کوه سهند کوه آتشفشانی تبریز + تصاویر

سَهَنْدْ نام قله و رشته کوهی آتشفشانی در جنوب تبریز، شمال مراغه و هشترود، غرب بستان آباد و شرق آذرشهر، عجب شیر و اسکو، در مرکز استان آذربایجان شرقی است. این رشته کوه دارای 17 قله با ارتفاع بیش از 3000 متر است که بلندترین آن ها قله کمال (قوچ گلی داغی) 3707 متر بلندی دارد و مرتفع ترین نقطهٔ استان محسوب می شود که در محدودهٔ شهرستان بستان آباد قرار گرفته است.

 

رشته کوه سهند به دلیل انبوهی گیاهان، چمن زارها، گلزارها و مراتع در آن به عروس کوه های ایران مشهور شده است؛ چراکه سطح تمام مناطق این رشته کوه پوشیده از سبزه است. کوه های کمال، جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش از مهم ترین قلل رشته کوه سهند محسوب می شوند.

در بندهش، زامیادیشت و زادسپرم از کوهی به نام «اسنوند» نام برده می شود که در آذربایجان واقع شده است. در زادسپرم مکان آذرگشسب در این کوه قرار دارد؛ البته شواهد زیادی در رابطه با یکسان بودن سهند و اسنوند وجود ندارد.

 

در دامنه های کوهستان سهند، زیباترین دره های آبرفتی همراه با روستاها، باغ ها و کشتزارها، جلوه هایی شگفت پدیدآورده است.

سهند در باورهای آیینی اسطوره شناسی جایگاه برجسته ای دارد، به نظر برخی از محققان کوه سهند همان کوه اسنوند است که در اوستا آمده و زرتشت در آنجا با الهه آبها گفتگو کرده است.

سهند در زمره کوه های رشته کوه های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و بلندترین قله آن جام نام دارد که 3710 متر ارتفاع دارد. سهند و جام دو قله به هم چسبیده این رشته کوه می باشند. سهند در تمام سال پوشیده از برف است. دامنه های سهند در طول سال پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون است.

 

کوهستان سهند بعد از سبلان یکی از بزرگترین و مهمترین برجستگی های آذربایجان و از معروفترین کوه های آتشفشان خاموش ایران است که در 50 کیلومتری جنوب تبریز و 40 کیلومتری شمال مراغه قرار گرفته است. قله منفرد و آتشفشانی خاموش سهند در میان جلگه آذربایجان قد برافراشته است این کوهستان آتشفشانی خاموش شبیه آرارات و البرز و سبلان بوده خط فاصل بین دو توده خروجی البرز و توده ارمنستان به وجود آمده است.

 

ارتفاع متوسط سهند 1400 تا 2200 متر بوده که در آن بریدگی های سخت، دامنه هائی با شیب تند با تنگه های باریک و رشته کوه ها کشیده شده در موازات یکدیگر به وجود آمده است. در این تنگه های کوهستانی رودخانه های پر آبی به سوی دو آبگیر عمده آذربایجان یعنی دریاچه ارومیه و دره قزل اوزن جریان دارند.

جهت رشته کوه های سهند اکثراً شرقی - غربی است ولی در مجموع کوه های سهند به صورت شعاعی در جهت مساوی کشیده شده اند. حد شرقی سهند، شهرستان هشترود تا دره قزل اوزن و حد غربی آن سواحل شرقی دریاچه ارومیه می باشد.

در منطقه حفاظت شده سهند 156 گونه گیاهی شناسایی شده که 26 گونه آن اندمیک می باشند. تیپ گیاهان ارتفاعات شامل:گون، سیاه گون، کلاه میرحسن، تیپ گیاهان واحد تپه ای شامل گون، قانقال، فرفیون در دامنه های شمال شرقی منطقه که معمولا به عنوان زیستگاه زمستانی مورد استفاده قوچ و میش قرار می گیرد، پراکنده می باشد. سرمای زیاد در طول مدت زمستان و برف زیاد در این کوه مانع رشد درختان و درختچه ها شده ولی تیره های مختلف گیاهی که همگی به صورت علفی پایا و یک ساله هستند ، در مراتع و چمن زارهای سهند به وفور یافت می شود.

گونه های شاخص منطقه حفاظت شده سهند اعم از پستانداران شامل قوچ و میش ارمنی، سیاه گوش، خرس قهوه ای (با جمعیت مناسب)، پلنگ (حضور پلنگ در این منطقه قطعی است)، گربه وحشی، راسو، گرگ و روباه، چندین گونه خفاش و انواع مختلفی از جوندگان نیز در منطقه وجود دارد. بر اساس آخرین سرشماری در سال 1394 جمعیت قوچ و میش در این منطقه بیش از 500 راس برآورد گردیده است.

