واجبات نماز چیست + احکام و مسائل ، رکن و جزئیات کامل

واجبات نماز چند تا است

واجبات نماز یازده چیز است که بعضی از آن ها «رکن» و بعضی دیگر «غیر رکن» می باشد:

1. نیّت

2. تکبیرةالاحرام

3. قیام

4. رکوع

5. سجود (دو سجده)

6. قرائت

7. ذکر

8. تشهد

9. سلام

10. ترتیب

11. موالات

رکن

بعضی از واجبات نماز رکن هستند یعنی اگر انسان آنها را به عمد و یا به اشتباه به جا نیاورد ، نماز باطل می شود.

رکن نماز پنج چیز است:

اوّل:

نیت.

دوّم:

تکبیرة الاحرام در حال قیام.

سوّم:

قیام متّصل به رکوع، یعنی ایستادن پیش از رکوع.

چهارم:

رکوع.

پنجم:

دو سجده از یک رکعت.

واجبات رکنی نماز :

نیت

نیّت، یعنی اینکه انسان برای رضای خدا کاری را انجام دهد یعنی نماز را برای انجام فرمان خداوند به جا آورد .لازم نیست نیت را به زبان آورد و از قلب خود بگذراند مثلا بگوید:چهار رکعت نماز ظهر میخوانم قربةً إلی الله. 

مسأله 930 

اگر در نیت نماز ظهر یا در نماز عصر بگوید چهار رکعت نماز میخوانم اما ظهر یا عصربودن آن را معین نکند ، نماز او باطل است اما باید نماز ظهر را به عنوان نماز اوّل، و نماز عصر به عنوان نماز دوّم تعیین کند. اگر قضای نماز ظهر برای کسی واجب باشد ، باید نمازی را که میخواند، در نیت معلوم کند. 

مسأله 931

انسان باید به نیت نماز خود آگاه باشد و اگر در بین نماز کسی از او پرسید چه می کنی؟ باید بداند کدام نماز را می خواند در غیر اینصورت نمازش باطل است. 

مسأله 932 

اگر کسی برای ریا و نشان دادن به مردم نماز بخواند و نمازش برای خدا نباشد ، نمازش باطل است. 

مسأله 933

اگر قسمتی از نماز چه واجب مثل حمد یا مستحب مثل قنوت را برای غیر خدا بجا آورد، اگر آن قصد غیر خدائی به تمام نماز سرایت کند ، نمازش باطل است. اگر نماز را برای خدا بجا آورد اما برای نشان دادن به مردم نماز را در مسجد، یا در اوّل وقت یا جماعت بخواند، نمازش باطل است.

تکبیرة الإحرام

نماز پس از گفتن اذان و اقامه، با داشتن نیت و گفتن «الله اکبر» آغاز می شود زیرا به واسطه گفتن این تکبیر، چیزهایی مثل خوردن و آشامیدن و خنده کردن و پشت به قبله نمودن حرام می شود، این تکبیر را «تکبیرة الاحرام» می گویند و مستحب است. هنگام گفتن تکبیر، دست ها را بالا می بریم و بزرگی خدا را در نظر می آوریم و غیر او را کوچک شمرده و پشت سر بیندازیم.

مسأله 934

در اوّل هر نماز، واجب و رکن است که «الله اکبر» بگویید . باید دو کلمه «الله» و «اکبر» را پشت سر هم و به عربی صحیح بگوید، اگر به عربی غلط بگویید یا به فارسی بگوید صحیح نیست. 

مسأله 935

مستحب است که تکبیرة الاحرام نماز را به چیزی که پیش از آن مثل اقامه یا دعا میخوانید، نچسبانید. 

مسأله 936 

اگر انسان بخواهد «الله اکبر» را به چیزی که بعد از آن میخواند، مثلاً به «بسم الله الرحمن الرحیم» بچسباند، بهتر آن است که «راء» اکبر را پیش بدهد. 

مسأله 937

باید بدن فرد درهنگام گفتن تکبیرة الاحرام در نماز واجب آرام باشدو در حرکت نباشد ،زیرا اینگونه نماز باطل است. 

مسأله 938 

تکبیر و حمد و سوره و ذکر و دعا باید طوری خوانده شود که خودش همهمه خود را بشنود، و اگر سر و صدای زیاد است و یا گوش هایش سنگین است ، باید طوری بگوید که اگر مانعی نباشد بشنود. 

مسأله 939 

فردی که به دلیلی لال شده و نمی تواند «الله اکبر» را بگوید، باید به طوری که می تواند بگوید یا تکبیر را در قلب خود بگذراند، و با انگشتش اشاره کندو زبان و لبش را هم در صورت توانایی حرکت دهد. فرد لال مادر زاد باید زبان و لبش را مانند گفتن لفظ تکبیرحرکت دهد، و با انگشتش نیز اشاره نماید.

 مسأله 940

قبل از تکبیرة الاحرام به قصد رجاءً بگوید:«یا مُحْسِنُ قَدْ اَتاک المُسِیءُ، وَقَدْ اَمَرْتَ الُمحْسِنَ اَنْ یتَجاوَزَ عَنِ المُسِیءِ، اَنْتَ الُمحْسِنُ وَاَنَا المُسِیءُ، بِحَقّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحمَّدٍ، وَتَجاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنّی» یعنی:ای خدایی که به بندگان احسان می کنی، بنده گناهکار به درِ خانه تو آمده، و تو امر کرده ای که نیکوکار از گناهکار بگذرد، تو نیکوکاری و من گناهکار، بحق محمّد و آل محمّد، رحمت خود را بر محمّد و آل محمّد بفرست، و از بدی هایی که میدانی از من سر زده بگذر. 

