حتی قبل از دنیاگیری کووید، مقاومت ضدمیکروبی که در آن میکروب‌ها دیگر به داروهای رایجی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نمی‌دهند، یکی از نگرانی‌های بزرگ سازمان‌های بهداشت عمومی و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی بود.
در سال ۲۰۱۹ یعنی آخرین سالی که اطلاعات آن دردسترس است، مقاومت ضدمیکروبی موجب مرگ ۴/۹۵ میلیون نفر در سراسر جهان شد و آن را به سومین علت مرگ پس از بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان تبدیل کرد.
متخصصان می‌گویند پس از گذشت بیش از دو سال از کووید درنتیجه‌ی استفاده گسترده و نامناسب از آنتی‌بیوتیک‌ها که ناشی از پروتکل‌های درمانی بوده است، مقاومت ضدمیکروبی در بسیاری از کشورها به‌طرز چشمگیری درحال بدتر شدن است.
این موضوع نگران‌کننده است، زیرا علاوه بر میکروب‌های مسبب بیماری‌های معروفی مانند حصبه و سل که هنوز در کشورهای کم‌درآمد شیوع دارند، باکتری‌هایی که موجب عفونت‌های معمول خون، ریه و مجاری ادراری می‌شوند، نیز درحال کسب مقاومت دربرابر داروهای موجود هستند. در همین حین، صنعت داروسازی علاقه کافی به ساخت آنتی‌بیوتیک ندارد، زیرا بازار آن‌ها پرسود نیست.
طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال ۲۰۵۰، هر سال ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان براثر بیماری‌هایی که زمانی می‌توانستیم آن‌ها درمان کنیم، از دنیا خواهند رفت. متأسفانه ۹۰ درصد از این مرگ‌و‌میرها در کشورهای دارای درآمد متوسط و کم رخ خواهد داد.
مقاومت ضدمیکروبی در نوع خود دنیاگیری طولانی‌مدتی بوده است که نادیده گرفته شده است. کووید ۱۹ ضرورت کنار گذاشتن فرهنگ مصرف آزادانه آنتی‌بیوتیک‌ها را برجسته کرده است.
ما باید مقررات مربوط به تجویز این داروها را محکم‌تر کنیم و به ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان بیاموزیم که در استفاوه از آنتی‌بیوتیک‌ها سختگیرانه‌تر عمل کنند. همچنین باید به‌منظور جلوگیری از انتشار باکتری‌های مسبب بیماری، سطح بهداشت را افزایش دهیم. ما به تشخیص بهتر و برنامه‌های واکسیناسیون قوی‌تر نیاز داریم.
گزینه‌های ما درحال تمام شدن است و باکتری‌های عفونی که بسیاری از مردم را در کشورهای غیرغربی گرفتار می‌کنند، در آستانه پیروزی در نبردی هستند که زمانی در کنترل ما بود.
برای مثال، هند را درنظر بگیرید که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک در جهان است و جایی است که در آن فرهنگ مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها ریشه‌دار است. پزشکان برای بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی یا اسهال و حتی تب‌های کوتاه‌مدت آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند.
عوامل زیادی موجب این تجویزها می‌شوند؛ مانند فقدان دانش مناسب درمورد زمان استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، عدم تشخیص، ناتوانی بیماران در پرداخت هزینه آزمایش‌های تشخیصی، انگیزه‌های اقتصادی، تقاضای بیمار و ترس از بدتر شدن شرایط بیمار.
داروسازان که در بسیاری از مناطق هند به‌عنوان اولین ایستگاه مراقبت‌های بهداشتی خدمت می‌کنند، نیز همین کار را انجام می‌دهند، زیرا آنتی‌بیوتیک‌ها معمولاً بدون نسخه پزشک دردسترس قرار دارند.
اما آنتی‌بیوتیک‌ها غالبا مؤثر نیستند، زیرا اکثر این بیماری‌ها ویروسی هستند و نه باکتریایی. با‌این‌حال، به دلیل تجویز گسترده، عموم مردم بر این باورند که آن‌ها مؤثر هستند. پس عجیب نیست که هند با توجه به جمعیت بیش از یک میلیاردی و دسترسی آسان به آنتی‌بیوتیک‌ها به‌شدت درگیر استفاده نابجا از این دسته از داروها است.
موضوع گیج‌کننده‌تر بار بالای عفونت‌های باکتریایی در کشور هند است که در آن آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور گسترده تجویز می‌شوند. با‌این‌حال، به علت استفاده نادرست از این داروها در سطح گسترده، باکتری‌های عفونت‌زا درحال ایجاد دفاع دربرابر این داروها هستند. بنابراین، درحالی‌که آن‌ها موردنیاز هستند، درحال از دست دادن قدرت خود هستند.
دنیاگیری کووید رویه استفاده نابه‌جا از آنتی‌بیوتیک‌ها را تشدید کرده است. با وجود اینکه کووید نوعی عفونت ویروسی است و نرخ عفونت‌های باکتری ثانویه در آن پایین است، این دنیاگیری احتمالاً موجب شد که مردم هند در موج اول بیماری در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۱۶ میلیون دوز اضافی آنتی‌بیوتیک مصرف کنند. این درحالی‌که است که طبق دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت و حتی دستورالعمل‌های ملی بهداشت و درمان دولت هند برای موارد خفیف و متوسط کووید نباید از آنتی‌بیوتیک استفاده کرد.
