هورمون تستوسترون ؛ هورمونی مشترک در بین زنان و مردان
تستوسترون، هورمونی است که در انسان و همچنین حیوانات یافت می شود. در مردان، بیضه ها و در زن ها تخمدان ها مسئولیت تولید تستوسترون را برعهده دارند و البته در زنان، این هورمون در مقادیر اندکی تولید می شود.
تولید تستوسترون در دوران بلوغ به طور قابل توجهی افزایش می باید و بعد از 30 سالگی تولید آن کم تر و کم تر خواهد شد. تستوسترون اغلب با محرک جنسی همراه بوده و در تولید اسپرم در مردان نقش اساسی دارد و این هورمون، بر استخوان ها، ماهیچه ها، نحوه ذخیره چربی در بدن و حتی تولید گلبول های قرمز تاثیر گزار است و سطح هورمون تستوسترون در مردان می تواند بر روحیه آن ها نیز تاثیر بگذارد.
سطح تستوسترون پایین که به آن سطح پایین T نیز گفته می شود که چنانچه بخش سلامت نمناک عنوان می کند می تواند باعث ایجاد علائم مختلفی در مردان شود ، از جمله:
عوارض کمبود هورمون تستوسترون
- کاهش میل جنسی
- کمبود انرژی
- افزایش وزن
- احساس افسردگی
- انزوا
- کاهش عزت نفس
- کم شدن موهای بدن
- استخوان های ضعیف تر
در این بخش به سایر علائم ناشی از کمبود تستوسترون در بدن آقایان خواهیم پرداخت که برخی از زنان نیز ممکن است این علائم را تجربه کنند:
1. مشکلات مربوط به نعوظ مردان
تستوسترون، بافت آلت تناسلی مردان را برای تولید اکسید نیتریک تحریک می کند و باعث ایجاد واکنش های متعددی می شود که در نهایت به نعوظ ختم می شود که اگر سطح هورمون تستوسترون خیلی کم باشد، ممکن است آن شخص در نعوظ آلت تناسلی خود دچار مشکل شود.
موارد زیر عوامل دیگری هستند که ممکن است باعث اختلال در نعوظ شوند:
- سیگار کشیدن
- مشکلات تیروئید
- کلسترول بالا
- استرس و اضطراب
- دیابت
- فشار خون بالا
2. ریزش مو
بسیاری از آقایان ریزش مو را به عنوان بخشی طبیعی در روند پیری خود می دانند و یکی از دلایل اصلی ریزش مو آقایان با افزایش سن آن ها، کاهش یافتن میزان تولید هورمون تستوسترون است و البته مطالعات نشان می دهند که در صورت استفاده از روش درمانی جایگزینی تستوسترون، می توان از این اتفاق پیشگیری کرد.
3. کاهش یافتن بافت استخوان ها
تستوسترون به تولید بافت استخوان و حفظ حجم استخوان کمک می کند و تستوسترون پایین می تواند منجر به کاهش حجم استخوان و در نهایت پوکی استخوان ها شود.
4. کاهش اندازه بیضه
کاهش میزان تستوسترون دربدن اقایان ممکن است باعث کاهش اندازه بیضه ها شود و همچنین ممکن است در اثر آن کیسه بیضه نرم تر از حالت عادی خود شود.
5. کاهش مقدار مایع منی
مایع منی، مایعی است که در اثر انزال آقایان از آلت تناسلی خارج می شود. این مایع به حرکت اسپرم به سمت تخمک ها کمک می کند و تستوسترون هم به تحریک تولید مایع منی کمک می کند و کاهش سطح مایع منی می تواند نشان دهنده کاهش سطح تستوسترون باشد و همچنین می تواند منجر به ایجاد مشکل باروری در آقایان شود.
6. مشکل در خواب
کمبود تستوسترون در آقایان ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در خواب آن ها شود و بسیاری از این افراد نیز دچار آپنه خواب می شوند. این اختلال بالقوه منجر به مشکلات تنفسی در هنگام خواب می شود که می تواند خواب شخص را مختل کند.
7. کاهش میل جنسی
کمبود تستوسترون در مردان باعث کاهش میل جنسی آن ها می شود و کاهش میل جنسی با افزایش سن اتفاق می افتد اما این اتفاق در افراد جوانی که دارای کمبود تستوسترون هستند نیز دیده می شود.
8. کاهش توده عضلانی
تستوسترون در رشد توده عضلانی نقش موثری دارد و کاهش سطح این هورمون منجر به از دست رفتن قابل توجه توده های عضلانی شخص می شود اما با این حال مطالعات نشان می دهند که کمبود این هورمون باعث کاهش قوای عضلانی شخص نخواهد شد.
