احادیث زیبا از پیامبر اسلام و امامان درباره معلمان و عالمان
معلمی شغل انبیاء است، همانطور که انبیاء انسان را از جهل و نادانی رهانیده و به سوی نور و به راه درست هدایت می کنند، معلمان نیز راه را به دانش آموزان نشان می دهند تا بتوانند افراد موثری برای جامعه خود باشند. پیامبران و امامان ما مقام عالم و معلم را والا دانسته و به حفظ احترام آنها تاکید کرده اند چنانچه امام علی علیه السلام احترام معلم را بر هر قشری از جامعه لازم می دانست و به مسلمانان سفارش می کرد که به پاس خدمات این گروه ارزشمند در هر مقامی که باشند، آنان را همانند پدر خود گرامی بدارند. در این بخش از دین و مذهب نمناک شما را با احادیثی درباره معلمان و دانش آموزی آشنا خواهیم کرد.
امام علی علیه السّلام می فرمایند:
زَکاةُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ وَإجهادُ النَّفسِ فِی العَمَلِ بِهِ
زکات دانش، آموزش به کسانی است که شایسته آن اند و کوشش در عمل به آن است. (غررالحکم و درر الکلم، ص 391)
امام صادق علیه السّلام می فرمایند:
مَن تَعَلَّمَ العِلمَ و َعَمِلَ بِهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ دُعِیَ فی مَلَکُوتِ السَّماواتِ عَظیما فَقیلَ:تَعَلَّمَ لِلّهِ و َعَمِلَ لِلّهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ
هر کس برای خدا دانش بیاموزد و به آن عمل کند و به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمان ها به بزرگی یاد شود و گویند:برای خدا آموخت و برای خدا عمل کرد و برای خدا آموزش داد. (الذریعه الی حافظ الشریعه (شرح اصول کافی، ج 1، ص 56))
رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله می فرمایند:
أکثَرُ النّاسِ قیمَةً أکثَرُهُم عِلما، و أقَلُّ النّاسِ قیمَةً أقَلُّهُم عِلما.
با ارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش بیشتری برخوردارند و کم ارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش کمتری بهره مندند. ( بحار الانوار، ج 1، ص 222 . )
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
اطلبوا العلم ولو بالصین
دانش بجویید; اگر چه در [راهی دور] چون چین باشد . ( بحار الانوار، ج 2، ص 62 )
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
المؤمنُ إذا ماتَ و تَرَکَ وَرَقةً واحِدَةً علَیها عِلمٌ تَکونُ تِلکَ الوَرَقةُ یَومَ القِیامَةِ سِترا فیما بَینَهُ و بَینَ النّارِ ، و أعطاهُ اللّه ُ تبارکَ و تعالی بکُلِّ حَرفٍ مَکتوبٍ علَیها مَدینَةً أوسَعَ مِن الدُّنیا سَبعَ مَرّاتٍ .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روی آن علمی نوشته شده باشد از خود بر جای گذارد، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش می شود و خداوند تبارک و تعالی به ازای هر حرفی که روی آن نوشته شده، شهری هفت برابر پهناورتر از دنیا به او می دهد. (الأمالی للصدوق 91/64 )
قال امیرالمومنین (علیه السلام) :
أَکْرِمْ ضَیْفَکَ وَ إِنْ کَانَ حَقِیراً وَ قُمْ عَنْ مَجْلِسِکَ لِأَبِیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ إِنْ [لَوْ] کُنْتَ أَمِیراً
میهمانت راگرامی دار هرچند حقیر و کوچک باشد، و از جای خود به احترام پدر و استاد خود برخیز، هرچند فرمانروا وامیرباشی. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم )
پیامبر ( ص ) می فرماید:
لو کان العلم (او الدین) معلقا بالثریا لتناوله رجال من ابناء الفارس
اگر علم (و در روایت دیگری اگر دین) به ستاره ثریا بسته باشد و در آسمانها قرار گیرد، مردانی از فارس آن را در اختیار خواهند گرفت. (کنزالعمال، ج 12 ، ص 91 )
امام علی علیه السلام می فرمایند:
أبغَضُ العِبادِ إلَی اللّه ِ سبحانه العالِمُ المُتَجَبِّرُ .