مسأله 941

مستحب است وقتی تکبیر اوّل نماز و تکبیرهای بین نمازرا می گوید دست ها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد. 

مسأله 942 

اگر شک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یا نه و مشغول نماز شده باید به شک خود اعتنا نکند اما اگر چیزی نخوانده باید تکبیر را بگوید. 

مسأله 943 

اگر بعد از گفتن تکبیرة الاحرام مشغول خواندن نماز شود و شک کند که آن را صحیح گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.

قیام

قیام یعنی بدون این که به جایی تکیه کند ، بر روی دو پا،بایستد. قیام در زمان گفتن تکبیرةالاحرام و قیام پیش از رکوع ( قیام متصل به رکوع ) رکن است .

مسأله 944

قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع، رکن نیست و اگر کسی آن را فراموش کند، نمازش صحیح است. 

مسأله 945

 پیش از گفتن تکبیر و بعد از آن باید بایستد تا یقین کنید که تکبیر را در حال ایستادن گفته اید.

مسأله 946 

اگر رکوع را فراموش کند و پس از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید که رکوع نکرده، باید بایستد و به رکوع رود، و اگر بدون اینکه بایستد به حال خمیدگی به رکوع برگردد، درست نیست زیرا قیام متصل به رکوع را بجا نیاورده است. 

مسأله 947

زمانی که برای تکبیرة الاحرام یا قرائت ایستاده است نباید خم شده و راه برود و باید بدن را حرکت ندهد، و به جایی تکیه نکند، اما تکیه کردن از روی ناچاری اشکال ندارد.

 مسأله 948

اگر هنگام ایستادن به دلیل فراموشی کمی راه برود، یا خم شود، یا تکیه کند، اشکال ندارد.

 مسأله 949 

باید در موقع ایستادن، هر دو پا روی زمین باشد اما اگرسنگینی بدن روی یک پا هم باشد اشکال ندارد.

 مسأله 950 

کسی که توانایی درست ایستادن را دارد ، پاها را خیلی گشاد بگذارد که ایستادن بر او صدق نکند، نمازش باطل است.

مسأله 951

موقعی که انسان در نماز اذکار واجب را می خواند باید بدنش آرام باشد و اگر میخواهد کمی جلو یا عقب رود، یا کمی بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد، باید چیزی نگوید.

 مسأله 952 

اگر انسان در حال حرکت بدن ذکر مستحبّی بگوید یعنی موقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید، آن ذکر صحیح نیست ولی نمازش صحیح است و «بَحَوْلِ الله وَقُوَّتِهِ اَقُومُ وَاَقْعُدُ» را باید در حال برخاستن بگوید.

 مسأله 953

در موقع خواندن حمد حرکت دادن دست و انگشتان اشکال ندارد اما مستحب است که آنها را هم حرکت ندهد.

 مسأله 954 

اگر هنگام خواندن حمد و سوره، یا خواندن تسبیحات، قدری حرکت کند و بدن از آرام بودن خارج شود، مستحب است بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره همان ها را بخواند.

 مسأله 955

 اگر در بین نماز نتواند بایستد، باید بنشیند، و اگر نتواند بنشیند ، باید بخوابد، اما تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از ذکرهای واجب را نگوید.

 مسأله 956 

اگر انسان بتواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند، اگرکسی موقع ایستادن، بدنش حرکت کند، یا تکیه دهد، یا بدنش را کج کند، باید ایستاده نماز بخواند، اما اگر نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.

 مسأله 957 

در صورتی که انسان بتواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند، اما اگر نتواند راست بنشیند باید هر گونه که می تواند، بنشیند؛ و اگر اصلا نمی تواند بنشیند، باید به پهلو بخوابد طوری که جلوی بدنش رو به قبله باشد. بهتر است این فرد به پهلوی راست بخوابد و نباید به پهلوی چپ بخوابد اما اگر نتواند به پهلوبخوابد ، باید به پشت بخوابد طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.

 مسأله 958 

کسی که نشسته نماز میخواند، اگر پس از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد باید ایستاده رکوع را بجا آوردو از حال ایستاده به رکوع رود، اما در غیر اینصورت باید رکوع را نشسته بجا آورد.

 مسأله 959 

کسی که خوابیده نماز میخواند، اگربتواند مقداری بنشیند باید نماز را تا جایی که می تواند نشسته بخواند. و اگر می تواند بایستد باید تا جایی که می تواند نماز را ایستاده بخواند، اما تا بدنش در حرکت است نباید اذکار واجب را بخواند. اما اگر بداند می تواند کمی بایستد باید آن را به قیام متصل به رکوع اختصاص دهد.

 مسأله 961

کسی که می تواند بایستد، اگر بترسد که این ایستادن، بیماری او را تشدید کند یا ضرری به او برساند، بهتر است نشسته نماز بخواند، و اگر فکر کند نشسته نماز خواندن هم برای او ضرر دارد می تواند خوابیده نماز بخواند.

