هفته گذشته رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانشبنیان معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری گفت در سال ۱۴۰۱ در افزایش تعداد شرکتها رکوردشکنی داشتیم. به گفته او بیش از هشت هزار و ۱۲ شرکت دانشبنیان تا امروز تایید شدهاند و ماهانه ۸۰۰ شرکت ارزیابی میشوند و زمان فرایند ارزیابی نیز کاهش زیادی داشته است.
اما این آمار در شرایط اعلام شده که بسیاری از کسبوکارهای آنلاین که بخشی از اکوسیستم دانشبنیان را تشکیل میدهند مدتهاست شرایط خوبی ندارند. عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی در واکنش به آمار شرکتهای دانشبنیان به «انتخاب» گفته نمیتوان افزایش ثبت شرکتهای این حوزه را منکر شد اما باید بررسی کرد چه تعداد شرکت تعطیل یا مجبور به تعدیل شدهاند: «نمیدانم ایشان این آمار را بر چه استنادی اعلام کردهاند اما در حوزه کسب و کارهای آنلاین دانشبنیان، شرایط خوب نیست چون بستر تمام و کمال ما اینترنت است. اگر بگویند تعداد ثبت شرکتهای این حوزه افزایش پیدا کرده است، من منکر نمیشوم ولی باید بررسی کرد که از این طرف چه تعداد کسب و کار خود را تعطیل کردهاند یا رو به تعطیلی هستند. اگر میخواهند آمار بگیرند، از ما بپرسند که چه قدر شرکتها تعدیل نیرو کردهاند و فروش چه قدر کاهش پیدا کرده است.»
رضا الفتنسب تاکید کرده که همه مردم به روشنی لمس میکنند که نمیتوان به راحتی از فضای مجازی استفاده کرد. به گفته او اگرچه ممکن است شرکتهای دانشبنیان حوزه صنعت یا کشاورزی رشد کرده باشند اما در حوزه آیتی آمار این موضوع را نشان نمیدهد: «بسیاری از کسب و کارهای آنلاین، شرکتهای خلاقی بودند که از معاونت علمی ریاست جمهوری مجوز گرفته بودند یا به اصطلاح دانشبنیان نوع سه بودند اما این اکو سیستم الان دچار مشکل است.» الفتنسب تاکید کرده که در حوزه آیتی پای صحبت هر کدام از فعالان شرکتهای دانشبنیان بنشینید تمام و کمال ناراضیاند و با آمارها نمیتوان این وضعیت را خوب جلوه داد.
دانشبنیانها اگرچه برای دولت مجموعههای مهمی هستند اما پیشزمینههای کارشان فراهم نیست. وضعیت اینترنت از قطعی و کندی سرعت تا شرایط فیلترینگ فعالیت آنها را که باید به دانش روز متصل باشند دشوار کرده است. بر اساس آخرین گزارش سالانه دانشبنیانها از آمار سال ۱۴۰۰، از میان شش هزار و ۶۳۲ شرکت دانشبنیان، یک هزار و ۵۴۱ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرمافزارهای رایانهای دستهبندی شدهاند که سهم بالایی را در انواع این شرکتها است.
از سوی دیگر دانشبنیانها که از ابتدا قرار بوده پس از مدتی نقش مهمی در تولید داشته باشند در این زمینه نتیجه خوبی به دست نیاوردهاند. بر اساس گزارشی که مرکز پژوهشهای مجلس دی ماه منتشر کرده، نرخ تاسیس شرکتهای نوپا و تبدیل آنها به شرکتهای تولیدی بسیار پایین آمده است. همچنین در پارکهای علم و فناوری هم که قرار بود بستر رشد دانشبنیانها باشند، به طور متوسط فقط ۱۷ درصد شرکتها و واحدهای فناور مستقر از نوع دانشبنیان هستند.
این گزارش نتیجه میگیرد که در زیستبوم نوآوری و دانشبنیانها سیاستگذاری از نوع مقرراتگذاری و تامین مالی مستقیم بوده و در خروجی نتیجهی مورد انتظار را نداشتند و پس از ده سال نتوانستند سهم قابل توجهی در صنعت داشته باشند.
شرایط دشواری که پیش روی این شرکتهاست، همچنین آنها را به سمت مهاجرت سوق میدهد. بخش زیادی از زیست بوم فناوری و نوآوری در قالب شرکتهای نوآور و استارتاپی بخشی از آمار مهاجرت تودهوار یکی دو سال اخیر را تشکیل میدهند. یکی از عواملی که آنها را ترغیب به مهاجرت میکند شرایط کار نامناسب مثل در دسترس نبودن اینترنت پرسرعت و باکیفیت و اجبار به استفاده از مسیرهای دور زدن فیلترینگ است.
به تازگی بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت در گفتوگو با پلاس وی گفت که مراکز نوآوری بسترسازی هستند اما مسئله مهم نیروی انسانی است: «فلسفه اصلی گذر از اقتصاد منبع محور به دانشبنیان این نیست که ما هزاران مرکز نوآوری داشته باشیم. مراکز نوآوری بسترساز هستند که هزاران صاحب ایده و کسبوکارهایی که افراد دارند ایجاد میکنند در آنها پرورش پیدا کنند اما اگر آن نیروی انسانی نباشد اینها از معنا تهی خواهند شد. الان بیشتر پارکها و مراکز رشد و شتابدهندههایمان یا دارند خالی میشوند یا افرادی هستند که اصلا با فرهنگ این حوزه آشنا نیستند.»
آمار هشت هزار تایی شرکتهای دانشبنیان اگر دائم با موانع رشد و دسترسی به دانش روز مواجه باشد و به بهانههای مختلف نیروی انسانی خود را از دست بدهد چیزی جز آماری نمایشی نیست.