منفورترین بندگان نزد خداوند سبحان دانشمند مغرور و متکبّر است. (غرر الحکم :3164 )
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
از جبرئیل (س) پرسیدم:آیا عالمان نزد خدا گرامی ترند یا شهیدان؟ گفت:یک عالم نزد خدا از هزار شهید گرامی تر است؛ زیرا پیروی از عالمان از پیامبران (س) است و پیروی شهیدان از عالمان است. (ارشاد القلوب، ص 164)
امام باقر علیه السّلام می فرمایند:
إِنّ الّذِی یُعَلّمُ الْعِلْمَ مِنْکُمْ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ الْمُتَعَلّمِ وَ لَهُ الْفَضْلُ عَلَیْهِ فَتَعَلّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَةِ الْعِلْمِ وَ عَلّمُوهُ إِخْوَانَکُمْ کَمَا عَلّمَکُمُوهُ الْعُلَمَاءُ
همانا آن کسی از شما که دانش را آموزش دهد، پاداشی برابر دانش آموز دارد و البته آموزگار بر دانش آموز فضیلت و برتری دارد. پس دانش را از حاملان آن فراگیرید و آن سان که عالمان به شما آموخته اند، آن را به برادرانتان بیاموزید. (اصول کافی، ج 1، ص 35)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
هر کس که خداوند به او علم دین عطا کرده باشد و او آن را به مردم تعلیم ندهد، پس از مرگ، خداوند را در حالی ملاقات می کند که بر دهانش لجام آهنین زده باشند. (بحارالانوار جلد، 2، صفحه 68)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
مُجالَسَةُ الْعُلَماءِ عِبادَة
هم نشینی با دانشمندان، عبادت است. (بحارالانوار، 1/204)
امام موسی بن جعفر علیه السّلام می فرمایند:
اَلنَّظَرُ اِلی وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَة
نگاه به صورت عالم از روی محبت، عبادت است. (وسائل، 18/458)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
أیُّما رَجُلٍ آتاهُ اللّه ُ عِلما فکَتَمَهُ وهُوَ یَعلَمُهُ، لَقِیَ اللّه َ عز و جل یَومَ القِیامَةِ مُلجَما بِلِجامٍ مِن نارٍ
هر مردی که خداوند به او دانشی دهد و او آن را، با این که می داند، مخفی نگه دارد، در روز قیامت در حالی که افساری از آتش بر او زده شده است، خداوند عزوجل را دیدار کند. (أمالی الطوسی، 377/ 808؛ منتخب میزان الحکمه، 398)
امام صادق علیه السّلام می فرمایند:
إنّ علِیّا کانَ عالِما والعلمُ یُتوارَثُ، ولَن یَهْلِکَ عالِمٌ إلّا بَقِیَ مِن بَعدِهِ مَن یَعلَمُ عِلمَهُ أو ما شاءَ اللّه ُ
امام علی علیه السلام عالم بود و علم، ارث برده می شود. هرگز عالمی نمی میرد مگر آن که پس از او کسی می ماند که علم او یا آنچه را خدا خواهد، بداند. (الکافی، 1/ 221/1)
امام باقر علیه السّلام می فرمایند:
مَن عَلَّمَ بابَ هُدیً فلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بهِ، ولا یُنقَصُ اُولئکَ مِن اُجورِهِم شَیئا
هر که یک باب هدایت را آموزش دهد، برای او همانند پاداش کسی باشد که به آن عمل کند و از پاداش عمل کنندگان به آن نیز چیزی کاسته نمی شود. (تحف العقول، 297 منتخب میزان الحکمه، 398)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
أشدّ النّاس حسره یوم القیامه رجل أمکنه طلب العلم فی الدّنیا فلم یطلبه و رجل علّم علما فانتفع به من سمعه منه دونه
دو کس روز رستاخیز از همه مردم بیشتر حسرت می خورند:یکی مردی که در دنیا برای طلب دانش فرصت داشته ولی به جستجوی آن برنخاسته است، یکی دیگر مردی که دانشی به دیگری آموخته و شاگرد وی از آن بهره مند شده ولی او بی بهره مانده است. (نهج الفصاحه)
امام صادق علیه السّلام می فرمایند:
لَستُ اُحِبُّ أن أری الشّابَّ مِنکُم إلاّ غادیا فی حالَینِ:إمّا عالِما أو مُتَعَلِّما، فإن لَم یَفعَلْ فَرَّطَ، فإن فَرَّطَ ضَیَّعَ، وإنْ ضَیَّعَ أثِمَ، وإن أثِمَ سَکَنَ النارَ والذی بَعَثَ مُحمّدا بِالحَقِّ
دوست ندارم جوان شما را جز در دو حال ببینم:دانشمند یا دانش آموز؛ زیرا اگر چنین نباشد، کوتاهی کرده و چون کوتاهی کند، ضایع گشته و چون ضایع گردد، گنهکار باشد و چون گنهکار باشد، سوگند به آن که محمّد را به حقّ برانگیخت، در آتش جای گیرد. (أمالی الطوسی، 303/ 604)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
