فضیلت و خواص سوره سجده
سوره سجده سی ودومین سوره قرآن با 30 آیه و در جز 21 است که پیش از هجرت پیامبر اکرم(ص) در مکه نازل شده است. سوره سجده یا الم سجده یا الم تنزیل به سبب آیه پانزدهم که قرائت یا شنیدن آن باعث سجده واجب می شود، سجده نامیده شده است. این سوره هفتاد و پنجمین سوره ای است که از سوی پروردگار بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است و برکات قابل توجهی دارد که در این بخش از دین و مذهب نمناک به آنها خواهیم پرداخت.
نامگذاری سوره سجده
نام گذاری این سوره به نام «سجده» به این دلیل است که با قرائت یا شنیدنِ آیه پانزدهم آن، سجده بر انسان واجب می شود. (خرمشاهی، «سوره سجده»، ص1246)
إِنَّمَا یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ ۩ ﴿١٥﴾
سوره سجده در برخی روایات و در نزد برخی مفسران «الم سجده» و «الم تنزیل» نامیده شده و برای متمایز ساختن آن از سوره حم سجده (سوره فصلت) به «سجده لقمان» نیز خوانده می شود؛ چراکه بعد از سوره لقمان قرار گرفته است. (صفوی، «سوره سجده»، ص741)
فخر رازی نیز به تناسب آیه شانزدهم نام «مضاجع» را از جمله نام های این سوره ذکر کرده است. (فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج25، ص135)
محتوای سوره سجده
علامه طباطبایی هدف اصلی سوره سجده را اقامه برهان بر مبدأ و معاد و رفع شبهات پیرامون این دو مسئله دانسته است. مسئله کتاب و نبوت، بیان تفاوت دو گروه مؤمنان به آیات الهی و فاسقانی که از ذیل عبودیت خدا خارج شده اند و اشاره به وعده ثواب خارج از تصور به مومنان و هشدار به عذاب فاسقان در دنیا و آخرت، از موضوعاتی است که در این سوره به آن پرداخته شده است. (طباطبایی، المیزان،ج16، ص243)
مباحث مطرح شده در سوره سجده
موضوعاتی که در سوره سجده به آن اشاره شده است شامل موارد زیر می باشد:
سخن از عظمت قرآن و نزول آن از سوی پروردگار
اشاره به نشانه های خداوند در زمین و آسمان و تدبیر این جهان
آفرینش انسان از خاک و روح الهی و اعطای وسایل فراگیری علم و دانش (گوش و چشم)
سخن از مرگ و عالم پس از مرگ
بشارت مومنان به جنه الماوی و وعده فاسقان به عذاب آتش الهی
اشاره به تاریخ کوتاهی از بنی اسرائیل و امت های دیگر
مسئله توحید و تهدید دشمنان لجوج (تفسیر نمونه، ح17، ص105 -106)
فضیلت سوره سجده و پاداش کسی که این سوره را بخواند
پیامبر اکرم (ص) در روایتی فرمودند:
هر کس سوره سجده را قرائت نماید مانند آن است که شب قدر را احیا گرفته است. (مجمع البیان، ج8، ص97)
امام صادق(ع) در روایتی فرمودند:
هر کس در شب های جمعه سوره سجده را قرائت کند خداوند نامه اعمالش را در روز قیامت به دست راست او می دهد و از او حسابرسی نمی کند و او را از همراهان پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت گرامیش قرار می دهد. (ثواب الاعمال، ص110)
پیامبر اکرم (ص) هر شب پیش از خواب سوره سجده را قرائت می کردند و تا این سوره و سوره ملک را نمی خواندند به رختخواب نمی رفتند. (سنن الترمذی، ج4، ص239)
در روایتی دیگر از ایشان آمده که قرائت این سوره در شب موجب امنیت از شیطان و ترفیع درجات در قیامت می شود. (کنزالعمال، ح2413)
آثار و برکات سوره سجده
عزل کردن حاکم ستمگر
اگر سوره سجده را بنویسد و در خانه والی و حاکمی قرار دهند در همان سال معزول می شود. (المصباح کفعمی، باب خواص سوره سجده، ص456)
ایمنی از تب و درد مفاصل
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند:
هر کس سوره سجده را بنویسد و با خود همراه داشته باشد از مبتلا شدن به تب و سردرد و درد مفاصل در امان است. (تفسیرالبرهان، ج4، ص385)
امام صادق(ع) در روایتی، داشتن نوشته این سوره مبارکه و هم نوشیدن آب حاصل از شستن این سوره برای رفع انواع تب ها مفید دانسته است. (تفسیرالبرهان، ج4، ص385)
شأن نزول برخی آیات در سوره سجده
دو آیه 16 و 18 سوره سجده دارای شأن نزول است.
