پیامبر در مورد حفظ حقوق فرزندان چه سفارشی فرمودند!

پیامبر در مورد حفظ حقوق فرزندان به والدین چه سفارشی فرمودند؟

رفتار فرزندان بازتاب رفتار والدین است. تربیت صحیح ایجاب می نماید که با فرزندان با احترام رفتار شود. اگر کودک از طفولیت خود رفتار محترمانه نبیند، محترمانه رفتار نمی نماید.

سفارش در خصوص والدین امری است که به کرات در متون دینی دیده می شود. احترام به والدین، محبت به ایشان و برآوردن نیازهایشان اموری است که بدان ها تاکید شده است تا آنجا که حتی مشرک بودن و یا مرگ آنها دلیلی برای دست کشیدن و توقف از نیکی کردن نمی گردد.
در اهمیت این مطلب همین بس که قرآن کریم در چندین جا به نیکی کردن به پدر و مادر امر کرده و از رنجاندن ایشان بر حذر داشته است. تعابیر بکار برده شده در کلام الله مجید در این باره بسیار ریز بینانه و دقیق است تا آنجا که ائمه (علیهم السلام) به عنوان برترین مفسران کتاب الهی، به توضیح و تفسیر این تعابیر پرداخته اند و مفسران در قرون بعدی به تفصل در خصوص این موضوع سخن رانده اند.

سفارشات در این مورد بقدری پر رنگ است که ممکن است چنین بنظر آید که برحذر داشتن از بی حرمتی تنها در خصوص والدین؛ به فرزندان است و عکس این مطلب از نظر شریعت آسمانی جایگاهی ندارد، اما با نگاهی جامع تر در منابع دینی با روایاتی مواجه می شویم که تامل برانگیزاند. روایاتی که در آنها سخن از حفظ حقوق فرزندان و حرمت فرزندان به میان آمده و گاه این امر بقدری عظیم دانسته شده که هم پای حفظ حریم والدین خوانده شده است. رسولُ اللّه ِ (صلی الله علیه و آله) «یَلزَمُ الوالِدَینِ مِن عُقوقِ الوَلَدِ ما یَلزَمُ الوَلَدَ لَهُما مِن العُقوق. (من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج3، ص483، ح4705) پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله ):همان گونه که فرزند نباید به والدین خود بی احترامی کند، والدین نیز نباید به او بی احترامی کنند» و یا در جایی دیگر آمده:«رسولُ اللّه ِ(صلی الله علیه و آله):أکرِموا أولادَکُم و أحسِنوا آدابَهُم. (عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، ج 1، ص254، ح 11) پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) :به فرزندان خود احترام بگذارید و آنها را نیکو تربیت کنید».
چرایی حفظ حرمت والدین امری واضح و روشن است. پدر و مادر منشا وجودیِ افرادند و از اینرو حقوق زیادی بر گردن فرزندان خود دارند اما آنچه سوال برانگیز و ناپیداست علت تاکید بر حفظ حرمت فرزندان است.

حقوق متقابل فرزندان و والدین

فرزندان از محیطی که در آن رشد یافته اند می آموزند و آنگونه رفتار می نمایند که با ایشان رفتار شده است. از آنجا که بیشترین ارتباط فرزندان با والدینشان است در نتیجه بیشترین تاثیر پذیریشان از اعمال و رفتار پدر و مادرشان می باشد. شاید بدین جهت است که در شریعت آسمانی اسلام تاکید بر حفظ حرمت فرزندان شده است و این تاکید تا بدانجا است که باز دارندگی از بی حرمتی به فرزندان و والدین یکسان دانسته شده است تا جایی که هر آنچه فرزند در ارتباط با پدر و مادر ملزم به مراعات آن است، والدین هم ملزم به رعایت آن در رابطه ی با فرزندانشان هستند.
فرزندی نیک و مودب، حاصل رفتار محترمانه ی پدر و مادری نیکو است. با آنکه احترام گذاردن به فرزندان موضوعی مهم در روند تربیتی آنهاست اما سفارشات بر حفظ حریم فرزندان در مقابل سفارشات بر حفظ حریم والدین بسیار کمرنگ تر می نمایاند. علاوه بر روایات بسیاری که در حفظ حریم والدین نقل شده است همانطور که بیان گردید قرآن کریم نیز به اختصاص بدان پرداخته است آنجا که می فرماید:«وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً؛ (سوره اسرا، آیه23) و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها [حتی] «اف» مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگوی» و این امر را تا بدانجا بالا برده که بعد از سفارش به یکتا پرستی به سفارش در خصوص والدین پرداخته است.
از این کمرنگی تاکیدات دینی بر حفظ حریم فرزندان در مقابل تاکیدات در خصوص والدین ممکن است تعبیر به کم اهمیتی و یا بی اهمیتی این مهم شود اما با نگاهی دقیق و موشکافانه در روابط اجتماعی در خواهیم یافت که اگر این قبیل سفارشات در متون دینی کمتر به چشم می خورد نه به جهت بی اهمیتی و یا کم اهمیتی است بلکه این امر ریشه در نوع روابط حاکم میان افراد دارد. آنچه بطور معمول در اکثر خانواده ها دیده می شود احترام و اکرام به فرزندان و محبت بدیشان است.
والدین پیوسته در تلاشند تا فرزندانی نیکو تربیت نمایند و تا آنجا که ممکن است نیازشان را برآورده سازند. مهرورزی به فرزندان از سوی والدین امری است که در جامعه به وفور دیده می شود. این مهم چیزی است که از سوی بیشتر خانواده ها به خوبی مراعات می شود اما بالعکس احترام و اکرام به والدین و تلاش برای برآوردن نیازهایشان امری است که در میان خانواده ها کمرنگ است و از سوی فرزندان کمتر بدان توجه می شود شاید از اینرو است که در متون دینی سفارشات در خصوص والدین بسی بیشتر از توصیه در خصوص فرزندان است.
جداشدن افراد بطور معمول از والدین در سنین بزرگسالی و توجه به مسئولیتهای جدید و پرداختن به مشغله های روزمره سبب می گردد تا از توجه به آنانکه روزگاری در دامانشان رشد و نمو یافته اند باز بمانند. اما از آنجا که دین؛ عهده دار طرحی برای زندگی است که به موجب آن افراد از سعادت دنیوی و اخروی بهره مند گردند با تاکیدات فراوان پیشوایان دینی سبب می گردد تا فرد دچار غفلت نشود و همواره توجه به آنانکه حقوق بسیاری بر گردنش دارند سرلوحه ی کارهایش قرار گیرد.