 مسأله 962 

اگر انسان اوّل وقت نتواند نماز را ایستاده بخواند و نمازش را نشسته بخواند اگر در آخر وقت قدرت بر ایستادن حاصل نماید باید نماز را دوباره بجا آورد. اما اگر مأیوس از آن باشد که بتواند نماز را ایستاده بخواند، اگر در اوّل وقت نماز را بخواند و سپس قدرت بر ایستادن پیدا کند، لازم نیست نماز را به جا آورد.

مسأله 963

انسان مستحب است در حال نماز خواندن بدن راست و شانه ها پایین باشد و دست ها روی ران ها قرار گرفته و انگشت ها به هم بچسبند، و به جای سجده نگاه کند، و سنگینی بدن روی دو پا باشد و نمازش با خضوع و خشوع باشد، و پاها را پس و پیش و باز نگذارد، و اگر مرد است پاها تا یک وجب فاصله داشته باشد و اگر زن است پاها به هم بچسبد.

رکوع

بعد از خواندن قرائت، باید قدری خم شویم و دست ها را به زانو بگذاریم ، این عمل را رکوع می گویند. ذکر رکوع یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» است . پس از رکوع باید کاملا بایستد، بعد به سجده روید .

مسأله 1009 

اگر به اندازه رکوع خم شوید، اما سر انگشتان را به زانو نگذارید، اشکال ندارد.

 مسأله 1010

اگر در رکوع به چپ یا راست خم شوید، یا زانوها را به جلو بیاورد، هر چند دست های شما به زانو برسد، صحیح نیست.

 مسأله 1011 

 اگر به قصد رکوع خم نشوید و خم شدن شما به قصد کار دیگر مثلاً برای کشتن جانوری باشد ، نمی تواند آن را رکوع حساب کرد بلکه باید بایستید و دوباره برای رکوع خم شوید.

 مسأله 1012

 کسی که دست یا زانوی او با دیگران متفاوت است مثلا دستش خیلی بلند است و اگر کمی خم شود به زانو میرسد، یا زانوی او پائین تر از افراد دیگر است که باید خیلی خم شود باید به اندازه معمول خم شود.

 مسأله 1013 

کسی که نشسته رکوع میکند، باید اندازه ای خم شود که صورتش مقابل زانوها باشد و بهتر است صورت مقابل جای سجده برسد.

 مسأله 1014 

اگر وقت نماز اندک باشد می توان یک «سُبْحانَ الله» بگویید و اگر «سُبْحانَ رَبِّی العَظِیم» را خوب ادا نمی کنید باید ذکری دیگر مانند سه بار «سُبْحانَ الله» را بگویید.

 مسأله 1015 

ذکر رکوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود، و مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بگویند.

مسأله 1016 

در حال رکوع باید بدن نمازگزار آرام باشدو حرکت نکند . اگر عمداً نمازگزار استقرار را رعایت نکند نماز ، باطل است حتی اگر ذکر را در حال استقرار بگوید .

مسأله 1017

 اگر زمان گفتن ذکر واجب رکوع سهواً یا بی اختیار حرکت کنید ، بهتر این است که بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید. ولی اگر حرکت شما اندک باشد و بدن را از آرام بودن خارج نکند ، ضرری ندارد.

مسأله 1018 

اگر پیش از خم شدن به اندازه رکوع و آرام گرفتن بدن عمداً ذکر رکوع را بگویید، نماز باطل است. مگر اینکه دوباره ذکر را در حال استقرار در رکوع بگوید.

 مسأله 1019 

اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است و اگر این کار سهواً باشد دوباره گفتن ذکر لازم نیست.

 مسأله 1020

اگر نتواند به مقدار ذکر در حال رکوع بماند، واجب نیست ذکر بگوید، اما احتیاط مستحب آن است که ذکر را بگوید هرچند بقیه آن را در حال برخاستن بگوید، یا قبل از آن شروع کند.

 مسأله 1021

 اگر به علت مرض و ... در رکوع آرام نگیرد نمازش صحیح است اما باید پیش از آنکه از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب را به نحوی که گذشت بگوید.

 مسأله 1022

 هرگاه نتواند به اندازه رکوع خم شود، باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند، و اگر زمانی که تکیه داده نتواند رکوع کند، باید به اندازه ای که رکوع گفته شود خم شود، و اگر نتواند خم شود، باید برای رکوع با سر اشاره نماید.

 مسأله 1023 

اگر کسی نتواند با سر اشاره کند باید به نیت رکوع چشم ها را بر هم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیت برخاستن از رکوع چشم ها را باز کند، و اگر از این هم عاجز است باید در قلب خود نیت رکوع کند و با دست خود برای رکوع اشاره کند و ذکر آن را بگوید .

 مسأله 1024 

کسی که نمی تواند ایستاده رکوع کند اما می تواند در حالی که نشسته است خم شود، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره کند و بنابر احتیاط مستحب نماز دیگری بخواند، و موقع رکوع آن بنشیند و برای رکوع خم شود.

 مسأله 1025 

اگر عمداً پس از رسیدن به حدّ رکوع سر بردارد به اندازه رکوع دو مرتبه خم شود، نمازش باطل است.

 مسأله 1026

بعد از تمام شدن ذکر رکوع باید راست بایستد ـ و بنا بر احتیاط واجب ـ بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده رود، و اگر عمداً پیش از ایستادن به سجده رود، نمازش باطل است. و همچنین ـ بنا بر احتیاط واجب ـ اگر عمداً پیش از آرامش گرفتن بدن به سجده رود.