شب زنده داران
انس بن مالک می گوید که آیه 16 سوره سجده «تَتَجَافَیٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَ بَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا...؛ پهلوهایشان از خوابگاه ها جدا می گردد [و] پروردگارشان را از روی بیم و طمع می خوانند...» درباره ما انصار نازل شد؛ زیرا ما پیوسته نماز مغرب را با رسول خدا(ص) می خواندیم و به خانه های خود بازنمی گشتیم تا نماز عشاء را نیز با پیامبر بخوانیم. (مجمع البیان،ج8، ص518؛ اسباب نزول القرآن، ص361)
از امام باقر(ع) نقل شده است:
آیه شانزدهم سوره سجده درباره امام علی (ع) و پیروان او از شیعیان ما نازل گردیده که در ابتدای شب می خوابند و وقتی یک سوم شب گذشت با حال ترس و خوف از خدا و با رغبت و میل شدید به طاعت او، برای عبادت از خواب برمی خیزند. (من لایحضره الفقیه، ج1، ص482)
عدم تساوی مومن و فاسق
ابن ابی لیلی سبب نزول آیه 18 سوره سجده «أَفَمَن کَانَ مُؤْمِنًا کَمَن کَانَ فَاسِقًا ۚ لَّا یَسْتَوُونَ؛ آیا کسی که مؤمن است، چون کسی است که نافرمان است؟ یکسان نیستند.» را درباره برتری جویی ولید بن عقبه نسبت به علی بن ابی طالب(ع) دانسته است؛ زمانی که ولید به امام علی(ع) گفت زبانم از زبانت پهن تر و دندان های من تیزتر است و این جمله را کنایه از برتری خود می گفت؛
حضرت علی(ع) در پاسخ فرمود:
چنین نیست که تو می گویی ای فاسق.» پس از این گفتگو بود که آیه فوق نازل شد. این روایت در منابع اهل سنت نیز آمده است. (مجمع البیان،ج8، ص519؛ نمونه بینات در شأن نزول آیات، ص618)
متن سوره سجده با ترجمه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ
به نام خدا که رحمتش بی اندازه است و مهربانی اش همیشگی
الم﴿١﴾
الف، لام، میم(1)
تَنْزِیلُ الْکِتَابِ لَا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿٢﴾
ازل کردن این کتاب که هیچ تردیدی در [وحی بودن] آن نیست، از سوی پروردگار جهانیان است. (2)
أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۚ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِیرٍ مِنْ قَبْلِکَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ﴿٣﴾
آیا [مشرکان لجوج] می گویند:[پیامبر] آن را از نزد خود ساخته و پرداخته [و به خدا نسبت داده است؟ چنین نیست] بلکه آن [کتابی] حق و درست است [که] از سوی پروردگارت [نازل شده است]، تا به مردمی که پیش از تو هیچ بیم دهنده ای برای آنان نیامده است بیم دهی تا هدایت یابند. (3)
اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَیٰ عَلَی الْعَرْشِ ۖ مَا لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ ۚ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ ﴿٤﴾
خداست که آسمان ها و زمین را و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید، سپس بر تخت فرمانروایی و تدبیر امور آفرینش چیره و مسلط شد. برای شما جز او هیچ یاور و شفاعت کننده ای نیست، [با این حال] آیا متذکّر و هوشیار نمی شوید؟ (4)
یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ ﴿٥﴾
[همه] امور را [همواره] از آسمان تا زمین تدبیر و تنظیم می کند، سپس در روزی که اندازه آن به شمارش شما هزار سال است به سوی او بالا می رود. (5)
ذَٰلِکَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ ﴿٦﴾
این است [پروردگار] دانای نهان و آشکار که توانای شکست ناپذیر و مهربان است، (6)
الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ ۖ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ مِنْ طِینٍ ﴿٧﴾
همان کسی که آنچه را آفرید نیکو ساخت، و آفرینش انسان را از گِل آغاز کرد، (7)
ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ ﴿٨﴾
سپس نسل او را از چکیده ای از آب پست و بی مقدار قرار داد، (8)
ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ ۖ وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۚ قَلِیلًا مَا تَشْکُرُونَ ﴿٩﴾
آن گاه او را [از جهت اندام] درست و نیکو نمود، و از روح خود در وی دمید و برای شما گوش و چشم و قلب آفرید در حالی که اندک سپاس گزاری می کنید. (9)
وَقَالُوا أَإِذَا ضَلَلْنَا فِی الْأَرْضِ أَإِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ ۚ بَلْ هُمْ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ کَافِرُونَ ﴿١٠﴾
و [منکران لجوج] گفتند:آیا زمانی که [پس از مردنمان بدن ما ریز ریز شد و پوسید و] در زمین گم شدیم، آیا به راستی ما در آفرینشی جدید خواهیم آمد؟ [نه اینکه این لجوجان متکبر فقط منکر قدرت حق باشند] بلکه آنان منکر دیدار [قیامت و محاسبه اعمال به وسیله] پروردگارشان هستند، (10)
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ ﴿١١﴾
بگو:فرشته مرگ که بر شما گماشته شده است [روح] شما را می گیرد، سپس به سوی پروردگارتان باز گردانده می شوید. (11)
وَلَوْ تَرَیٰ إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاکِسُو رُءُوسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ﴿١٢﴾
و اگر ببینی زمانی که [این] مجرمان [منکر قیامت] نزد پروردگارشان سرهایشان را به زیر افکنده اند [می بینی که می گویند:] پروردگارا! [به آنچه ما را وعده داده بودی] بینا شدیم و [به دعوت حق] شنوا گشتیم، پس ما را به دنیا برگردان تا کار شایسته انجام دهیم، بی تردید ما باور کننده [همه حقایق] هستیم. (12)
وَلَوْ شِئْنَا لَآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَٰکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ ﴿١٣﴾
و اگر می خواستیم، هدایت هرکسی را [از روی اجبار] به او عطا می کردیم، [اما همه را آزاد و مختار آفریدیم تا راه هدایت یا گمراهی را خود انتخاب کنند] ولی فرمان من بر عذاب لازم و حتم شده است که بی تردید دوزخ را از همه جنّیان و آدمیان [که آیات من را تکذیب کردند] پر خواهم کرد. (13)
فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَٰذَا إِنَّا نَسِینَاکُمْ ۖ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿١٤﴾
پس [به آنان گویند:] به کیفر آنکه دیدار امروزتان را فراموش کردید [عذاب دوزخ را] بچشید، که ما [هم] شما را واگذاشته ایم، و به کیفر آنچه همواره انجام می دادید، عذاب جاودانه را بچشید. (14)
إِنَّمَا یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ ۩ ﴿١٥﴾
فقط کسانی به آیات ما ایمان می آورند که وقتی به وسیله آن آیات به آنان تذکر داده شود، سجده کنان به رو در می افتند و همراه با سپاس، پروردگارشان را از هر عیب و نقصی تنزیه می کنند در حالی که [از سجده و سپاس و تنزیه] تکبّر و سرکشی نمی ورزند؛ (15)
تَتَجَافَیٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ ﴿١٦﴾
[ملازم بستر استراحت و خواب نیستند، بلکه] پهلوهایشان از خوابگاه هایشان دور می شود در حالی که همواره پروردگارشان را به علت بیم [از عذاب] و امید [به رحمت و پاداش] می خوانند و از آنچه آنان را روزی داده ایم، انفاق می کنند. (16)
فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿١٧﴾
پس هیچ کس نمی داند چه چیزهایی که مایه شادمانی و خوشحالی آنان است به پاداش اعمالی که همواره انجام می داده اند، برای آنان پنهان داشته اند. (17)
أَفَمَنْ کَانَ مُؤْمِنًا کَمَنْ کَانَ فَاسِقًا ۚ لَا یَسْتَوُونَ ﴿١٨﴾