9. گرگرفتی
در حالی که بسیاری از افراد گرگرفتگی را با سطح هورمون استروژن که در دوران یائسگی دچار نوسان می شود، مرتبط می دانند اما سطح پایین هورمون تستوسترون نیز باعث ایجاد این حالت در فرد می شود.
10. کاهش سطح انرژی
تستوسترون پایین می تواند منجر به کاهش سطح انرژی و خستگی در شخص شود. ممکن است که شخص حتی پس از استراحت کافی نیز همچنان احساس خستگی کند و یا علاقه کمتری به انجام ورزش و یا انجام فعالیت های جسمی داشته باشد.
11. افزایش میزان چربی بدن
کاهش تستوسترون ممکن است منجر به افزایش چربی بدن شود و در بعضی موارد، ممکن است مردان به بیماری ژنیکوماستی دچار شوند که این امر منجر به بزرگ شدن سینه ها خواهد شد.
12. تغییرات خلقی
برخی شواهد نشان می دهند مردانی که از کمبود تستوسترون رنج می برند، دچار عدم تمرکز، تحریک پذیری و افسردگی می شوند.
در حالی که تولید هورمون تستوسترون به طور طبیعی و با افزایش سن در مردان کاهش پیدا می کند، برخی عوامل دیگر نیز ممکن است باعث کاهش تولید این هورمون شود و برای مثال آسیب رسیدن به بیضه ها و معالجات مورد نیاز برای بیماری سرطان مانند شیمی درمانی و یا پرتو درمانی می توانند بر تولید هورمون تستوسترون تاثیر گزار باشند.
چه عوامل باعث کاهش سطح تستوسترون در بدن می شود ؟
- آسیب و یا عفونت در بیضه
- اختلالت متابولیکی
- افزایش مقدار آهن موجود در بدن
- اختلال عملکرد غده هیپوفیز
- استفاده از برخی داروهای خاص
- هورمون هایی که برای درمان سرطان استفاده می شود، مانند پردنیزون
- بیماری های حاد طولانی مدت
- ایدز
- التهاب ریه ها و یا سایر اندام های بدن
- سندروم کالمن ( بزرگ شدن غیر طبیعی غده هیپوتالاموس مغز که بسیاری از هورمون ها را کنترل می کند)
- مقادیر بالای هورمون پرولاکتین
- چاقی و یا کاهش وزن شدید
- دیابت کنترل نشده نوع 2
- نقص مادرزادی
- کم کاری تیروئید
- تروما ( آسیب دیدگی سر)
- انجام جراحی مغز
چگونگی تعیین سطح هورمون تستستورون :
یک آزمایش خون ساده می تواند سطح تستوسترون موجود در خون را تعیین کند زیرا میزان طبیعی این هورمون در خون وجود دارد.
طبق اعلام مرکز پزشکی دانشگاه روچستر، دامنه طبیعی تستوسترون برای مردان بالغ بین 280 تا 1100 نانوگرم در هر دسی لیتر و برای زنان بالغ بین 15 تا 70 نانوگرم در هر دسی لیتر می باشد.
البته دامنه میزان هورمون تستوسترون در آزمایشگاه های مختلف متفاوت است و بنابراین بهتر است با پزشک خود در مورد نتایج آزمایشتان مشورت کنید.
اگر سطح تستوسترون در یک مرد بالغ کمتر از 300 نانوگرم در هر دسی لیتر باشد، طبق اعلام انجمن ارولوژی ، ممکن است پزشک برای تعیین پایین بودن سطح این هورمون آزمایشات مختلفی انجام دهد.
سطح پایین تستوسترون ممکن است نشان دهنده وجود مشکلی در غده هیپوفیز شخص باشد که هورمون هیپوفیز برای تولید هورمون تستوسترون، یک هورمون سیگنالینگ را به بیضه ها می فرستد.
بنابراین همانطور که در بخش سلامت نمناک گفته شده است سطح تستوسترون پایین در یک مرد بالغ ممکن است مربوط به هورمون هیپوفیز باشد اما پایین بودن سطح این هورمون در یک پسر نوجوان ممکن است به دلیل تاخیر در رسیدن به بلوغ آن فرد باشد. همچنین سطح بالای این هورمون در مردان، علائم قابل توجهی را نشان می دهد، برای مثال پسرانی که سطح هورمون تستوسترون بالایی دارند ممکن است زودتر وارد بلوغ شوند. همچنین میزان بالاتر این هورمون در زنان باعث ایجاد ویژگی های مردانه در آن ها می شود.