 مسأله 1027 

اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آنکه به سجده برسد یادش بیاید، باید بایستد بعد به رکوع رود، و کفایت نمی کند به حالت خمیدگی به رکوع برگردد.

 مسأله 1028

 اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین رسید، یادش بیاید که رکوع نکرده لازم است برگردد و رکوع را بعد از ایستادن بجا آورد، و در صورتی که در سجده دوّم یادش بیاید، نمازش ـ بنا بر احتیاط لازم ـ باطل است.

 مسأله 1029

مستحب است پیش از رفتن به رکوع در حالی که راست ایستاده تکبیر بگوید، و در رکوع زانوها را به عقب دهد، و پشت را صاف نگهدارد، و گردن را بکشد و مساوی پشت نگهدارد، و بین دو قدم را نگاه کند، و پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد، و بعد از آنکه از رکوع برخاست و راست ایستاد در حال آرامی بدن بگوید «سَمِعَ الله لِمَنْ حَمِدَهُ».

مسأله 1030

مستحب است در رکوع، زن ها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.

سجود

سجده یعنی این که پیشانی و دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را روی زمین قرار دهید و ذکر «سُبْحانَ اللَّهِ» را سه مرتبه یا «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ» را یک مرتبه بگوید و سپس بنشیند و دو مرتبه به سجده رفته، همان ذکر سابق را بگوید. دو سجده روی هم یک رکن است.

مسأله 1031 

در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب نمازگزار باید پس از رکوع دو سجده کند، و پیشانی ، کف دو دست، و دو زانو، و دو انگشت بزرگ پاها را به قصد خضوع روی زمین قرار دهد . منظور از پیشانی ـ وسط آن است.

 مسأله 1032

اگر کسی در نماز واجب دو سجده یک رکعت را فراموش کند، نمازش باطل است و بنا بر احتیاط لازم ـ اگر دو سجده در یک رکعت از روی فراموشی یا جهل قصوری اضافه کند. (جهل قصوری این است که جاهل در جهل خود معذور باشد).

 مسأله 1033

اگر عمداً نمازگزار یک سجده کم یا زیاد بخواند نمازش باطل است اما اگر این کار او سهواً باشد نمازش باطل نیست.

مسأله 1034 

اگر فرد در زمان سجده بتواند پیشانی را به زمین بگذارد اما این کار را عمداً یا سهواً انجام ندهد ، سجده نکرده است گرچه جاهای دیگر را روی زمین بگذارد . اما اگر پیشانی را روی زمین قرار دهد ولی سهوا جاهای دیگر را روی زمین نگذارد یا سهواً ذکر نگوید، سجده درست است.

 مسأله 1035

نمازگزار باید ذکر های سجده را دنبال هم و به عربی صحیح بگوید . مستحب است «سُبْحانَ رَبّی الاَعْلَی وَبِحَمْدِهِ» را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.

 مسأله 1036

در حال سجود باید بدن نمازگزار آرام باشد، و نباید بدن خود را به اختیار طوری حرکت دهد که از حال آرام بودن خارج شود حتی ـ بنا بر احتیاط واجب ـ در زمانی که مشغول به ذکر واجب نیست.

 مسأله 1037 

اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید، نماز باطل است، مگر اینکه ذکر را دوباره در حال آرامش بگوید، و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

 مسأله 1038

اگر نمازگزار قبل از گذاشتن پیشانی به زمین سهواً ذکر سجده را بگوید، و قبل از برداشتن سر از سجده اشتباه خود را متوجه شود ، باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید. اما اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواً پیش از آرامش ذکر را بگوید لازم نیست ذکر را تکرار کند.

مسأله 1039

اگر بعد از برداشتن سر از سجده ، متوجه شود قبل از تمام شدن ذکر سجده سر برداشته، نمازش صحیح است.

 مسأله 1040

اگر زمان گفتن ذکر سجده ، عمداً یکی از هفت عضو را که باید در سجده بر روی زمین باشد را از زمین بردارد، نماز باطل می شود.

 مسأله 1041 

اگر قبل از اتمام ذکر سجده، سهواً پیشانی را از زمین بردارد، نباید دوباره آن به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند. اما اگر جاهای دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.

مسأله 1042 

بعد از اتمام ذکر سجده اوّل، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره سجده نماید .

مسأله 1043 

جای پیشانی نمازگزار باید بیش از چهار انگشت بلندتر یا پایین تر از جای زانوها و سر انگشتان پای او نباشد و جای پیشانی او باید از جای ایستادنش نیز بیش از چهار انگشت بلندتر یا پستتر نباشد.

 مسأله 1044

 اگر نمازگزار در زمین سراشیب نماز را بخواند یعنی اگر جای پیشانی نمازگزار بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پستتر از جای زانوها و انگشت های پای او باشد، نماز او مشکل دارد.

مسأله 1045

 اگر نمازگزار پیشانی را اشتباهاً بر چیزی بگذارد که از جای زانوها و انگشت های پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد، باید سر را بردارد و به چیزی که بلندی آن بیش از چهار انگشت بسته نیست بگذارد. و اگر خیلی بلند نیست ، باید پس از انجام ذکر واجب سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند. اگر قبل از انجام ذکر واجب متوجه شد باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و ذکر واجب را بجا آورد. اگر کشیدن پیشانی ممکن نباشد می تواند ذکر واجب را در همان حال بجا آورد و نماز را تمام کند، و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.

