جمله آخر را با خنده می گوید. «مرتضی» کنار دستی اش هم که فروشنده سنگ است، می زند زیر خنده.

وحید می گوید:«اینجا بهترین سنگ قبرهای کشور را می زنند. ما از اینجا برای همه شهرها، سنگ می فرستیم.» می پرسم:«حکاکی روی کدام مدل از این سنگ ها را بیشتر دوست داری؟» جواب می دهد:«شبق. نوشته روی شبق خیلی قشنگ می شود، اما لامصب سنگش گران است، ١٠ میلیون تومانی می شود، هر چند که ما سنگ ٦٠ میلیونی هم داشتیم که مرمر بود و نوشته رویش از فلان ماده و... اینها را مولتی میلیاردرها سفارش می دهند، همان ها که وقتی می آیند اینجا حتی از ماشین پیاده نمی شوند.» خنده تلخی می کند. می گوید سلیقه مردم عوض شده، قبلا ساده می گرفتند، الان اگر سری به بهشت زهرا بزنید، تنوع را می بینید، قبرستان پر شده از سنگ های ١٠ سانتی، با خط های خاص و چهره زنی های خاص تر:«مثلا مشتری عکس مرده را می آورد، آرایش کرده، اصرار دارد عین همان هم روی قبر زده شود.

ما می زنیم اما بهشت زهرا خودش یک مقدار روی این عکس ها حساس است؛ مثلا تصویر زنان با موهای بیرون آمده و آرایش کرده را ممنوع کرده.» سازمان بهشت زهرا برای سنگ قبرها قانون دارد؛ مثلا برای همین عکس ها یا ارتفاع سنگ ها، اما مغازه داران می گویند که «مردم قاچاقی این سنگ ها را می زنند»:«سازمان خیلی با قطعه های قدیمی کاری ندارد، آنجا حتی می توان کتیبه زد. به هرحال بعضی با این کارها، دلشان خوش می شود. برای برخی این کارها حکم آبرو دارد؛ مثلا روی سنگ را با مس یا طلا حکاکی می کنند، فقط همان مس نزدیک به ٧ میلیون تومان می شود. یک مشتری هم داشتیم که روی سنگ را قلمکاری کرد. مردم می خواهند هر کاری از دستشان برمی آید برای عزیز از دست رفته شان بکنند. اگر این طور نبود که ما نمی توانستیم اینجا نان بخوریم.» می گوید مردم دنبال کارهای سفارشی هستند، خط خوب، عکس خوب. کیفیت خوب.

شما با این تجملات موافقید؟
نه خیلی، اما وقتی مشتری می خواهد، ما انجام می دهیم. ندهیم، می رود سراغ مغازه بعدی. در همین وضع هم کار و بار کساد است.

چرا؟ آدم ها کمتر می میرند؟
نه، مثل قبل است. مردن نه زیاد شده نه کم. اما مغازه ها و ویزیتورهایشان زیاد شده اند. همین هم شده تا ما برویم سمت کارهای تجملاتی تا پول دربیاوریم. سود کارمان پایین آمده. قبلا سنگ را می خریدیم ٥٠ هزار تومان، می فروختیم ٥٠٠ هزار تومان. الان ٢٠٠، ٣٠٠ هزار تومان می خریم، می فروشیم همان ٥٠٠ هزار تومان.

اینها را می گوید و مشغول کار می شود. حکاکی اش رو به تمام شدن است:«این سنگ نانوپلاس است، با خطاطی اش می شود نزدیک به دو میلیون تومان.» تاریخ فوت را خالی می گذارد. خیلی برایش پیش می آید، سنگ هایی که تاریخ فوت ندارد:«برخی می آیند برای خودشان سنگ قبر سفارش می دهند و جای تاریخ وفات را خالی می گذارند. سنگ قبر پیش ما در مغازه می ماند. برخی هم با خودشان می برند؛ مثلا مشتری داشتم، سنگ قبرش را با خودش برد آمریکا. یا یک مورد خاصی هم بود که سه سنگ قبر برایش زدند، اولین سنگ قبرش پیش ماست، مال یکی از بازیگران است، ظاهرا سه بار ازدواج کرده بود، هر کدام از همسرانش یک سنگ قبر برایش زدند. زن دوم، سنگ قبر سفارشی زن اول را برداشت و یکی دیگر سفارش داد. زن سوم هم سنگ قبر سفارش داد و با خود برد خارج از کشور.» سنگ قبر اول را نشان می دهد. پشت سنگ قبرها پنهانش کرده. «وحید» با کارش مشکلی ندارد، اما مرتضی می گوید:«هر جا می روم می گویم تو کار سنگ هستم، وقتی می گویم سنگ قبر، مردم یک جوری نگاه می کنند، کارمان کلاس ندارد.» این را می گوید و می خندد.

