آموزش کاشت و برداشت گیاه “پونه”
پونه Pennyroyal نوعی گیاه دارویی به شمار می‌رود که طعم و عطر بسیار خاصی دارد. این گیاه خوشبو و مفید از خانواده نعناع می باشد و شباهت زیادی به نعناع دارد با این تفاوت که برگ های آن سبزتر و کوچکتر از نعناع می باشد و ساقه های کوتاه سبز رنگ دارد. خاصیتی که در چای پونه نهفته است باعث شده که در تسکین دردهای روده، ایجاد آرامش و بهبود گوارش معروف شود. در بیشتر مواقع برای طعم دار کردن نوشیدنی ها و غذاها از آن استفاده می شود. در کل می توان گفت این گیاه یکی از تاثیرگذارترین گیاهان بر روی سلامتی بدن می باشد. به همین منظور ما در این بخش از پلاس وی قصد داریم هر آن چیزی که مربوط به کاشت و پرورش گیاه پونه و خواص آن می باشد در اختیار شا کاربران گرامی قرار دهیم.
مشخصات ظاهری گیاه پونه
گلهای گیاه پونه در فصل تابستان به شکل گروهی از گل های کوچک در بغل برگ و ساقه ظاهر می شوند و به رنگ صورتی و بنفش می باشند. محل رویش پونه ها در دشت ها و نقاط مرطوبی مثل کنار باتلاق ها و نهر ها و یا داخل جوی ها و چشمه ها است. این گیاه در مناطق مختلف آسیا، اروپا، آفریقای شمالی و حبشه به صورت وحشی رشد می کند و در ایران در مناطقی همچون گیلان و مازندران در اطراف رشت و ماسه زار های غازیان و نقاط مرطوب لاهیجان به صورت خود رو مشاهده می شود.
جالب است بدانید نوعی پونه آبی در مازندران رشد می کند که با نام محلی سرسم شناخته شده است. در زبان ترکی به پونه «یارپیز» میگویند. نکته مهمی که وجود دارد این است که عوامل مختلفی باعث شده است که این گیاه به ندرت و بسیار اندک رشد کند تا جایی که فقط در برخی از کوه ها و دره های صعب العبور آن هم به تعداد بسیار محدود و پراکنده در فروردین ماه به واسطه آب باران در مناطقی که ذکر شد می روید.
پونه کوهی چنان خوش عطر است که شما به راحتی و از فاصله چند متری میتوانید بوی بسیار مطبوع آن را استشمام کنید. اگرچه طعم پونه در ابتدا تلخ و گرم است اما به تدریج یک احساس خنکی به شما دست می دهد که بسیار لذت بخش است. بد نیست بدانید پونه بویی شبیه به بوی سیترونل دارد به همین خاطر از آن در صابون های معطر استفاده می کنند و از اسانس آن در حشره کش ها به کار میبرند، عرق طبی یکی از محصولات پونه می باشد.
نحوه کاشت و پرورش پونه کوهی
پونه کوهی به راحتی کاشته شده و پرورش داده می شود. این گیاه را هم می توان با استفاده از دانه و هم قلمه و همچنین با استفاده از گلدان پرورش داد. پیش از آخرین سرمای منطقه ای که در آن ساکن هستید بذر های پونه کوهی را در خانه نشا کنید، این بذر ها نیاز به پوشاندن توسط خاک ندارد و چنانچه پس از قرار داده شدن روی خاک با آب مرطوب شوند و رطوبت شان با استفاده از یک پلاستیک حفظ شود کافی است.
برای اینکه بذر های پونه کوهی جوانه بزنند نیاز به نور خورشید دارند بنابراین سینی نشا را باید در مکانی مثل پشت پنجره قرار دهید تا نور آفتاب به آن بتابد. کمتر از 1 هفته مشاهده خواهید کرد که بذرهای پونه کوهی جوانه زده اند. پس از اینکه اندازه نهال های پونه به 15 سانتی متر رسید و بعد از اینکه سرما رفع شد آنها را به زمین انتقال دهید البته میتوانید به گلدان های بزرگ تر هم منتقل کنید و در خانه و خارج از خانه نگهداری کنید.