 مسأله 1046

 باید بین پیشانی و مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است ، فاصله نباشد. اگر مهر چرک باشد که پیشانی به خودِ مهر نرسد سجده باطل است، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.

 مسأله 1047

در سجده باید دو کف دست و در حال ناچاری پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد باید مچ دست را بر زمین بگذاردو اگر نتواند مچ دست را زمین بگذارند تا آرنج هر جا را که می تواند بر زمین بگذارد، و اگر آن هم ممکن نیست گذاشتن بازو کافی است.

 مسأله 1048

دو انگشت بزرگ پاها را در سجده باید بر زمین بگذارد، اما گذاشتن سر دو انگشت بر زمین لازم نیست بلکه گذاشتن پشت یا روی آنها کافی است . و اگرنمازگزار انگشت بزرگ پا را بر زمین نگذارد و انگشت های دیگر پا یا روی پا را بر زمین بگذارد، نماز باطل است یا ناخن انگشت بزرگ پا بلند باشد و پا به زمین نرسد ، نماز باطل است، و کسی که از روی ندانستن نمازهای خود را این طور خوانده، باید دوباره بخواند.

 مسأله 1049 

فردی که مقداری از شست پایش بریده، باید بقیه آن را بر زمین بگذارد، و اگر بر زمین گذاشتن شست پا به هر دلیل ممکن نیست باید بقیه انگشتان را بر زمین بگذارد؛ و اگر هیچ انگشت ندارد، مقداری از پا را بر زمین بگذارد.

 مسأله 1050 

اگر نمازگزار هنگام سجده سینه و شکم را بر زمین بچسباند، یا پاها را مقداری دراز کند تا زمانی که حالت سجده داشته باشد نمازش صحیح است اما در غیر اینصورت نماز او باطل است.

 مسأله 1051

مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده میکند باید پاک باشد. اگر مهر را روی فرش نجس بگذارند، یا یک طرف مهر نجس باشد ، باید پیشانی را روی قسمت مهر بگذارد به طوری که مهر پیشانی را نجس نکند.

 مسأله 1052

  اگر در پیشانی دمل یا زخم و ... باشد به طوری که همه پیشانی را فرا نگرفته باشد باید با جای سالم پیشانی سجده کند، و اگر سجده کردن با جای سالم پیشانی توقف بر آن داشته باشد که زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر زمین بگذارد باید این کار را انجام دهد.

مسأله 1053

اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید دو طرف آن را که مابقی پیشانی است یا یکی از آنها را بر زمین بگذارد و اگر نتواند باید با اجزاء صورت خود سجده کند اما اگر سجده کردن با صورت، ممکن نبود باید برای سجده اشاره کند. 

مسأله 1054

ـ نمازگزاری که توانایی نشستن دارد اما نمی تواند پیشانی را بر زمین برساند، باید به قدری خم شود که عرفاً سجده بر آن صدق کند و یا مهر یا چیز دیگری را روی جای بلندی گذاشته و پیشانی را بر آن بگذارد، اما باید در صورت امکان کف دست ها و زانوها و انگشتان پا را بر زمین بگذارد. 

مسأله 1055

اگر چیز بلندی نباشد که مهر را برآن بگذارد، و کسی هم نباشد که مهر را بلند کند و بگیرد تا فرد بر آن سجده کند، باید مهر را با دست بلند کرده و بر آن سجده کند.

مسأله 1056

چفردی که نمی تواند سجده کند یا مقداری که برای سجده لازم است خم شود ، باید برای سجده با سر اشاره کند، و در صورتی که نتواند باید با چشم ها اشاره نماید، و اگر با چشم ها هم نمی تواند باید در قلب نیت سجده و با دست برای سجده اشاره کند، و ذکر واجب را بگوید. 

مسأله 1057 

اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود، باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد، و این یک سجده حساب می شود حتی اگر ذکر سجده را نگفته باشد . و اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود و نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد، همان یک سجده حساب می شود، ولی اگر ذکر نگفته باشد احتیاط واجب آن است که آن را بگوید، ولی باید به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئیت نکند.

 مسأله 1058

انسان می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید، و نیاز نیست برای نماز به جای دیگر برود یا نماز را تأخیر بیندازد اما اگر بتواند در همان جا بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است طوری سجده کند که مخالفت تقیه نکرده باشد، باید بر فرش و مانند آن سجده نکند.

مسأله 1059 

اگر روی تشک پر سجده کند، طوری که بدن روی آن آرام نگیرد، باطل است. 

مسأله 1060 

اگر انسان ناچارا در زمین گل نماز بخواند، طوری که آلوده شدن بدن و لباس مشقّتی برای او نداشته باشد، باید سجده و تشهّد را بجا آورد، و در صورت مشقّت باید ایستاده، برای سجده با سر اشاره کند، و تشهّد را ایستاده بخواند.

مسأله 1061

در رکعت اوّل و رکعت سومی که تشهّد نداردباید بعد از سجده دوّم بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.

چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است:

•  سجده بر زمین و چیزهای غیرخوراکی و غیرپوشاکی که از زمین میروید، مانند چوب و برگ درخت صحیح است .
•  سجده بر چیزهای خوراکی و پوشاکی مانند، گندم و جو و پنبه و طلا و نقره که از اجزاء زمین نیست ، صحیح نیست.
•  سجده بر قیر و زفت در موقع ناچاری صحیح است.
•  سجده کردن بر برگ درخت انگور هنگامی که لطیف است و خوردن آن معمول میباشد صحیح نیست اما در غیر این صورت سجده کردن بر آن اشکال ندارد.
•  سجده بر علف و کاه و چیزهایی که از زمین میروید و خوراک حیوان است ، صحیح است.
•  سجده بر گل هایی که خوراکی نیستند و یا گیاهان دارویی مانند گل بنفشه و گل گاوزبان، صحیح است
•  سجده بر گیاهی که خوردن آن در برخی از شهرها معمول است و خوردنی محسوب شود، صحیح نیست.
•  سجده بر میوه نارس صحیح نیست.
•  سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحیح است.
•  سجده بر گچ و آهک پخته، و آجر و کوزه گلی نیز اشکالی ندارد.
•  سجده بر کاغذی که از چوب و کاه، پنبه یا کتان ساخته باشند، صحیح است.
•  سجده بر کاغذی که از حریر یا ابریشم ساخته باشند، صحیح نیست.
•  سجده بر دستمال کاغذی در صورتی که معلوم باشد از چه چیزی ساخته شده است صحیح است.
•  سجده بر تربت حضرت سید الشهداء علیه السلام ، خاک، بعد از خاک سنگ، سنگ گیاه صحیح است.
•  اگر به واسطه سرما یا گرمای زیاد نتوان بر آنچه سجده بر آن صحیح است، ممکن نباشد باید بر لباس یا هر چیز دیگر که در حال اختیار سجده بر آن جایز نیست، سجده نماید.
• سجده بر گل و خاک سست که پیشانی روی آن آرام نمیگیرد، باطل است.
•  اگر در سجده اوّل، مهر به پیشانی بچسبد، برای سجده دوّم باید مهر را برداشت .
•  اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده میکند گم شود و دیگر چیزی نباشد که بر آن سجده نمود می توان بر لباس سجده نمود.
•  اگر در حال سجده متوجه شود پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است، اگر این حالت بعد از بجا آوردن ذکر واجب باشد ، باید سر از سجده بردارد و نمازش را ادامه دهد، و اگر قبل از بجا آوردن ذکر واجب باشد ، باید پیشانی خود را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بکشد و ذکر واجب را بگوید . اگر کشیدن پیشانی ممکن نباشد ، ذکر واجب را در همان حال بگوید .
•  اگر بعد از سجده متوجه شود پیشانی را روی چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد.
•  سجده کردن برای غیر خدا حرام است .

مستحبّات و مکروهات سجده:

•  فردی که ایستاده نماز می خواند پس از سربرداشتن از رکوع ایستادن، و کسی که نشسته نماز میخواند بعد از کاملاً نشستن، برای رفتن به سجده باید تکبیر بگوید.
•  برای سجده مرد باید ابتدا دست ها را، و زن ابتدا زانوها را به زمین بگذارد.
•  بینی را بر مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.
•  در سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به صورتی که سر آنها رو به قبله باشد.
•  در سجده این دعا را بخواند:«یا خَیرَ المَسْؤُلِینَ وَیا خَیرَ المُعْطِینَ، ارْزُقْنِی وَارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِک، فَاِنَّک ذُو الفَضْلِ العَظِیمِ» یعنی:ای بهترین کسی که از او سؤال میکنند! و ای بهترین عطا کنندگان! از فضل خودت روزی بده به من و عیال من، پس به درستی که تو دارای فضل بزرگی.
•  بعد از سجده بر ران چپ بنشیند، و روی پای راست را بر کف پای چپ قرار دهد.
•  بعد از هر سجده، زمانی که نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید.
•  پس از سجده و آرام گرفتن بدنش بگوید :«اَسْتَغْفِرُ الله رَبِّی وَاَتُوبُ اِلَیهِ»
•  سجده را طول بدهد و هنگام نشستن، دست ها را روی ران ها قرار دهد.
•  برای رفتن به سجده دوّم، زمانی که بدن آرام است «الله اکبر» بگوید.
•  در سجده ها صلوات بفرستید.
•  هنگام بلند شدن، دست ها را بعد از زانوها از زمین بردارد.
•  مردها نباید آرنج ها و شکم را به زمین بچسبانند، و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند .
•  زن ها آرنج ها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضاء بدن را به یکدیگر بچسبانند.
•  قرآن خواندن در سجده مکروه است.
•  فوت کردن بر جای سجده برای برطرف کردن گرد و غبار در صورتی که در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان عمداً بیرون آید، نماز باطل است.

