چرا امام محمّد باقر را باقرالعلوم می نامند؟

چرا امام محمّد باقر را باقرالعلوم می نامند؟

امام محمّد باقر (علیه السلام)، امام پنجم ما شیعیان و فرزند امام سجاد (ع) و فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) است که بـعـد از پدرش بـه مـقـام امـامـت رسـیـد. نسبت آن حضرت از طرف مادر به امام حسن (ع) و از سوی پدر به امام حسین (ع) میرسد.

ایشان ویژگی و خصایل اخلاقی ارزشمندی داشت و در فـضـایـل انـسـانـی و عـلم و پـارسایی بی نظیر بود، به همین خاطر القابی را به ایشان نسبت داده اند که یکی از معروفترین آنها باقر (باقر العلوم) است اما چرا این لقب را به پنجمین امام شیعیان نسبت داده اند؟ با این بخش از دین و مذهب پلاس وی همراه شوید تا بدانید که چرا امام محمّد باقر را باقرالعلوم می نامند.

باقرالعلوم یعنی چه؟

باقر در لغت به معنی شکافنده و باقر العلوم به معنای شکافنده دانش ها است. بدیهی است این لقب به کسی داده می شود که در تبین و توضیح علوم متفاوت، متبحر و ممتاز باشد.

اولین نفری که امام پنجم ما را باقرالعلوم نامیدند

براساس برخی از روایت ها، این لقب از زبان مبارک پیامبر (ص) جاری شده و ایشان اولین نفری بوده اند که امام را باقر العلوم نامیده اند.

عنه صلی الله علیه و آله ـ أیضا ـ :إنّکَ ستُدرِکُ رجُلاً مِنّی، اسمُه اسْمِی و شَمائلُهُ شَمائلی یَبْقَرُ العِلْمَ بَقْرا .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ـ به جابر ـ فرمود :تو مردی از [خاندان] مرا درک خواهی کرد که نامش نام من، و رفتار و کردارش، رفتار و کردار من است و دانش را تا ژرفایش می شکافد. (بحار الأنوار :46 / 225 / 5)

بر اساس این روایت جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام پنجم ما را باقر العلوم می نامیدند.

به گفتهٔ شیخ کلینی، جابر بن عبدالله انصاری تنها صحابی زندهٔ پیامبر در زمان امام باقر عادت داشت در مسجد نشسته و صدا بزند:یا “باقرالعلم! یا باقرالعلم!” اهل مدینه فکر می کردند جابر عقلش را از دست داده است.

چرا امام پنجم ما شیعیان را باقرالعلوم می نامند؟ بر اساس روایات و احادیث

روایت های فراوانی وجود دارد که چرا این امام بزرگوار را باقرالعلوم نامیده اند که برخی از این روایت ها عبارتند از:

شیخ صدوق (ره) از عمرو بن شمر روایت کرده، که گفت:از جابر بن یزید جعفی سؤال کردم که برای چه امام محمّد باقر (ع) را باقر نامیدند؟

گفت:به علّت آن که یَبْقُرُ عِلْمَ الدِّینِ بَقْرا؛ أی شقّه شقّا و اظهره اظهارا،( شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج‏2، ص 159) می شکافد علم را شکافتنی و آشکار و ظاهر می سازد آن را ظاهرکردنی.

جابر بن عبد اللّه (ره) آن حضرت را در یکی از کوچه ‏های مدینه دید و گفت، ای پسر تو کیستی؟

فرمود:محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن ابی طالب هستم.

جابر گفت:ای پسر به من نگاه کن.

امام (ع) به جابر نگاه کرد.

عرض کرد:سوگند به پروردگار کعبه که این شمایل و خصال رسول خدا(ص) است، ای فرزند، رسول خدایت سلام رساند. امام (ع) در جواب جابر فرمود:مادامی که آسمان و زمین بر جای باشد سلام بر رسول خدای باد، و بر تو باد ای جابر که تبلیغ سلام آن حضرت نمودی، آن‏گاه جابر به آن حضرت عرض کرد:

یا باقر! انت الباقر حقّا، انت الّذی تبقر العلم بقرا.

و علما گفته‏اند:آن حضرت را «باقر» گفتند، سُمِّیَ بِذَلِکَ (باقر) لِتَبَقُّرِهِ فِی الْعِلْمِ- وَ هُوَ تَوَسُّعُهُ. حضرت امام (ع) را باقر نامیده اند، چون دارای علم زیادی بود. (زندگانی حضرت سجاد و امام محمد باقر (ع)، ص 154)

در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است:گفته ‏اند برای هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (ع) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که برای امام باقر (ع). محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سی هزار حدیث پرسش کردم. (سیره معصومان، ج 5، ص 13)

در فصول المهمة آمده است:آن حضرت را بدین لقب می‏خواندند زیرا علوم را می‏شکافت و باز می‏کرد.

در صحاح آمده است:«تبقر، یعنی توسع در علم‏».

در قاموس گفته شده است:محمد بن علی بن حسین را باقر می‏خواندند چون در علم تبحر داشت.

در لسان العرب ذکر شده است:آن حضرت را باقر می‏خواندند چرا که علم را می‏شکافت و به اصل آن پی می‏برد و فروع علم را از آن استنباط می‏کرد و دامنه علوم را می‏شکافت و وسعت می‏داد.