 

پرندگان از راسته شاهین سانان و از تیره قوشیان شامل عقاب طلایی، کورکور، کرکس، سارگپه، سنقرگندم زار و از تیره شاهینیان دلیجه، لیل و بالابان بوده و از راسته ماکیان و تیره ماکیان می توان به کبک معمولی و چیل، تیهو و بلدرچین اشاره نمود. وجود 185 گونه پرنده بومی و مهاجر ، وجود پستانداران متعدد و گونه های متنوع و نادر گیاهی و آبزی ، دامنه سهند و جلگه های آن را به زیستگاهی مهم برای حیات وحش تبدیل کرده و دیدن هر کدام از این مناظر برای گردشگران جالب و خاطره انگیز است

ناحیه کوهستانی سهند دارای آب و هوای سردسیری است. مقدار بارندگی در این منطقه بین 300 تا 600 میلیمتر در سال می باشد. از نظر تقسیم بندی آب و هوائی، منطقه سهند در ردیف مناطقی است که ارتفاع آنها بیش از 2000 متر است. وجود تابستانهای ملایم و زمستانهای سرد و طولانی از خصوصیات این مناطق می باشد.

 

با توجه به وجود کوهستان آتشفشانی سهند که نوع خاصی از اقلیم را در آذربایجان به وجود آورده است دانشمندان علم هواشناسی د ر مورد اقلیم سهند و قلمرو آن نظراتی چند ابراز داشته اند کوپن koepen دانشمند کلیما تولوژیست اتریشی درون پهنه آذربایجان را در شعاع کوهستان سهند و سبلان کلیمای ( DF ) معین کرده است یعنی آب و هوای بارانی و مرطوب و خیلی سرد که زمستانش طولانی و نیمه خشک است. در این کوهستان جنگل وجو ندارد ولی سراسر آن پوشیده از مراتع عالی و غنی است.

وجود چشمه های متعدد در قله و دامنه های آن که مشهورترین آن ها” قرخ بلاغ ” گوموش بلاغی” ، “پری” و ” گوران بلاغی” است ، طراوت و لطافت را به مراغه ارمغان داده و موجب سیرابی درختان ، باغات و مراتع این شهرستان می شود.

 

کوه سهند با 130 هزار هکتار مراتع ییلاقی علاوه بر سرسبزی دارای گونه های گیاهی خوش خوراک مثل شبدر و یونجه بوده و دامنه های آن مرتع و چراگاه بسیار مناسبی برای دام های دامداران ، ایلات و عشایر منطقه است.

دامداران منطقه و عشایر استان های آذربایجان شرقی و غربی هر سال برای ییلاق گذرانی و تعلیف دام به دامنه های کوه سهند کوچ می کنند.

دامنه های این کوه به علت داشتن گل های فراوان بهترین محل جهت تولید عسل بوده و عسل تولید شده در این منطقه از شهرت ویژه ای برخوردار است.

این ماده زرین، غنی و فوق العاده محصول معجزه آسای زنبورهای عسل است و جایگزین مناسبی برای شکر سفید به شمار می رود. هر چند عسل در تمامی سال موجود می باشد، اما باید دانست که در تابستان و پاییز به عمل می آید و در این موقع از سال از سایر مواقع تازه تر است.

 

فرایند اعجاب انگیز تهیه عسل از چرخش زنبورها به دور گل ها شروع می شود. آنها در همین حال شهد گل ها را در دهان خود جمع می کنند. شهد گل ها با آنزیم مخصوصی که در بزاق دهان زنبور وجود دارد، ترکیب شده و طی یک فرایند شیمیایی تبدیل به عسل می شود. زنبورها، عسل را به داخل کندو می برند و آن را درون حفره ها و دیواره های هر شبکه از کندو ذخیره می کنند. ارتعاشی که از بال زدن های آنها ایجاد می شود، کار تهویه را انجام داده و موجب می شود رطوبت بیش از اندازه آن از بین رفته و آماده مصرف گردد.

سهند در زمره کوه های رشته کوه های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و دهانه قله جام داغی مغرب و شرق بی اندازه پاره شده است و در سمت جنوب سوار بر جلگه مراغه بوده و بعد از قوچ گلی داغ ( 3707 ) از همه بلندتر است. قله جام داغلی در میان مردم به بلندترین قله سهند معروف شده است ولی به تحقیق قله قوچ گلی داغ از تمام قلل سهند بلندتر است . در فاصله 5 کیلومتری جام داغی در روی یک خط کوهستانی و در سمت غرب آن قله سهند به نام هرم داغ قرار گرفته که 3562 متر ارتفاع دارد .