تاریخ فوت را می زند و دستگاه فرز را خاموش می کند:«کارها قبلا هنری تر بود، با دست می زدند، الان اما کارها بازاری شده، همه اش با دستگاه.» از باندهای مغازه کناری، صدای آهنگ شادی می آید، مغازه داران دنیایشان را از این چهره ها و سنگ های سیاه و مشتری های عزادار جدا کرده اند. آنها فقط سنگ می فروشند. از جوان ترینشان که ٢٦ساله است درباره کارش می پرسم:«ما خانوادگی سنگ قبر فروشیم. همه کس مان در همین کار است، منم از بچگی همین جا کار می کنم.» پیراهنش مشکی است.

شنیده اید برخی از این سنگ قبرها را می دزدند، مثل ایرج افشار یا روی برخی از سنگ ها مثل سنگ غلامحسین مظلومی، بازیکن پیشکسوت استقلال، اسید ریختند. این سنگ قبرها را چه می کنند؟
معمولا سنگ قبرهای گران و قیمتی را می دزدند، می برند یک لایه اش را برمی دارند، می سایند و دوباره رویش حک می کنند. یا اصلا می فروشند. اینها قابلیت استفاده مجدد دارد.

به همین راحتی؟
بله، همه سنگ های بهشت زهرا را می شود دزدید. دور سنگ قبرها سیمان است، همه را می شود با یک پیچ گوشتی درآورد.

اینها توضیحات آقای فراهانی است. فراهانی هنگام حرف زدن، اشاره ای به عکاس روزنامه می کند:«لطفا از این سنگ عکس نگیر.» تصویر سه رخ دختر جوانی است به اسم «صبا». تاریخ فوت مربوط به دو سال پیش است. دختر جوان اگر زنده بود، باید ٣٢سالش می بود. او برخلاف خیلی از تصاویر آن مغازه، واقعی است. سنگ قبر، سفارش خود فراهانی است، با همان شعر غمبار و تصویر سه رخ. او هر روز از صبح تا شب، به سنگ زل می زند، «صبا» دختر مورد علاقه اش بود.

سنگ قبرهای این مغازه، تنوع زیاد دارد. سفید، آبی و صورتی. برخی هم مثل تابلو نقاشی است، پر از رنگ و منظره:«فقط نقاشی روی این کار حدود دو میلیون تومان هزینه دارد. همین کار را یکی سفارش داد و با خودش به نیویورک برد. مردم مدل های مختلف دوست دارند؛ مثلا بعضی دوست دارند بالای سنگ قبرشان کتیبه باشد، آبی از آن روان شود و گل و بوته داشته باشد. اما نصب این سنگ ها ممنوع است.» اشاره اش به کتیبه ای بالای یکی از سنگ هاست. دو گلدان و آبی که از آن جاری است، باصفایش کرده:«این کار حدود ٧ میلیون تومان می شود، بیشتر هم استفاده مقبره ای دارد، چون نباید زیاد برف و باران بخورد، خراب می شود.

برخی از سنگ های رنگی هم شرایط نگهداری خاصی دارند؛ مثلا اصلا نباید شسته و با دستمال تمیز شوند.» مردم بیشتر سنگ های مشکی را می پسندند، با حکاکی ها و تصاویر سفید، هر چند که به گفته فراهانی، شعرها و طرح های روی سنگ، ارتباطی هم به شغل افراد دارد:«مثلا یکی که شاعر است، یکی از سروده هایش را روی سنگ قبرش می زند، شعرهای روی سنگ قبر هم بستگی به سن صاحب سنگ دارد. پیر باشد یا جوان، زن باشد یا مرد، مادر، پدر، دختر و ... شعرهایش با هم فرق می کند.»

دفتر شعرش را نشان می دهد، اشعاری از حافظ و سعدی و برخی از افراد ناشناس که در غم از دست دادن مادر، پدر، دختر، فرزند و ...اشعاری سروده اند.

قبرستان ها ویزیتور دارند، کسانی که با آلبوم هایشان سر خاک می روند و نمونه کارهایشان را به خانواده ها نشان می دهند. آنها قیمت های ارزان تری نسبت به مغازه ها می دهند، همان هایی هستند که این مغازه دارها به خونشان تشنه اند:«الان مغازه های جدید، هر کدام، ٥، ٦ ویزیتور دارند. کارهایی که ویزیتورها تبلیغ می کنند، کیفیتی ندارد.» سفارش هایشان، اول پاییز کم است، باید تا اسفندماه صبر کنند:«بیشتر سفارش ها از ٢٠ روز مانده به عید شروع می شود. مردم می خواهند وقتی سر خاک عزیزانشان می روند، سنگ قبرها هم مثل لباس هایشان بوی نویی بدهد. تابستان هم سفارش بالاست، به خاطر هوا. دم عید، تقریبا همه قبرها سنگ دارد.»
اینها را «میلاد» می گوید. مرد جوانی که در مغازه دوستش، سنگ قبر سیاه شکیلی دارد، رویش نوشته «خسته ام از جانی که گرفتار تن است.»:«وصیت کرده ام برایم سنگ قبر شبق ٨ سانتی بزنند.» اینها را با خنده می گوید و دستی به سبیل هایش می کشد:«شبق مثل آینه است.» نام مغازه شان شهریار است، همین هم شده تا اصلی ترین سنگ قبرشان، سنگ سیاهی با تصویر سفید شهریار باشد.