مکان مناسب در کاشت پونه کوهی
زیبایی باغچه شما با وجود پونه کوهی دو چندان میشود و شما به راحتی می توانید با پرورش دادن این گیاه در ظروف یا گلدان های مختلف و حتی در آپارتمان از آن نگهداری کنید. پس این را بدانید که این گیاه گزینه بسیار مناسبی برای فضاهای محدود می باشد، فقط مهم این است که به اندازه کافی نور و گرمای آن تامین شود تا به خوبی رشد کند.
فاصله 8 تا 10 اینچی یا همان (20 تا 25 سانتی متر) در کاشت پونه داخل باغچه حتماً باید رعایت شود، چرا که با کامل شدن رشد آن ارتفاعش به 2 فوت یا 60 سانتی متر و گستردگی اش در زمین به 18 اینچ یا 45 سانتیمتر میرسد. بنابراین چنانچه قصد دارید آن را در گلدان بکارید حتما توجه داشته باشید که یک گلدان مناسب با قطر 12 اینچ یا 30 سانتی متر انتخاب کنید.
زمان مناسب برای کاشت پونه کوهی
گیاه پونه را میتوان از بذر یا قسمت برش خورده یک گیاه سالم دیگر پرورش داد. زمانی که میخواهید گیاه را با استفاده از بذر پرورش دهید میتوانید دانه های آن را به مدت 6 هفته پیش از آخرین نشانه های سرما در خارج از منزل بکارید و چنانچه قصد پرورش پونه با استفاده از برش دارید حتماً اطمینان حاصل کنید که دمای زمین حداقل 70 درجه فارنهایت یا همان 23 درجه سانتیگراد می باشد.
خاک مناسب برای گیاه پونه
خاک سبکی که به خوبی زهکشی شده است مناسب برای کاشت پونه کوهی میباشد، در واقع رشد پونه در خاک نسبتاً بارور میسر می باشد، بنابراین در چنین شرایطی افزودن کمپوست یا کود دهی نیاز نیست و در این حالت گیاه به طور طبیعی مراحل رشد خود را سپری می کند اگرچه شاید زمان برداشت آن به تعویق بیافتد.
نور مناسب در کاشت پونه کوهی
پونه کوهی تنها نیمی از روز را قادر به سپری کردن بدون آفتاب است ولی چنانچه در طول روز به طور کامل از نور خورشید بهره مند شود عطر و طعم آن چندین برابر می شود. این گیاه به خوبی می تواند در داخل خانه رشد کند اما برای اینکه سریعتر رشد کند نیاز به مقدار مناسبی آفتاب و حرارت آن دارد.
آبیاری پونه کوهی
باید بدانید که به هیچ وجه نباید بیش از اندازه پونه کوهی را آبیاری کنید و زمانی میتوانید مجدداً به گیاه آب بدهید که از خشک بودن خاک کاملاً اطمینان داشته باشید.
مرحله برداشت پونه کوهی
پونه کوهی هر سال 2 الی 3 بار برداشت می شود و نحوه برداشت آن بستگی به این موضوع دارد که هدف اصلی تهیه اسانس است یا سبزی. چنانچه هدف تهیه اسانس باشد برداشت گیاه باید در مرحله گلدهی انجام شود اما اگر به عنوان سبزی مورد استفاده قرار گیرد برداشت بایستی پیش از گلدهی انجام شود و اندام های شاداب و جوان گیاه مد نظر باشد. امکان دارد برداشت به صورت دستی یا ماشینی انجام شود در هر صورت بایستی از ارتفاع 4 تا 5 سانتی متری گیاهان بریده شوند و برای مدتی روی زمین باقیمانده تا اندام هایی که برداشت شده اند تقریباً 40 درصد از رطوبت خود را از دست بدهند چرا که این اتفاق باعث می شود حجمشان کاهش یابد و عمل حمل و نقل گیاه نیز تسریع شود.