اَلْجُلُوسُ ساعَةً عِنْدَ مُذاکَرَةِ الْعِلْمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، صِیام نَهارِها، وَ قِیامِ لَیْلِها و النَّظَرُ اِلی وَجْهِ الْعالِمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِتْقِ اَلْفِ رَقَبَةٍ
یک ساعت در جلسه مذاکره علم شرکت کردن، برای تو بهتر از عبادت یک سال است که روزها روزه باشی و شب ها مشغول عبادت شوی و نگاه به صورت عالم، برای تو بهتر است از آزاد کردن یک هزار برده. (تفسیر نمونه، 4/360)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
مَنْ زارَ عالِماً فَکَأنَّما زارَنی، وَ مَنْ صافَحَ عالِماً فَکأنَّما صافَحَنی، وَ مَنْ جالَسَ عالِماً فَکَأنَّما جالَسَنی، وَ مَنْ جالَسَنی فِی الدُّنْیا أجْلَسْتُهُ مَعی یَوْمَ الْقِیامَةِ
هر کس به دیدار و زیارت عالم و دانشمندی برود مثل آن است که مرا زیارت کرده، هر که با دانشمندی دست دهد و مصافحه کند مثل آن که با من مصافحه نموده. هر شخصی هم نشین دانشمندی گردد مثل آن است که با من مجالست کرده و هر که در دنیا با من هم نشین شود، در آخرت هم نشین من خواهد گشت. (مستدرک الوسائل، ج 17، ص 300، ح 21406)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
إذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمّتی فلْیُظهِرِ العالِمُ علمَهُ، فمَن لَم یَفعل فعَلَیهِ لَعنةُ اللّه
هرگاه بدعت ها در میان امت من آشکار شد، بر عالم است که علمش را آشکار کند و هر کس نکند، لعنت خدا بر او. (الکافی، ج 1، ص 54، ح 2)
امام علی علیه السّلام می فرمایند:
جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ و تَزکُ نَفسُکَ
با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود. (غررالحکم و دررالکلم، ص 341)
امام کاظم علیه السّلام می فرمایند:
لا عِلمَ إلاّ مِن عالِمٍ رَبّانِیٍّ، ومَعرِفَهُ العالِمِ بِالعَقلِ
علم، جز از عالم ربّانی به دست نیاید (یا آن را جز از عالم ربّانی نباید فرا گرفت) و شناخت چنین عالمی به خرد است. (مستدرک الوسائل، 11/ 258/ 12926؛ منتخب میزان الحکمه، 400)
امام علی علیه السّلام می فرمایند:
ما أخَذَ اللّه عَلی أهلِ الجَهلِ أن یَتَعَلَّموا حَتّی أخَذَ عَلی أهلِ العِلمِ أن یُعَلِّموا
خداوند، از جاهلان برای آموختن تعهّد نگرفت، مگر این که پیش از آن، دانایان را به آموزش دادن آن متعهّد و موظّف ساخت. (نهج البلاغة، الحکمة 478؛ منتخب میزان الحکمه، 398)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
اَلْعالِمُ بَیْنَ الْجُهّالِ کَالْحَی بَیْنَ الاْمْواتِ، وَ إنَّ طالِبَ الْعِلْمِ یَسْتَغْفِرُلَهُ کُلُّ شَیء حَتّی حیتانِ الْبَحْرِ، وَ هَوامُّهُ، وَ سُباعُ الْبَرِّ وَ أنْعامُهُ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ، فَإنّهُ السَّبَبُ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ إنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِ مُسْلِم
دانشمندی که بین گروهی نادان قرار گیرد همانند انسان زنده ای است بین مردگان و کسی که در حال تحصیل علم باشد، تمام موجودات برایش طلب مغفرت و آمرزش می کنند، پس علم را فرا گیرید چون علم وسیله قرب و نزدیکی شما به خداوند است و فراگیری علم، بر هر فرد مسلمانی فریضه است. (بحارالانوار، ج 1، ص 172، ح 25)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهاردهم بر دیگر ستارگان است. (الکافی، ج 1، ص 34)
حضرت سید الشهداءعلیه السلام فرمود:
مَنْ دَعا عَبْداً مِنْ ظَلالَةٍ اِلی مَعْرِفَةِ حَقٍّ فَاَجابَهُ کانَ لَهُ الْاَجْرِ کَعِتْقِ نَسَمَةٍ
هر کس انسانی را از گمراهی به سوی شناخت حق و حقیقت راهنمایی کند و او نیز پاسخ مثبت دهد، به اندازه آزادی یک بنده پاداش خواهد داشت. (مسند زید بن علی، دار مکتبة الحیاة، بیروت، ص 390. )
