نفقه |همه چیز درباره قانون نفقه

11 نکته مهم درباره نفقه که کمتر شنیده اید

به محض اینکه عقد ازدواج صورت گرفت و زوجین زندگی زناشویی خود را آغاز کردند، شوهر مکلف به پرداخت نفقه است. البته زوجه در صورتی مستحق نفقه است که از همسر خود تمکین کند و هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.

یکی از مسائل مالی مهم مربوط به زوج ها، مسئله نفقه است. مباحث اقتصادی در خانواده هایی که جانب دین و اخلاق را رعایت می کنند، موضوعی جانبی است، اما در برخی خانواده ها که مرد تکالیف شرعی و قانونی خود را رعایت نمی کند ممکن است موضوع نفقه آخرین امید زن برای گذران زندگی خود و فرزندانش باشد.
به هر حال نفقه، حق زن و تکلیف مرد است و نمی توان از آن به راحتی چشم پوشی کرد. با توجه به اینکه یکی از حقوق شرعی و قانونی زنان در ازدواج، نفقه است در مباحث حقوقی برای دریافت این حق شرایطی درنظر گرفته شده که عدم اطلاع از آن ها ممکن است باعث شود زنی به حق خود نرسد یا مردی زمانی از زندگی خود را پشت میله های زندان بگذراند. برای اطلاع بیشتر در این باره و آشنایی بیشتر با مباحث قانونی مربوط به نفقه، صفحه پیش رو به شما کمک خواهد کرد.

قانون نفقه

نفقه یعنی چه؟

در قانون و فقه اسلامی، نفقه نوعی درآمد برای بانوان، فرزندان و پدر و مادر نیازمند محسوب می شود. در واقع نفقه عبارت است از تأمین هزینه جاری زندگی که شامل خانه، اثاثیه منزل، غذا، لباس، دارو و درمان می شود. معروف ترین آن مربوط به نفقه همسر است. اما نفقه طبق قانون به فرزندان و پدر و مادر شخص توانمند هم تعلق می گیرد.

نحوه تعیین میزان نفقه

نفقه با توجه به شئون خانوادگی زن، عرف و عادات ساکنان هر منطقه و یا هر شهر و همچنین وضع مالی مرد تعیین می شود؛ مثلا نفقه زنی که ساکن شهری بزرگ است و شوهرش هم کارمند است با نفقه زنی که در شهر کوچک تری با شوهر کارگری زندگی می کند، تفاوت دارد. اگر زوجین در مورد میزان نفقه دچار اختلاف شوند، دادگاه میزان آن را براساس همین شرایط تعیین می کند.

شرایط پرداخت نفقه

ابتدا باید بدانید که نفقه مخصوص ازدواج دائم است و در ازدواج موقت نفقه مطرح نیست مگر آنکه از ابتدا شرط شود. در ازدواج دائم هم به محض آنکه عقد ازدواج صورت گرفت، شوهر مکلف به پرداخت نفقه است. البته علاوه بر عقد دائم، شرط دیگری هم برای پرداخت نفقه وجود دارد و آن تمکین زن از همسر خود است. قانون مدنی در این خصوص می گوید اگر زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زناشویی امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.

تمکین یعنی چه؟

تمکین یکی از شروط تعیین کننده پرداخت نفقه است. تمکین عام و تمکین خاص دو نوع از تمکین است. مفهوم تمکین خاص اطاعت از نیاز های غریزی و جنسی مرد از طرف زن و مفهوم تمکین عام فرمانبرداری کلی در تمام امور کلی زندگی است. زن موظف به پیروی و اطاعت از شوهر است. قانون هم اشاره کرده ریاست خانواده از خصائص مرد است، مگر در مواردی که این ریاست به زن واگذار شده باشد. تعلق گرفتن نفقه به زن، وابسته به تمکین کامل اوست؛ یعنی حتی درصورت تحقق تمکین عام و سرپیچی از تمکین خاص یا بر عکس، نفقه تعلق نمی گیرد.

ترک منزل و ماجرای نفقه

شوهر وظیفه دارد که در حد بضاعت خود منزلی مستقل و متناسب با شئون همسرش فراهم کند و زن هم باید در منزلی که شوهر فراهم کرده است، سکونت کند. اگر این شرایط فراهم بود ولی زن منزل شوهر خود را ترک کرد، در این صورت نمی تواند مطالبه نفقه کند.

البته که در این خصوص هم استثنائاتی وجود دارد؛ مثلا اگر این منزل از جنبه شئون اجتماعی مطابق حال زن باشد، اما زندگی در آن، احتمال ضرر و زیان شرافتی یا بدنی و آزار و اذیت برای زوجه به وجود آورد، خروج او از منزل نافرمانی محسوب نمی شود و تا زمان برطرف شدن مشکل، نفقه به وی تعلق خواهدگرفت.