ابن حجر در صواعق می‏نویسد:«او را باقر می‏خواندند و این کلمه از«بقر الارض‏»اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را می‏شکافد و مکنونات آن را آشکار می‏کند. زیرا او نیز گنجینه‏های نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار می‏کرد.»

احادیث مربوط به مقام علمی امام باقر

مقام علمی حضرت باقر علیه السلام آنقدر عظیم و بلندمرتبه است که خیلی از دانشمندان و حتی مخالفان او به این امر اعتراف کرده اند که به نمونه هایی اشاره می شود:

1ـ ابن حجر هیثمی می گوید:«محمد باقر علیه السلام به اندازه ای گنج های پنهان معارف و دانش ها را آشکار ساخته، حقایق و حکمت ها و لطایف دانش ها را بیان کرده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بدسیرت پوشیده نیست و از همین جاست که وی را شکافنده و جامع علوم و برافرازنده پرچم دانش خوانده اند.» (الصواعق المحرقه، قاهره، مکتبه القاهره، دوم، ص 201)

2ـ ابرش کلبی به هشام با اشاره به امام باقر علیه السلام گفت:«اِنَّ هَذا اَعْلَمُ اَهْلِ الْاَرْضِ بِما فِی السَّماءِ وَالْاَرْضِ فَهَذا وَلَدُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله؛ به راستی این مرد (محمد باقر علیه السلام) داناترین مرد روی زمین است نسبت به آنچه در آسمان ها و زمین می باشد. این فرزند رسول خدا صلی الله علیه وآله است.» (بحارالانوار، ج 46، ص 355)

3ـ عبداللَّه بن عطاء مکی می گوید:«من هرگز دانشمندان [اسلامی] را نزد هیچ کس به اندازه مجلس محمد بن علی علیه السلام، [از نظر علمی] حقیر و کوچک ندیدم. من «حکم بن عتیبه» را که در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت امام باقر علیه السلام مانند کودکی در برابر استادش [زانوی ادب بر زمین زده، شیفته او گردیده] بود.» (اعلام الهدایه، ج 7، ص 21.)

و خود حکم بن عتیبه درباره قول خداوند که می فرماید:«اِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمینَ» (حجر، 75) می گوید:«وَاللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِّی مِنْهُمْ؛ ( به خدا سوگند! محمد بن علی (امام باقر علیه السلام) جزو آنهاست.» (کشف الغمه، ص 212)

4. هشام بن عبدالملک با آنکه از دشمنان سرسخت حضرت بود، خطاب به آن حضرت گفت:«لا تَزالُ الْعَرَبُ وَ الْعَجَمُ یسُودُها قُرَیشٌ مادامَ فیهِمْ مِثْلُکَ، تا زمانی که مثل تو [در علم و مقام] وجود داشته باشد، قریش بر عرب و عجم آقایی می کند.» (بحارالانوار، ج 11، ص 88)

5. قتاده بن دعامه بصری، یکی از علمای عامه، خطاب به آن حضرت چنین گفت:«من در محضر فقها و در محضر ابن عباس زیاد نشسته ام؛ ولی هیچ جا قلبم مضطرب نشد، جز زمانی که در محضر شما نشستم.» (فی رحاب ائمه اهل البیت، ج 4، ص 10.)

6ـ شمس الدین محمد بن طولون می گوید:ابوجعفر محمد بن زین العابدین...، ملقب به باقر علیه السلام... عالم و آقا و بزرگوار بود. او را باقر نامیده اند، چون در علم توسعه ایجاد کرد.» (اعلام الهدایه، ج 7، ص 22.)

7ـ محمدبن طلحه شافعی می گوید:«او باقرالعلم و شکافنده علوم است و جامع و نشردهنده و بلندکننده پرچم آن است.» (مطالب السؤول، ص 80؛ کشف الغمه، ج 2، ص 329)

8ـ  ابن ابی الحدید می گوید:«کانَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی... سَیدُ فُقَهاءِ الْحِجازِ وَ مِنْ اِبْنِهِ جَعْفَرٍ تَعَلَّمَ النَّاسُ الْفِقْهَ؛ محمد بن علی علیهما السلام آقای فقهای حجاز بود، و از او و فرزندش، مردم علم فقه را آموختند.» (اعلام الهدایه، ج 7، ص 23)

9. ابن خلکان می گوید:ابوجعفر محمد بن علی... یکی از امامان دوازده گانه است و «کانَ الْباقِرُ عالِماً سَیداً کَبیراً؛ امام باقرعلیه السلام دانشمند و سرور و بزرگوار بوده است.» (اعلام الهدایه، ج 7، ص 24)

شاگردان امام باقر

امام باقر در دوران امامت خود بیشتر در شهر مدینه حضور داشتند و در آن شهر به نشر معارف دینی و ارشاد شیعیان و تربیت شاگردان می پرداخت. ایشان، جنبش علمی وسیعی را به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق (ع) به اوج خود رسید. برخی از شاگردان برجسته مکتب امام باقر عبارتند از:

• محمد بن مسلم
• جابر بن یزید جعفی
• برد الاسکاف
• ثابت ابن ابی صفیه
• بسام بن عبدالله یصرفی