بالا بودن غیر طبیعی سطح هورمون تستوسترون در مردان ممکن است نشان دهنده یک اختلال در غده فوق کلیه و یا سرطان بیضه باشد که البته این اتفاق به ندرت پیش میاید.
اگر سطح تستوسترون در فردی بسیار بالا باشد، ممکن است پزشک آزمایش های دیگری را برای یافتن علت آن انجام دهد.
درمان جایگزینی تستوسترون
کمبود تولید تستوسترون، بیماری شناخته شده ای است که با نام هیپوگنادیسم شناخته می شود و همیشه نیاز به درمان ندارد.
اگر کمبود این هورمون در سلامت و کیفیت زندگی شما تداخل ایجاد کند، ممکن است شما کاندیدای مناسبی برای جایگزینی تستوسترون باشید. تستوسترون مصنوعی را می توان به صورت خوراکی، از طریق تزریق ، از طریق مالیدن ژل بر روی پوست و ... به دست آورد .
با انجام این روش نتایج مطلوبی مانند قوی شدن توده های عضلانی و افزایش میل جنسی برای مردان حاصل خواهد شد اما این روش درمانی ممکن است همراه با برخی عوارض جانبی مانند چرب شدن پوست، کوچک شدن بیضه ها ، کاهش تولید اسپرم و ... باشد.
همچنین لازم به ذکر است که با توجه به برخی مطالعات انجام شده، با استفاده از روش درمانی جایگزینی تستوسترون امکان ابتلا به بیماری سرطان پروستات در مردان افزایش پیدا می کند که البته در این موضوع نیاز به انجام تحقیقات و مطالعات بیش تری است.
با توجه به تحقیقات انجام شده در سال 2009، شواهد اندکی از به وجود آمدن تغییرات روانی در مردانی که تحت درمان جایگزینی تستوسترون قرار گرفتند، مشاهده شده است.
درمان
رایج ترین درمان، جایگزینی تستوسترون (TRT) است. البته پزشک تنها در صورت اطمینان از کمبود تستوسترون در شخص این روش درمانی را تجویز می کند .
بیشتر افراد تحت درمان، بعد از 4 الی 6 هفته از علائم این بیماری رهایی می یابند .
راه های طبیعی افزایش هورمون تستوسترون :
کاهش وزن و ورزش اغلب می تواند سطح هورمون تستوسترون را افزایش دهد ، در حالی که تغییر در شیوه زندگی و رژیم به تنهایی ممکن است سطح این هورمون را به اندازه کافی بالا نبرند اما می توانند اندکی به افزایش آن کمک کنند.
این نکته را باید در نظر داشته باشید که هورمون تستوسترون در مردان با افزایش سن، کاهش می یابد و مزایای احتمالی تغییرات در شیوه زندگی نیز با گذشت زمان کمتر می شود ، به عنوان مثال ورزش اغلب در افراد جوان تر، نتایج قابل توجهی نشان می دهد.
برای افزایش تولید هورمون تستوسترون، لازم است که از رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی پیروی کنید و به این منظور لازم است که مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:
- گوشت گاو
- غلات غنی شده
- تخم مرغ
- تن ماهی
- مواد غذایی غنی شده با ویتامین D
- لوبیا
و ...
همچنین بهتر است از مکمل های غذایی طبیعی که نوید افزایش سطح تستوسترون را می دهند پرهیز کنید زیرا حتی اگر به بدنتان آسیب نرسانند، بعید است که نتیجه مطلوبی به همراه داشته باشند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود ؟
تستوسترون پایین، همیشه باعث بروز علائم جسمی نخواهد شد و گاهی فقط با انجام آزمایش خون قابل شناسایی است. به هرحال در صورت دارا بودن یک یا چند مورد از علائم ذکر شده باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. برای تشخیص تستوسترون پاییین، پزشک اغلب ارزیابی های فیزیکی انجام می دهد و علائم فردی را بررسی می کند و همچنین ممکن است آزمایشاتی برای مشاهده علائم دیگر انجام دهد.
برای مثال در آزمایش تراکم استخوان ، توده های استخوانی کاهش یافته نمایانگر سطح پایین هورمون تستوسترون در شخص است.پزشکان اغلب می توانند راه های بی خطر دیگری را برای افزایش سطح این هورمون در بدنتان به شما پیشنهاد دهند .