با این حال آیا کسانی که مؤمن اند مانند کسانی هستند که فاسق اند؟ [نه هرگز این دو گروه] مساوی و یکسان نیستند. (18)
أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَیٰ نُزُلًا بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿١٩﴾
اما کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، پس برای آنان بهشت هایی که اقامت گاه دائمی است خواهد بود [که به آنان] به پاداش اعمالی که همواره انجام می دادند، پیشکش می شود. (19)
وَأَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ ۖ کُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِیدُوا فِیهَا وَقِیلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ ﴿٢٠﴾
اما کسانی که نافرمانی کرده اند اقامتگاهشان آتش است، هرگاه بخواهند از آن بیرون آیند در آن بازگردانده می شوند، و به آنان گویند:عذاب آتش را که همواره آن را تکذیب می کردید، بچشید. (20)
وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَیٰ دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ﴿٢١﴾
و بی تردید آنان را غیر از عذاب بزرگ تر [در قیامت] از عذاب نزدیک تر [در دنیا] می چشانیم، باشد که [از فسق و فجور] برگردند. (21)
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا ۚ إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ ﴿٢٢﴾
ستمکارتر از کسی که به وسیله آیات پروردگارش تذکر داده شود، سپس از آنها روی برگرداند، کیست؟ بی تردید ما از مجرمان انتقام می گیریم. (22)
وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ فَلَا تَکُنْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقَائِهِ ۖ وَجَعَلْنَاهُ هُدًی لِبَنِی إِسْرَائِیلَ ﴿٢٣﴾
و به راستی ما به موسی کتاب دادیم، پس تو در دریافت کتاب [به وسیله موسی] هیچ تردیدی نداشته باش، و آن را برای بنی اسرائیل هدایت قرار دادیم، (23)
وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا ۖ وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ ﴿٢٤﴾
و برخی از آنان را چون [در برابر مشکلات، سختی ها و حادثه های تلخ و شیرین] صبر کردند و همواره به آیات ما یقین داشتند، پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت می کردند. (24)
إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ ﴿٢٥﴾
یقیناً پروردگارت روز قیامت، خود میان آنان درباره آنچه همواره در آن اختلاف می کردند، داوری خواهد کرد. (25)
أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ ﴿٢٦﴾
آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (26)
أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ ۖ أَفَلَا یُبْصِرُونَ ﴿٢٧﴾
آیا ندانسته اند که ما آب را به سوی زمین بی گیاه می رانیم و به وسیله آن زراعتی را بیرون می آوریم که دام هایشان و خودشان از آن می خورند؟ پس آیا [آثار رحمت خدا را] نمی بینند؟! (27)
وَیَقُولُونَ مَتَیٰ هَٰذَا الْفَتْحُ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿٢٨﴾
و [مشرکان از روی مسخره به مؤمنان] می گویند:اگر راست می گویید این فتح و پیروزی [که به خود وعده می دهید و به آن دلخوش هستید] کی خواهد بود؟ (28)
قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَا یَنْفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَلَا هُمْ یُنْظَرُونَ ﴿٢٩﴾
بگو:روز فتح و پیروزی [حتمی مؤمنان] کسانی که کفر ورزیده اند، نه ایمان آوردنشان سودشان دهد و نه به آنان مهلت داده می شود؛ (29)
فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ ﴿٣٠﴾
بنابراین از آنان روی برگردان و منتظر [رسیدن پیروزی] باش که آنان هم [به گمان خود] منتظرند [که بر شما پیروز شوند.] (30)