رویه استفاده‌ی نابجا از آنتی‌بیوتیک‌ها به موج‌های بعدی کووید که شامل گونه‌های دلتا و امیکرون می‌شد، گسترس پیدا کرد و احتمالاً مشکل مقاومت ضدمیکروبی در این کشور را تشدید کرده است.
البته هند تنها نیست. پژوهشگران در کشورهای دیگری که درآمد بالایی ندارند، ازجمله بنگلادش، پاکستان، برزیل و اردن نیز شیوه مشابه استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها را مشاهده کرده‌اند.
قبلاً به چند راه‌حل درمورد این مشکل اشاره شد، اما مهم‌ترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم، تغییر فرهنگ یعنی تغییر نگرش و رویکرد ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و عموم مردم نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط است.
برای مثال، در کشور هند عفونت‌های حاد مجرای تنفسی فوقانی که احتمالاً ویروسی هستند، بیشتر تجویزهای غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها را شامل می‌شوند و با‌این‌حال، دستورالعمل‌های درمانی استاندارد ملی دردسترس بیشتر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی قرار ندارد. از سوی دیگر، حتی در مواردی که این دستورالعمل‌ها وجود دارند، کاربرپسند نیستند و استفاده مسئولانه از داروهای ضدمیکروبی را توضیح نمی‌دهند و پزشک نمی‌تواند به‌راحتی از آن‌ها استفاده کند.
در این راستا، در سال ۲۰۱۷، سازمان جهانی بهداشت چارچوب AWaRe (دسترسی، نظارت و احتیاط) را برای آنتی‌بیوتیک‌ها را ابداع کرد که داروها را براساس خطر ایجاد مقاومت طبقه‌بندی می‌کند.
سازمان جهانی بهداشت به‌زودی کتابی درمورد آنتی‌بیوتیک‌ها با داده‌نگاری ساده و همچنین یک اپلیکیشن تلفن همراه منتشر خواهد کرد که بهترین شیوه‌ها را در ارزیابی، تشخیص و درمان عفونت‌های مختلف در بیماران سرپایی و بستری‌شده در بیمارستان با استفاده از رویکرد چراغ راهنما ارائه می‌کند.
شواهد اخیر از کشور چین نشان داده است که رویکرد چراغ راهنما برای دستورالعمل‌های بالینی عفونت‌های مجرای تنفسی فوقانی، میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها را در گروه مداخله از ۸۲ درصد به ۴۰ درصد کاهش داد، درحالی‌که در گروه کنترل تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها از ۷۵ درصد به ۷۰ درصد کاهش پیدا کرد.
با‌این‌حال، تغییر دادن رفتار انسان و غلبه بر چند دهه رویه نابهنجار خصوصا درمیان پزشکان شاغلی که در بخش‌های خصوصی و غیررسمی کار می‌کنند، چالش‌برانگیز است.
مطالعات مراجعه‌کننده صوری که در آن افراد آموزش‌دیده در نقش فرضی مشتری به مراکز درمانی می‌روند و سپس تجربه‌های خود را گزارش می‌کنند، حاکی از آن است که بین آنچه ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی ادعا می‌کنند که برای بیماری خاص انجام می‌دهند و آنچه واقعاً در روال‌های بالینی معمولی انجام می‌دهند، اختلاف وجود دارد.
دولت‌ها و سیستم‌های بهداشت و درمان باید برای پیشگیری از فروش بدون نسخه داروهای محدودشده و فروش مستقیم دارو توسط شرکت‌های داروسازی به افرادی که آموزش پزشکی ندیده‌اند و همچنین به منظور کمک به ممنوعیت داروهای ترکیبی با دوز ثابت نامعقول تلاش بیشتری انجام دهند و همچنین برای پیشگیری از ورود داروهای جعلی به بازار اقدام کنند. درعین‌حال، آن‌ها باید به ارائه‌ی برنامه‌هایی برای تسهیل استفاده مسئولانه از داروهای ضدمیکروبی در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت‌های اولیه کمک کنند.
هند نمونه دیگری است که نشان می‌دهد وضع مقررات چگونه می‌تواند مفید باشد. ممنوعیت سال ۲۰۱۸ درمورد ترکیبات دارویی ضدمیکروبی دارای دوز ثابت در کاهش فروش آنتی‌بیوتیک‌ها در هند موفق بوده است. به‌طور مشابه، ممنوعیت فروش بدون نسخه آنتی‌بیوتیک‌ها در شیلی و برزیل به کاهش فروش آنتی‌بیوتیک‌ها منجر شده است.
علاوه بر تلاش‌های مستمر برای بهبود استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها درمیان تجویزکنندگان کنونی، وقت آن رسیده است که پزشکان آینده را نیز آماده کنیم تا در رابطه با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها بهتر عمل کنند.
آنتی‌بیوتیک‌ها منبع محدودی هستند و درصورت استفاده نامناسب تأثیر زیادی بر جامعه می‌گذارند. دانشکده‌های پزشکی و برنامه‌های آموزشی باید به پزشکان آموزش دهند تا هنگام تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها از دستورالعمل‌های درمانی استاندارد استفاده کنند. تمرکز بر پزشکان آینده تأثیر دومینویی در میان مردم، داروسازان و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی که به‌طور غیررسمی کار می‌کنند، خواهد داشت. انجام این کار، درحالی‌که داریم با دنیاگیری کنونی مقابله می‌کنیم، از ما دربرابر دنیاگیری‌های مقاومت ضدمیکروبی در آینده محافظت می‌کند.
