شامپانزه یا کودک انسان کدام باهوش تر است؟

شباهت و تفاوت انسان و شامپانزه

معمای تفاوت و شباهت انسان با شامپانزه بسیار پیچیده و نیاز به تحقیقات و بررسی فراوانی دارد و موضوع شباهت ها و تفاوت های انسان و گونه های میمون سان از آن بحث هاست که همیشه در محیط های علمی داغ بوده و هست. در این که عقل و شعور بشریت به گونه های دیگر جانوری می چربد، بحثی نیست، اما شواهدی هست که نشان می دهد گونه های دیگر جانداران، هر کدام مهارت ها و قابلیت هایی دارند که شاید بعضا به آنچه ما انسان ها داریم، می چربد. به این که این مهارت ها حاصل چیست کاری نداریم؛ ولی یک چیز مشخص است:آنچه ما داریم، برای سرآمدی ما در جوامع خودمان است و آنچه آنان دارند، برای سرآمدی آنها در جوامع خودشان. بعضی از این قابلیت ها، مانند پوست های زره مانند یا بال، راحت به چشم می آید و برخی دیگر، نیاز به ذره بین دارد. بیایید توانایی انسان و میمون سان ها را با هم مقایسه کنیم.

توله های جانورانی مانند کل یالدار آبی رنگ (blue wildebeest) چند ساعت پس از تولد می توانند بایستند، راه بروند یا حتی بدوند، اما توله شامپانزه ها که نزدیک ترین قرابت را به انسان دارند، مانند انسان ها دوره کودکی طولانی را طی می کنند و در چند سال اول با حفظ نزدیکی خود به والدین، مهارت های اصلی بقا را از آنها می آموزند.

بسیاری از مهارت هایی که ما پیچیده می دانیم، بین ما و بسیاری از جانداران دیگر مشترک هستند. البته مهارت هایی که شامپانزه ها می آموزند، از حیث پیچیدگی با ما قابل قیاس نیستند. ساخت نیزه برای شکار موریانه ها ـ کاری که شامپانزه ها بلد هستند ـ شاید پیچیده باشد، اما در قیاس با سواد خواندن و نوشتن انسان یا تشخیص تفاوت بین نقاشی های پیکاسو و مونه هیچ نیست.

توانایی در بازی های فکری

قطعا باور بر این است که پس از چند سال آموزش و یادگیری، انسان بتواند شامپانزه را در بازی فکری مغلوب کند. همین هم هست، اما بستگی به این دارد که بازی فکری چطور تعیین شود. تشخیص تفاوت بین طراحی مونه و پیکاسو پیش از این به زنبورهای عسل و کبوترها یاد داده شده است. البته به صورت گنجاندن غذا در کنار یکی از تابلوها و بعدها مقابله این جانداران با تابلوهای بدون غذا که طبعا جاندار مورد نظر، طبق شرطی شدگی خود عمل می کرد و به سمت تابلوی غذادار سابق می رفت.

با این حال، تفاوت فکری میان توله شامپانزه ها و طفل انسان چنان کم است که زمانی برخی روان شناسان تصور می کردند تفاوت کلیدی بین این دو مورد، نه در زیرساخت ذهنی که در رسوم فرهنگی و علوم ثبت شده بشر طی اعصار است. باور بر این بود که بار آوردن یک شامپانزه در محیطی کاملا انسانی، مهارت های انسانی و حتی مهارت زبانی و آداب سر میزنشینی را به او خواهد آموخت.

برای آزمودن این فرضیه، دو روان شناس از دانشگاه نوادا به نام های آلن و بئاتریکس گاردنر، شامپانزه ای به نام واشو را که سال 1344 / 1965 در آفریقای غربی زاده شده بود، در محیطی کاملا انسانی و مثل یک کودک انسان بزرگ کردند. با توجه به آزمایش های پیشین که نشان داده بود، شامپانزه ها ساختار آوایی لازم برای خلق آواهای انسانی را ندارند، زبان اشاره را به وی آموختند. واشو سال 1349 / 1970 که منزل گاردنرها را ترک کرد، قادر بود چند صد نشانه آوایی را ادا کند و حتی در مواجهه با پرنده ای مثل قو که ندیده بود، از ساختارهای ترکیبی، مانند پرنده آبی استفاده کند. با این حال بسیاری از دانشمندان با دیده شک نگاه کردند و مهارت واشو و دیگر میمون سانان را واکنشی به اشارات محققان دانستند.

راز زبان آموزی در کودک انسان

امروز واضح است که واشو با وجود واکنش های جذاب و انقلابی اش در حیطه علم، زبان را نیاموخته بود و امروزه هنوز برای دانشمندان سوال است که چه چیزی کودکان را قادر به یادگیری زبان می کند و اجازه خلاقیت های فراوان را به انسان می دهد؟

مایکل توماسلو، روان شناس و رئیس مشترک انستیتو انسان شناسی فرگشتی لایپزیگ آلمان، 30 سال به بررسی قابلیت شناختی انسان پرداخته تا جواب چنین سوالی را پیدا کند. وی در توضیح علت چرایی قدرت شناختی انسان، با طرح نظریه عمدیت مشترک دلیل را این گونه بیان می کند:برای شراکت با دیگران در فعالیت های همدستانه با اهداف و مقاصد مشترک.

شامپانزه ها برخلاف انسان ها، موجوداتی رسما اجتماعی نیستند و حتی در رده های پایین، سعی دارند با انواع حقه ها، به مایملک روسای قبایل خود دست درازی و حتی با معشوقه های آنها رابطه پنهانی برقرار کنند. همین خصلت، یعنی رقابت طلبی جنون وار شامپانزه ها، به آنها حافظه دیداری بالایی عطا کرده که حافظه دیداری انسان جلویش رنگ می بازد.

شامپانزه ها در یک بازی رایانه ای ساده، قرابت فکری بیشتری به الگوریتم هوش مصنوعی نشان دادند و تصمیم هایشان از رقبای انسانشان، به هوش مصنوعی نزدیک تر بود.

آیومو، شامپانزه ای جوان است که در دانشگاه کیوتوی ژاپن آزمایش شده است. این شامپانزه به خاطر حافظه بصری اش معروف شده و می تواند موقعیت تصادفی ارقام 1 تا 9 را در 67/0 ثانیه حفظ کند.

این در حالی است که شامپانزه ها، قدرت برقراری ارتباط انسان را ندارند. انسان قادر است مقصود خود را با اشاره انگشت (مثلا درخواست نمک سر میز غذا) به همتایانش بفهماند. جالب است بدانید در آزمایشی، توله شامپانزه یکساله در مقابل طفل یکساله انسان قرار گرفت و در حالی که طفل انسان مودبانه نشسته و با اشاره انگشت از قیم خود درخواست مقصودش را می کرد، توله شامپانزه بی قراری می کرد و در عین اشاره به سمت آیتم مورد نظر حمله ور می شد.

به نظر می آید، انسان ها با موهبت ارتباط زاده می شوند. در نهایت، برتری انسان غیرقابل کتمان است، اما نباید فراموش کرد که شامپانزه ها و انسان ها هرکدام مهارت هایی دارند که در دنیای خودشان به بقا و تعالی شان کمک می کند و جدا از حیث واضحات، با در نظر گرفتن ظرف زندگانی هر کدام از موجودات، می بینیم که هر گونه ای جایگاه و ارزش خود را دارد.