غم واندوه از نگاه امام صادق و رفع آن

سفارشات امام صادق(ع) برای رفع غم واندوه

یکی از بزرگ ترین و مهم ترین خواسته های بشری کسب آرامش روحی و روانی است. از سوی دیگر میزان مصرف داروهای روان درمان بیانگر این است که چه تعدادی از افراد نتوانسته اند به طور طبیعی آرامش را کسب کنند و به داروها پناه برده اند. افسردگی حاد، افسردگی خفیف و اختلال دو قطبی و دیگر انواع اختلالات تنها برخی از بیماری های روحی و روانی است.

ریشه بسیاری از مشکلات روحی و روانی، شاید در گناهانی نهفته است که مرتکب می شویم.

قرآن کریم با جمله ای کوتاه و پرمعنا مطمئن ترین و نزدیکترین راه برای کسب آرامش را در یاد خدا دانسته و فرموده:«اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ [رعد/ 28] بدانید که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.» و یکی از کارهای الهی را آرامش بخشی به قلوب مؤمنان برشمرده است. «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ [فتح / 4] او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.» از آنجا که مطمئن ترین راه کسب آرامش یاد و ذکر خداست و آرامش بخشی نیز کاری الهی است، یکی از مراکز محوری که می ‎تواند بیشترین نقش را در ایجاد آرامش روحی و روانی افراد داشته باشد مسجد است.

مسجد و ایجاد آرامش روانی

سختی ها و ناملایمتی های دنیا فشارهای زیادی بر افراد وارد می سازد و بستر لازم را برای انواع بیماری روانی آماده می سازد. برای مقابله با این هجمه ها و دوری از بیماری های روحی امام صادق (علیه السلام) در حدیثی فرموده اند:«مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ:«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ[ 1] هنگامی که اندوهی از اندوههای دنیا یکی از شما را فرا گرفت، چه می شود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر نشنیده ای که خدا می فرماید:و با صبر و نماز یاری جویید.» همانطور که در حدیث بیان شده است، ارتباط با مسجد راه مبارزه با بیماری های روحی و روانی می باشد. بیماری هایی که بیشترین فراوانی را در بین افراد جامعه داشته و دارد.

مسجدمحلی برای رفع غم واندوه

مسجد؛ دنیا و آخرت

تمامی آموزه های الهی علاوه بر تأمین سعادت اُخروی، تنها راه کسب آرامش و خوشبختی دنیوی نیز است. مسجد هم به عنوان محل عبادت و عبودیت از این قاعده استثناء نبوده و در سایه ارتباط با آن انسان در دنیا و آخرت کام روا می شود. پیامبر اکرم (ص) با تعبیری بلند از این مسئله پرده برداری کرده و فرمودند:«مَنْ کانَتِ الْمَساجِدُ بَیتَهُ ضَمِنَ اللهُ لَهُ الرَّوحَ وَ الرّاحَةَ وَ الْجَوازَ عَلَی الصّراط[ 2] کسی که مسجد خانه او باشد (مرتب به مسجد تردّد کند) خداوند، آسایش و کامیابی او و عبور از صراط را برایش ضمانت کرده است».

همانطور که در این حدیث آمده است، ارتباط با مسجد در درجه اول نقش خود را در تأمین آرامش دنیوی فرد به جا می گذارد و در مرحله های بعد بحث پاداش در آخرت مطرح است. پس ارتباط با مسجد باید نقش حیاتی در زندگی فرد داشته باشد و جدایی از مسجد هلاکت آور باشد. حتی در این باره گفته اند:«مومن در مسجد مانند ماهی در آب است».[ 3] معلوم است که اگر ماهی از آب جدا شود چه عاقبتی در انتظار اوست.

باز در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده است:«مَا جَلَسَ قَوْمٌ فِی مَجْلِسٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ تَعَالَی یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَ یَتَدَارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ إِلَّا تَنَزَّلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَةُ وَ غَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِیمَنْ عِنْدَهُ[ 4] گروهی در مسجدی از مساجد الهی برای تلاوت و آموزش قرآن نمی نشینند مگر آنکه آرامش بر ایشان نازل و رحمت الهی شامل حال آنها شود».

امّا چگونه؟

مسجد در ابعاد معرفتی، عاطفی و رفتاری کارایی دارد که هر سه بعد، تاثیر مثبتی در ایجاد آرامش روحی و روانی افراد بر جا می گذارد. در بعد اول یعنی بعد معرفتی، مسجد با یادآوری ارزش انسان و ارزش های انسانی، با بازشناسی خدا به افراد و با تعلیم جهان بینی درست در سایه معاد باوری سبب آن می شود که اهالی مسجد در کوران مشکلات و سختی ها قد خم نکرده و صبوری نمایند و به وسیله توکل به خداوند از آسیب های روانی در امان باشند.

اما در بعد عاطفی، مسجد کانونی از بهترین دوستان و آشنایان است. کسانی که به هنگام مشکلات در کنار همدیگر هستند و یکدیگر را فراموش نمی کنند. اگر بتوانند مشکل را رفع می کنند و اگر نتوانند غمخوار خوبی خواهند بود. خیلی از بیماری های روحی و روانی ناشی از کم توجهی دیگران به انسان می باشد که این مشکل برای اهالی مسجد پیش نخواهد آمد. علاوه بر این حس رضایتمندی در اشخاص موجب آن می شود که فرد هدفی را در زندگی دنبال کند و هیچگاه حس تنفر به او دست ندهد.

و همچنین در بعد سوم یعنی بعد رفتاری نیز فرد مسجدی با پرداختن به اعمال عبادی جمعی چون نماز جماعت و شرکت در مجالس دعا و مناسبت های مذهبی علاوه بر بهره مندی از فواید این کارهای صالح، به فیض بزرگتری دست می یابد. وی با اینگونه شرکت کردن ها رنگ الهی به تمام لحظات عمر خویش می بخشد و از نورانیت آن برای برخورد با مشکلات کمک می گیرد.

به امید آنکه هر فرد مسلمانی با حضور حداکثری در مساجد از برکات بی نظیر آن بهره برده و علاوه بر اجر و پاداش اُخروی، از منافع دنیوی آن نیز برخوردار شود و در مشکلات و سختی ها چون کوه استوار باشد.

پی نوشت:

[1] . علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1 ، ص 217.

[2] . مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 363.

[3] . المؤمن فی المسجد کالسمک فی الماء؛ کشف الخفاء، تألیف عجلونی، ج 2 ، ص 295 ـ وی می گوید این حدیث نیست، اگر چه معروف به حدیث شده است؛ بلکه شاید کلام بعضی از علما باشد.

[4] . مستدرک الوسائل ، ج 3، ص 364.