سجده های واجب قرآن:

•  در چهار سوره «سجده» و «فصّلت» و «النجم» و «علق» یک آیه سجده وجود دارد که باید انسان ها پس از خواندن یا گوش دادن فوراً سجده کند.
•  اگر انسان هنگامی که آیه سجده را گوش می دهد، خودش نیز بخواند، باید دو سجده نماید.
•  اگر در حال سجده، آیه سجده را بخواند یا گوش کند، باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.
•  اگر انسان از شخص خواب یا دیوانه یا کودک آیه سجده را بشنود یا گوش دهد، سجده واجب است.
•  اگر انسان آیه سجده را از گرامافون یا ضبط صوت بشنود ، سجده واجب نیست.
•  اگر شخصی در ایستگاه رادیو آیه سجده را بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد، سجده واجب است.
•  سجده واجب قرآن در جای غصبی صحیح نیست.
•  لازم نیست هنگام سجده فرد با وضو یا غسل و رو به قبله باشد، و عورت خود را بپوشاند، و بدن و جای پیشانی او پاک باشد.
•  در سجده واجب قرآن، باید فرد پیشانی را بر مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است ، بگذارد .
•  گفتن ذکر:«لا إلهَ إلاَّ الله حَقّاً حَقاً، لا إلهَ إلاَّ الله إیماناً و تَصْدِیقاً، لا إلهَ إلاَّ الله عُبُودِیةً وَرِقّاً، سَجَدْتُ لَک یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً، لا مُسْتَنْکفاً وَلا مُسْتَکبِراً، بَلْ اَنْا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرُ». در سجده مستحب است.

غیر رکن

چیزهایی است که اگر به عمد کم یا زیاد شود، نماز باطل می شود و چنانچه به اشتباه کم و یا زیاد گردد، نماز باطل نمی شود. واجبات غیر رکنی نماز عبارتند از:

1. قرائت

2. ذکر

3. تشهّد

4. سلام

5. ترتیب

6. موالات

واجبات غیر رکنی نماز

قرائت و ذکر

در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اول حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند. بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.

در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا سه مرتبه تسبیحات اربعه:(سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ وَلا الهَ الَّا اللَّهُ وَاللَّهُ اکْبَرُ) بگوید و گفتن یک مرتبه هم تسبیحات اربعه کافی است و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.

مسأله 964

 انسان باید اوّل حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند. و سوره «الضحی» و «الم نشرح» و همچنین سوره «فیل» و «لاِیلاف» در نماز ـ بنا بر احتیاط واجب ـ یک سوره حساب می شود. 

مسأله 965 

اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند ، می تواند سوره را نخواند.

مسأله 966 

اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند و در بین آن به خاطر آورد ، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.

مسأله 967 

اگربه علت فراموشی حمد و سوره را نخواند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است. 

مسأله 968

 اگر قبل از آنکه برای رکوع خم شود، فرد دریابد که حمد و سوره را نخوانده ، باید فقط سوره را بخواند. اما اگر بفهمد فقط حمد را نخوانده، باید اوّل حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند. اگر خم شود و قبل از رفتن بفهمد حمد و سوره را نخوانده، باید بایستد و آنها را بخواند. 

مسأله 969

 اگر در نماز فریضه یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد را بخواند، باید پس از خواندن آیه سجده، سجده نماید، اما اگر سجده را بجا آورد نمازش باطل می شود مگر اینکه سهواً سجده کند.

مسأله 970

 اگر عمدا یا سهوا سوره ای که سجده واجب دارد را بخواند ، قبل از رسیدن به آیه سجده ، می تواند سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند اما اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد، باید مانند مسئله قبل عمل کند. 

مسأله 971

 اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد، نمازش درست است و بعد از نماز باید سجده آن را بجا آورد. 

مسأله 972

 در نماز مستحبّی خواندن سوره لازم نیست مگر اینکه نماز به واسطه نذر کردن واجب شده باشد.

مسأله 973

مستحب است در نماز جمعه و در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه، و عشای شب جمعه، در رکعت اوّل بعد از حمد سوره جمعه، و در رکعت دوّم بعد از حمد سوره منافقون را بخواند، و اگر مشغول یکی از اینها در نمازهای روز جمعه شود ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند. 

مسأله 974

 اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ایها الکافرون» شود، نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند، ولی در نماز جمعه و نمازهای روز جمعه، اگر از روی فراموشی بجای سوره جمعه و منافقون، یکی از آن دو سوره را بخواند، می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند، و احتیاط مستحب آن است که بعد از رسیدن به نصف، رها ننماید. 

مسأله 975

اگر در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه عمداً سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ایها الکافرون» بخواند، اگرچه به نصف نرسیده باشد ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمی تواند رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند. 

مسأله 976

 اگر در نماز، غیر سوره «قل هو الله احد» و «قل یا ایها الکافرون» سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند رها کند و سوره دیگر بخواند، و پس از رسیدن به نصف ـ بنا بر احتیاط ـ مطلقاً رها کردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست. 

مسأله 977

 اگر مقداری از سوره را فراموش کند، یا از روی ناچاری مثلاً به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، می تواند آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند اگرچه به نصف هم رسیده باشد، یا سوره ای که میخوانده «قل هو الله احد» یا «قل یا ایها الکافرون» باشد، و در صورت فراموشی می تواند به همان مقدار که خوانده است اکتفا نماید. 

مسأله 978

 بر مرد ـ بنا بر احتیاط ـ واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند، و بر مرد و زن ـ بنا بر احتیاط ـ واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند. 

مسأله 979

 مرد ـ بنا بر احتیاط ـ باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند. 

مسأله 980

 زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود و موردی باشد که شنواندن صدا به نامحرم حرام است، باید آهسته بخواند، و اگر عمداً بلند بخواند ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمازش باطل است.  

مسأله 981 

اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمازش باطل است. ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، صحیح است. و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند. 

مسأله 982

 اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آنکه آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است. 