در بیشتر نقاط دنیا نعناع نیز بدین طریق برداشت می شود ولی در سال‌های اخیر روش جدیدی رایج شده است که در آن پس از برداشت گیاهان بلافاصله آنها را داخل جعبه های مخصوصی قرار می دهند و به خشک کن ها هدایت می کنند تا خشک شوند.
عقیده بسیاری از محققان این است که نباید پیش از خرداد ماه برداشت انجام شود چرا که در این مرحله کیفیت چندانی در اسانس های استخراجی وجود ندارد و بیشترین اسانس منتون است. بهترین زمانی که برای اولین برداشت این گیاه مناسب است 25 تیرماه و دومین زمان مناسب برداشت، مرداد تا 15 مهرماه می باشد و همچنین از مهر تا 15 آذر ماه متعلق به برداشت سوم است که در این صورت از هر هکتار زمین سالانه 55 تا 60 کیلوگرم اسانس به دست می آید.
تکثیر پونه کوهی
از روش های تکثیر گیاه پونه می توان به روش کشت با بذر اشاره کرد. در این روش بذر های پونه به خوبی جوانه خواهند زد. از روش های دیگر تکثیر گیاه پونه روش ریشه رُست ها، پاجوش ها و قلمه های ساقه می باشد.
بیماری ها و آفات پونه کوهی
کنه های عنکبوتی، پوسیدگی ریشه و شته ها از مهمترین عوامل آسیب رسان به پونه کوهی می باشد. اگر اطمینان حاصل کنید که گیاه پونه شما در خاک مناسب زهکشی شده پرورش داده می شود در این صورت از دچار شدن گیاه به این آفات جلوگیری خواهد شد.
خواص بی نظیر گیاه پونه
از آنجایی که پونه دارای طبع گرم و خشکی می باشد، همچون سایر گیاهان خواص بسیار زیادی برای سلامتی بدن دارد. در این بخش از پلاس وی به گزیده ای از خواص گیاه پونه اشاره خواهیم کرد.
تاثیر روغن پونه برای پوست
برای پیشگیری از چین و چروک صورت روغن پونه یکی از بهترین گزینه ها می باشد و همچنین این روغن خارش و سیاهی پوست را از بین می برد.
طرز تهیه روغن پونه
قبل از هر چیزی باید پونه تازه را داخل روغن مایع بخیسانید و در مقابل آفتاب قرار دهید تا کاملاً آب آن تبخیر شده و روغنش باقی بماند و همچنین می توانید کمی آن حرارت دهید و سپس از صافی رد کرده و برای پوست صورت استفاده نمایید.
سایر فواید پونه
- خستگی های عصبی با چای پونه برطرف میشود.
- برای هضم بهتر غذا و باز شدن اشتها از دم کرده میتوان استفاده کرد.
- سرفه های مداوم و عارضه آسم با دم کرده پونه برطرف میشود.
- مسواک زدن با سوخته پونه برای تقویت لثه ها بسیار مفید است.
- استشمام پونه موجب می شود افرادی که دچار غش می شوند بهبود یابند.
- پونه کوهی تنظیم کننده ضربان قلب است.
- پخش کردن بوی پونه در فضا موجب دور شدن حشرات می شود.
- عادت ماهانه خانم ها با پونه متعادل و تنظیم میشود.
- پونه ضد بلغم است.
- ورمی که در اثر سرما زدگی به وجود آمده است با ترکیبی از پونه و کنجد برطرف میشود.
- بوییدن پونه برای آن دسته از افرادی که تنگی نفس دارند مفید است.
عوارض جانبی مصرف پونه کوهی
- آن دسته از افرادی که به گیاهانی همچون نعناع، ریحان، مریم گلی و سنبل حساس هستند بایستی در مصرف پونه نیز حد تعادل را رعایت کنند چرا که ممکن است دچار واکنش آلرژیک شوند.
- خوردن بیش از حد پونه کوهی موجب ناراحتی معده میشود.
- خوردن بیش از حد پونه در خانم های باردار موجب سقط جنین میشود.
- مصرف پونه در دوران شیردهی توصیه نمی شود.