 

معروفترین قلل مرکزی سهند بنام چماقلو داغ ، شکر داغ ، قوچ گلی داغ، یانخ داغ، درویشلر داغی می باشند که دره های با صفای بایندر و شاه یوردی را به وجود آورده اند. چندین قله مرتفع در این منطقه قرار دارد که بلندی 17 قله آن از 3000 متر تجاورز می نماید . از شهر تبریز 8 قله سهند که ارتفاع آنها 3200 متر تجاوز می کند به وضوح و آشکارا دیده می شوند. سلطان داغی در غرب، کریم داغی و لیقوان داغی در شرق و کمال داغی و قوچ گلی در شمال آن قرار گرفته اند.

 

کوه های جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش، کمال از مهم ترین قلل رشته کوه سهند محسوب می شوند.

در بخش شمال شرقی که مشرف به جلگه بستان آباد می باشد قله های قوچ گلی داغی٬ بز داغی٬ حرم داغی٬ متال داغی٬ زری داغی٬ آت داغی٬ جوداغی که به وجود آورنده دره های چینی بلاغ٬ سعید آباد چیچکلو که همین دره ها و قله ها سرچشمه رودهای چینی بلاغ چایی٬ قپان چایی٬ بهادر چایی٬ کلقان چایی می باشند.

 

 

که اکثرا به حوضه آبریز قزل اوزن و در نهایت به دریای خزر می ریزند. بلندترین قله سمت شمال شرق قله قوچ گلی به ارتفاع 3700 متر می باشد. نزدیکترین روستا ها به همین قله ها روستاهای ثمر خزان٬ چینی بلاغ٬ چیچکلو می باشد. در بخش شمالی که مشرف به جلگه لیقوان و تبریز می باشد:

 

گیروداغی٬ شیرشیر داغی٬ دمیرلی داغی٬ شله سرداغی٬ پانیخ داغی که بوجود آورنده دره های توله سر دره سی٬ بارالی دره سی٬ گین دره سی٬ ورودخانه های لیقوان چای٬ توله سر چای٬ بارالی چای که در نهایت به آجی چای تبریز پیوسته به دریاچه ارومیه می ریزند. بزرگترین قله بخش شمالی کوهستان سهند قله گیروه با 3600 متر ارتفاع نزدیک ترین روستا ها و مسیر صعود روستای ثمر خزان و روستای لیقوان می باشد.

 

در بخش شمال غربی که مشرف به جلگه تبریز وشهرستان اسکو می باشد قله سلطان داغی٬ نوروز داغی٬ ارشد داغی٬ سنجر داغی٬ قشنار داغی و زینجاب داغی که بوجود آورنده دره های زینجاب دره سی٬ ارشد چمنی٬ کندوان دره سی٬ آستاری دره سی و رودخانه های کندوان چایی٬ اسکو چایی و زینجاب رود که در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزند. بلند ترین قله شمال غرب سلطان داغی با ارتفاع 3425 متر و نزدیکترین روستاها و مسیر صعود روستای کندوان و عنصرود می باشد.

 

 

در بخش غرب و جنوب غرب که مشرف به جلگه آذرشهر وعجب شیر ومراغه بوده قله های میدان داغی٬ قارمش داغی٬ قوجا داغی٬ نال میخ داغی٬ چماقلو داغی٬ عریان داغی و اولیا داغی که بوجود آورنده دره های گنبه دره سی٬ بهادر دره سی٬ چاخ چاخ یوردی٬ اسفاین دره سی٬ سارم ساخلی یوردی و رودخانه های گنبر چای و توفارقان چای آذرشهر٬ قلعه چای عجب شیر و صوفی چای مراغه می باشد. بزرگترین قله منطقه غرب کوهستان قله میدان داغی با 3405 متر نزدیک ترین روستاها و مسیر صعود روستاهای هرگلان عجب شیر گنبر آذرشهر و یای شهر مراغه٬ کندوان اسکو می باشد.

 

در بخش جنوب که به جلگه مراغه وهشترود مشرف بوده کوه معروف سهند یک کوه با دو قله که جام 3550 وقله سهند 3513متر خود نمایی میکنند. کمی بطرف جنوب شرق کوه آق داغ می باشد جنوب کوه سهند مرتع قیخ بولاغ و شمال آن شاه یوردی ودشت بایندر می باشد. نزدیکترین روستاها ومسیر صعود روستای کورده ده وباتما نقلیچ مراغه وروستای چیچکلو هشترود می باشد.