مسأله 983

 انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند، و کسی که به هیچ قسم نمی تواند همه سوره حمد را صحیح بخواند، باید به همان نحو که می تواند بخواند، اگر مقداری را که صحیح میخواند معتنابه باشد، ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد، باید ـ بنا بر احتیاط واجب ـ مقداری از بقیه قرآن را که می تواند صحیح بخواند و به آن ضمیمه کند، و اگر نمی تواند باید تسبیح را به آن ضمیمه کند. و اما کسی که نمی تواند به کلی سوره را صحیح بخواند، لازم نیست چیزی عوض آن بخواند. و در هر صورت احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد. 

مسأله 984

 کسی که حَمد را به خوبی نمیداند باید سعی کند وظیفه خود را انجام دهد، چه با یاد گرفتن یا تلقین باشد، و چه با اقتدا در جماعت، یا تکرار نماز در مورد شک باشد، و اگر وقت تنگ شده است، چنانچه نماز را به طوری که در مسأله پیش گفته شد بخواند، نمازش صحیح است. ولی در صورتی که در یاد گرفتن کوتاهی کرده باشد اگر ممکن باشد، برای فرار از عقوبت، نمازش را به جماعت بخواند. 

مسأله 985 

مزد گرفتن برای یاد دادن واجبات نماز ـ بنا بر احتیاط ـ حرام است، ولی مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبّات آن جایز است. 

مسأله 986

  اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً یا از روی جهل تقصیری نگوید، یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، مثلاً بجای «ض» «ذ» یا «ز» بگوید، یا زیر و زبر حروف را رعایت نکند به گونه ای که غلط شمرده شود، یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است. 

مسأله 987 

اگر انسان کلمه ای را که یاد گرفته صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده، لازم نیست دوباره نماز را بخواند. 

مسأله 988 

اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند، یا نداند مثلاً کلمه ای به «هـ» است یا به «ح»، باید وظیفه خود را به نحوی انجام دهد، مثلاً یاد بگیرد یا به جماعت بخواند، یا آن را دو جور یا بیشتر بخواند که یقین کند صحیح آن را خوانده است، ولی در این صورت نماز او بر فرضی صحیح است که آن جمله غلط باز هم قرآن یا ذکر به حساب بیاید.

 مسأله 989

 علمای تجوید گفته اند اگر در کلمه ای واو باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از واو در آن کلمه همزه باشد، مثل کلمه «سوء» باید آن واو را مدّ بدهد یعنی آن را بکشد. و همچنین اگر در کلمه ای «الف» باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر داشته باشد، و حرف بعد از الف در آن کلمه همزه باشد، مثل «جآء» باید الف آن را بکشد. و نیز اگر در کلمه ای «ی» باشد، و حرف پیش از «ی» در آن کلمه زیر داشته باشد، و حرف بعد از «ی» در آن کلمه همزه باشد، مثل «جیء» باید «ی» را با مدّ بخواند. و اگر بعد از این حروف «واو و الف و یا» بجای همزه حرفی باشد که ساکن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد، باز هم باید این سه حرف را با مدّ بخواند، ولی ظاهراً صحت قرائت در این چنین موارد توقف بر مدّ ندارد، پس چنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند، باز هم نماز صحیح است، ولی در مثل «ولا الضآلین» که تحفّظ بر تشدید، و الف توقف بر مقداری مدّ دارد، باید به همان مقدار الف را مدّ دهد. 

مسأله 990 

احتیاط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید، و معنای وقف به حرکت آن است، که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید، و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد، مثلاً بگوید:«الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید:«مالک یوم الدین». و معنای وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند، مثل آنکه بگوید:«الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و فوراً «مالک یوم الدین» را بگوید.

 مسأله 991 

در رکعت سوّم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند، یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی یک مرتبه بگوید:«سُبْحانَ الله وَ الْحَمْدُ لله وَ لا إِلهَ إِلاَّ اَلله و الله اَکبَرُ»، و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید. و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند. 

مسأله 992 

در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید، و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد، کافی است یک مرتبه «سبحان الله» بگوید. 

مسأله 993 

بر مرد و زن ـ بنا بر احتیاط ـ واجب است که در رکعت سوّم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند. 

مسأله 994

اگر در رکعت سوّم و چهارم حمد بخواند، واجب نیست «بسم الله» آن را هم آهسته بگوید مگر آنکه مأموم باشد که در این صورت احتیاط واجب آن است، که «بسم الله» را هم آهسته بگوید. 

مسأله 995 

کسی که نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در رکعت سوّم و چهارم حمد بخواند. 

مسأله 996 

اگر در دو رکعت اوّل نماز به خیال اینکه دو رکعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند، و اگر در رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است. 

مسأله 997

 اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال اینکه در دو رکعت اوّل است حمد بخواند، یا در دو رکعت اوّل نماز با اینکه گمان میکرده در دو رکعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است. 

مسأله 998

 اگر در رکعت سوّم یا چهارم میخواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا میخواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد، چنانچه به کلی خالی از قصد نماز بوده ـ حتی در ضمیر ناخود آگاه ـ باید آن را رها کند و دوباره حمد، یا تسبیحات را بخواند، ولی اگر خالی از قصد نبوده مثل آنکه عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده، می تواند همان را تمام کند، و نمازش صحیح است. 

مسأله 999

کسی که عادت دارد در رکعت سوّم و چهارم تسبیحات ب