براساس قانون مدنی، در چنین شرایطی زن می تواند مسکن جداگانه تعیین کند و درصورت ثابت شدن احتمال این ضرر، دادگاه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و تا زمانی که زن در بازگشت به منزل مشترک، معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود.

نتیجه عدم پرداخت نفقه

اگر شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند یا قصدی برای پرداخت آن نداشته باشد، زن می تواند 2 اقدام انجام دهد؛ یا شکایت خود را به دادگاه کیفری تقدیم کند یا دادخواست خود را به دادگاه حقوقی بدهد.

نفقه مربوط به زمان حال از طریق کیفری قابل مطالبه است و نفقه مربوط به گذشته با ارائه دادخواست حقوقی قابل پرداخت خواهد بود؛ یعنی اگر مردی مثلا در طول 5 سال ازدواج خود، نفقه همسرش را پرداخت نکرده است، زن می تواند همین امروز شکایت کیفری تقدیم دادگاه کند و نفقه حال حاضر خود را بگیرد، اما برای 5 سال گذشته که مرد نفقه پرداخت نکرده است، باید به دادگاه حقوقی مراجعه و دادخواست تقدیم کند.

میزان نفقه

ماجرای نفقه بعد از جدایی

در طلاق اگر علت جدایی، عدم تمکین یا نشوز (نافرمانی) زن به دلیل ترک خانه نبوده و طلاق رجعی باشد، پرداخت نفقه زن در طول مدت عده (زمان تعیین شده پس از وقوع طلاق یا فوت شوهر که زن در این مدت حق ازدواج مجدد ندارد) برعهده مرد خواهد بود. اما در طلاق خلع (به دلیل کراهت زن از همسر خود)، مرد از پـرداخت نفقه معاف است؛ اگــرچه زن باید عده نگاه دارد.

فاصله بین عقد تا ازدواج

در مدت زمان میان عقد و شروع زندگی مشترک زیر یک سقف، نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد مگر آنکه زن جهت شروع به زندگی اعلام آمادگی کرده باشد، اما مرد از بردن همسرش خودداری کند که در این صورت زن مستحق دریافت نفقه خواهد بود.
در این صورت زن باید بتواند ادعای خود را ثابت کند؛ یعنی یا باید به نزدیک ترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه و 3 برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام کند یا آنکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهاد هایی تنظیم کند.

مصادیق تمکین

مصادیق تمکین، متفاوت است، اما عمدتا یکی از موارد داشتن رابطه جنسی است. زن مکلف است نیاز های جسمی و مشروع شوهر خود را بر آورده کند، مگر در دوران عادت ماهیانه یا بیماری که او را از انجام این وظیفه باز می دارد. یکی دیگر از موارد تمکین، اقامت در اقامتگاه (خانه) دائمی شوهر است؛ یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند؛ مگر آنکه حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد. مورد سوم، الزام زن به حسن معاشرت و رفتار خوب با شوهر خویش است.

مجازات مردی که نفقه نمی دهد

درصورتی که مرد بر پرداخت نکردن نفقه اصرار داشته باشد، باید گفت:حبس در انتظار آن مرد است. در همین رابطه، ماده 53 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 92 برای عدم پرداخت نفقه، جنبه کیفری درنظر گرفته است و می گوید:«هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را درصورت تمکین او ندهد یا از پرداخت کردن نفقه سایر اشخاصی که نفقه به آن ها تعلق می گیرد امتناع کند، به حبس تعزیری درجه 6 (6 ماه و یک روز تا 2 سال) محکوم می شود. تعقیب کیفری هم بستگی به شکایت شاکی خصوصی دارد و البته جزو جرایم قابل گذشت است.

درصورت گذشت شاکی در هر زمان، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات متوقف می شود. تبصره این ماده هم مقرر کرده است که «امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون، مجاز به عدم تمکین است، مشمول این ماده نیست». به طور مثال مرد به واسطه اینکه زن در خلال عادت زنانگی اش از ایفای وظایف زناشویی خودداری می کند نمی تواند از دادن نفقه زن خودداری کند و موظف است که نفقه او را بپردازد. بعد از اینکه زن توسط حکم دادگاه همسر خود را ملزم به پرداخت نفقه کند و مرد توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، زن می تواند تقاضای طلاق کند.

نفقه پس از فوت

درباره اینکه زن پس از فوت شوهر خود نیز حق دارد نفقه مطالبه کند باید گفت:تا سال 1381 طبق قانون اگر عقد ازدواج به دلیل فوت شوهر پایان می یافت، در عین حال که زن مکلف بود عده (4 ماه و 10 روز) نگاه دارد نمی توانست نفقه مطالبه کند ولی با اصلاح قانون در سال 1381 زن می تواند در ایام عده، نفقه مطالبه کند. البته این نفقه جدای از سهم الارث زن محاسبه می شود یعنی زن علاوه بر میزان ارثیه می تواند نفقه را هم مطالبه کند.