بخش مرکزی فاقد قله های مرتفع بوده ولی سه دره زیبا وپر آب :

 

شاه یوردی٬ بایندر ده سی و تورپاغلی بستر سه رودخانه مهم کوهستان قرانقوچای٬ مردق چای و صوفی چای می باشد. همین دره های زیبا و فرحناز هسته مرکزی کوهستان بوده که در میان قلل مرتفع همچون نگینی برانگشتر جلوه گر است.

قله سهند وجام/ دوقله ای که دست در گردن هم دارند،با سرهای بر افراشته :برای رسیدن به این قله ها ،پس از رسیدن به شهرستان مراغه، یکی از شهر های استان آذربایجان شرقی با حرکت از حوالی راه آهن بطرف هشترود،که با عبور از روستاهای داش آتان ،مردق،سرگیز ه،میمونق-به” کورده ده می رسیم- جاده آسفالته تا کورده ده ادامه می یابد،که در دو طرف این جاده باغهای گردو،سیب،گیلاس…دیده می شود

 

در انتهای ده پلی کوچک بر روی رودخانه دیده می شود. جاده خاکی از این نقطه شروع می شود که با کمی شیب وسر بالا وسنگلاخی باپیچ وخم های بلند که در ادامه به گردنه می رسد.جاده ای طولانی ار میان تپه ماهورها ودشت بطرف “قیخ بولاغ”می رود ،وسیله نقلیه سواری ومینی بوس …تا دامنه قله ونزدیک چشمه می رود- در مسیر وچشم انداز دشت دامنه” سهند چند کلبه سیمانی وچادر عشایر دیده می شود –صبح که از مراغه حرکت کنی ،حدود ظهر به کنار چشمه قیخ بولاغ وکنار دیوار وجای گاه سیمانی می رسیم .در دامنه ،بطرف شمال که نگاه می کنیم یال وقله های سهند وجام خیلی دور نیستند ،از سمت چپ چشمه واز شیب جنوبی بطرف راه پاکوب وشمال غربی به قله سهند می رسیم .

 

پشت یال دشتی وسیع دیده می شود با ادامه مسیر از روی یال وراهی سنگلاخی بطرف شمال شرقی می رویم ،در بین دو قله یک سنگ قبرسیمانی دیده می شود ،ادامه شیب سر بالایی به قله جام می رسد .در بالای قله میله ای وسنگ چین بزرگی قرار دارد ،داخل یکی از این سنگ چین ها چاهی پر آب دیده می شود – سنگ چین بالای قله برای توقف وشب مانی مناسب است .در شرایط مناسب از چشمه تا قله اول وسپس دوم در حدود 3-4 ساعت طول می کشد . مناظر دور دست از بالا خیلی زیباست از مسیر جنوبی که به قله جام نزدیک تر است وراهی پاکوب دارد ،به طرف پایین وچشمه قیخ بولاغ سرازیر می شویم .برای رسیدن به قله سهند می توان از جاده هشترود به خراجو واحمد آباد که طولانی تر است ،هم استفاده کرد.ضمنا از کورد ده تا مراغه حدود 35 کیلو متر است 

ارتفاعات برف گیر سهند در قسمتی از مرکز فلات آذربایجان یکی از بزرگترین منشا سرچشمه رودخانه های متعددی است که حیات و زندگی روستائی و عشایری را تداوم بخشیده است .

روی هم رفته از کوهستان سهند 19 رودخانه دائمی و 4 رودخانه فصلی سرچشمه می گیرند قسمتی از آب این رودخانه ها از طریق دره قرانقو و رود قزل اوزن به دریای خزر وارد شده و بخشی از آبهای این کوهستان بسوی دریاچه ارومیه جریان دارد. در حوضه آبگیر دریاچه ارومیه این رودخانه ها از سهند سرچشمه گرفته و جریان دارند.

 

1- رودخانه اوجان چای:که از شهرستان بستان آباد از دامنه های شمالی سهند بسوی آجی چا ( تلخه رود ) جریان دارد . این رودخانه دارای حجم سالانه 24 میلیون متر مکعب می باشد .

2- سید آواچائی: که از دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و به آجی چائی می ریزد حجم سالانه این رودخانه 67/9 میلیون متر مکعب می باشد.

3- لیوان چائی ( رودخانه لیقوان ):که از کوههای منطقه لیقوان و سهند شمالی سرچشمه گرفته و از شهرهای باسمنج و تبریز می گذرد حجم سالانه اش 84/20 میلیون متر مکعب است .

4- زین جنابچائی ( رودخانه زینجناب ):که از کوههای شمال غربی سرچشمه می گیرد و پس از سیراب نمودن روستاهای چندی به دریاچه ارومیه می ریزد حجم سالانه آب رودخانه 687/10 میلیون متر مکعب است .

5- اسکو چائی ( رودخانه اسکو ):از جبهه شمال غرب و از دشت زیبای ارشد چمنی سرچشمه گرفته و پس از مشروب کردن اراضی و باغات منطقه دره اسکو به دریاچه ارومیه می ریزد میزان آبدهی سالانه ای 5/6 مبابون متر مکعب است .

6- توفارقان چائی ( رودخانه دهخوارقان پا آذرشهر ):که از قسمتهای غربی سهند سرچشمه گرفته و پس از سیراب کردن اراضی آذرشهر و گوگان به دریاچه ارومیه می ریزد حجم آب سالانه اش 847/31 میلیون متر مکعب است .

7- قالاچائی ( قلعه رود عجب شیر ):که از ارتفاعات جنوب غربی سهند جریان یافته اراضی و باغات عجب شیر و شیشوان را مشروب می سازد و به دریاچه ارومیه می ریزد حجم سالانه اش 929/62 میلیون متر مکعب است .

8- صوفی چائی مراغه: که پر آب ترین و مهمترین رودخانه سهند در شهرستان مراغه است از دامنه های جنوبی سهند جریان یافته شهر مراغه و بناب و روستاهای آن را مشروب می سازد .این رودخانه دارای ماهی قزل آلای فراوانی در سرچشمه ای در دشت بایندر است حجم سالانه آب صوفی چائی 116 میلیون متر مکعب می باشد .

9- موردی چائی : بطول 100 کیلومتر از دامنه های جنوبی سهند و از دره بایندر سرچشمه گرفته روستاهای متعددی را سیراب می سازد سپس از جنوب مراغه و ملکان گذشته به دریاچه ارومیه می ریزد حجم آب سالانه اش 92 میلیون متر مکعب می باشد .

10- لیلان چائی:از دامنه های آق داغ سهند جریان یافته در حوالی میاندوآب و پس از مشروب کردن آبادیهای چندی به رودخانه زرینه رود می ریزد حجم سالانه آب آن 746/62 میلیون متر مکعب است .

11- قرانقوچای:که از دامنه های شرقی سهند سرچشمه گرفته پس از عبور از شهرستان هشترود به رودخانه قزل اوزن در شهرستان میانه وارد می شود که جزو حوزه آبریز دریای خزر است حجم آب سالانه اش 95 میلیون متر مکعب است .

این منطقه اگر چه از نظر فراهم آوری شرایط زیستگاهی برای برخی از گونه های حیات وحش و آبزیان و نیز برخورداری از شرایط بالقوه تفرجگاهی حائز اهمیت فراوانی است ولی ارزش و اعتبار سهند بیشتر به خاطر منابع آب فراوان و وسعت و غنای مراتع آن میباشد.

دامنه رشته کوههای سهند به عنوان بخشی از سلسله جبال البرز در جنوب استان آذربایجانشرقی و شرق دریاچه ارومیه با وسعت 135000 هکتار بین E5445 تا E4922 و N3743 تا N3802 موقعیت منطقه شکار ممنوع سهند را مشخص میکند .

 

منطقه شکار ممنوع سهند از سال1379 به عنوان منطقه شکار ممنوع با هدف حفظ زیستگاه و گونه مهم قوچ و میش ارمنی تحت مدیریت قرار گرفته است .

سهند را بدلیل انبوهی گیاه و چمن و گل و مرتع عروس کوهستانهای ایران میگویند زیرا سطح تمام منطقه کوهستانی پوشیده از گیاه و چمن و گل و مرتع است . سهند در بهار گلزاری بی بدیل است و همچنین در دامنه های کوهستانی سهندو زیباترین دره های آبرفتی همراه با روستاها و باغها و کشتزارها و جلوه های شگفت پدید اورده است و نیز قله های سهند پذیرای تعداد زیادی از کوهنوردان و عاشقان طبیعت میباشد .

در تاریخ 29 تیرماه 1391 یک خرس قهوه ای در دامنه کوه سهند و در منطقه ییلاق «یوردی» توسط عده ای از اهالی کشته شد. این خرس ابتدا توسط سگ های گله مورد حمله قرار گرفت و پس از پناه گرفتن در میان صخره ها، به ضرب گلوله چند تن از افراد محلی کشته شد.

نخستین مشاهده گربه پالاس در شمال غرب کشور در منطقه حفاظت شده سهند.

عاملین شکار دو قوچ و میش وحشی بهمراه اسلحه قاچاق در آذر 1395 دستگیر شدند.