سال ۲۰۲۲ یکی از شگفت‌انگیز‌ترین سال‌های رصد نجومی در کل تاریخ انسان است. با توجه به پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب (JWST)، ستاره‌شناسان بیش از گذشته به اعماق فضا دسترسی پیدا کردند و از کهکشان‌های ۱۳ میلیارد ساله با دقتی بی‌سابقه عکس‌برداری کردند. اما تلسکوپ وب تنها نبود. تلسکوپ‌های فضایی کارآزموده‌ی دیگر مثل تلسکوپ هابل هم به کار خود ادامه دادند و رازهای بیشتری را از جهان آشکار کردند. از سویی دیگر برخی دانشمندان روی زمین از شفق‌های قطبی، طوفان‌های خورشیدی و دیگر عجایب فضایی عکس‌برداری کردند. در این مقاله به حیرت‌آورترین و خیره‌کننده‌ترین عکس‌های فضایی سال ۲۰۲۲ می‌پردازیم.
۱. ستون‌های آفرینش
ستون‌های آفرینش که در فاصله‌ی ۶۵۰۰ سال نوری از زمین قرار دارد، یک محدوده‌ی وسیع از گاز و غبار مجسمه‌مانند در سحابی عقاب است. این ستون‌ها به مدت دهه‌ها شاخصی برای راه شیری بودند اما تصویر جدید تلسکوپ جیمز وب، داده‌های تازه‌ای را از اجرام اسرارآمیز و کهن این سحابی آشکار کرد.
۲. حلقه کیهانی
تلسکوپ فضایی هابل ناسا در حین نگاه کردن به صورت فلکی جنوبی نهر یک جفت کهکشان را در لحظه‌ای صمیمانه شکار کرد. این دو کهکشان که با نام ادغام Arp Madore 417-391 شناخته می‌شوند به آهستگی با یکدیگر ادغام می‌شوند و گرانش، ستاره‌ها را به حلقه‌ای عظیم تبدیل می‌کند.
۳. انفجار خورشیدی
یک جت پلاسمایی ۱/۶ میلیون کیلومتری از خورشید در این تصویر تایم‌لپس حماسی نشان داده شده است. اندرو مک‌کارتی عکاس، این تصویر ترکیبی را با قرار دادن صدها هزار تصویر روی یکدیگر در یک بازه‌ی شش‌ساعته ایجاد کرده است و تکامل متلاطم خروج جرم از تاج خورشیدی را نشان می‌دهد.
۴. چندضلعی‌های عجیب مریخی
دوربین HIRISE ناسا در حین بررسی دامنه‌های بالای مریخی، چشم‌انداز عجیبی را مشاهده کرد: چندضلعی‌های الگووار روی خاک ترک‌خورده که به‌اندازه‌ی چندین کیلومتر کشیده شده بودند. این الگوهای منظم در حین بهار مریخی و با تبدیل یخ به گاز روی سطح درحال ذوب مریخ ظاهر می‌شوند.
۵. چرخ گاری کیهانی
تلسکوپ جیمز وب غبار درخشان کهکشان مارپیچی چرخ گاری را ثبت کرد که در فاصله‌ی ۵۰۰ میلیون سال نوری از زمین قرار دارد. شکل چرخ واگن برجسته‌ی این کهکشان حاصل برخورد کیهانی بین کهکشانی مارپیچی و کهکشانی کوچک‌تر است که در این تصویر آشکار نشده است.
۶. شفق قطبی کمیاب صورتی
شفق‌های قطبی صورتی در ماه نوامبر به دنبال یک طوفان خورشیدی قدرتمند در آسمان نروژ دیده شدند. ذرات خورشیدی به اعماق جو زمین نفوذ کردند و بر اثر برخورد با اتم‌های نیتروژن، نوری صورتی رنگ را منتشر کردند. این تصویر جذاب را مارکوس وارینک، رهبر گروه نورهای شمالی منتشر کرده است.
۷. راز چشم گربه
ستاره‌شناسان بر اساس رصدهای تلسکوپ فضایی هابل (سمت راست) و تلسکوپ‌های دیگر به مدلسازی سحابی مرموز چشم گربه پرداختند (سمت چپ). گروه پژوهشگرها متوجه شدند ساختار حباب‌مانند همپوشا و عجیب این سحابی بر اثر نوسان پرتوهای دوقلوی گاز پرتراکمی به وجود آمده است که به دلیل مرگ یک ستاره در مرکز سحابی به داخل فضا منتشر شدند.
۸. صخره‌های کیهانی
یکی از اولین تصاویر تلسکوپ جیمز وب، چشم‌انداز کیهانی سحابی کارینا بود که در فاصله‌ی ۷۶۰۰ سال نوری از زمین قرار دارد. این چشم‌انداز بر اثر درخشش هزاران ستاره‌ی نوزاد شکل‌گرفته است و یکی از فعال‌ترین مناطق شکل‌گیری ستاره‌ای است که تاکنون کشف شده است.
۹. خورشید لبخند می‌زند
رصدخانه‌ی سولار داینامیکز ناسا در حین رصد خورشید برای طوفان‌های احتمالی، این لبخند شگفت‌انگیز را روی چهره‌ی خورشید مشاهده کرد. این لبخند که به دلیل شکل‌گیری مجموعه‌ای از حفره‌های تاج خورشیدی یا خارجی‌ترین مناطق جو خورشیدی که از آن باد خورشیدی به بیرون می‌زند شکل گرفته است، در میانه‌ی بارش ذرات باردار خورشید به سمت زمین شکار شد.
۱۰. آتش شکارچی
سحابی شعله، منطقه‌ی وسیع گاز و غبار در صورت فلکی شکارچی، در نگاه تلسکوپ آزمایش پت‌فایندر آتاکاما در صحرای شیلی به این صورت ظاهر شده است. این منطقه باوجود ظاهر آتشین، تنها چند ده درجه از صفر مطلق گرم‌تر است.
۱۱. ساعت شنی کیهانی
در این تصویر شگفت‌انگیز، نور از میانه‌ی ابر تاریک L1527 که تقریبا ۴۶۰ سال نوری از زمین فاصله دارد، به شکل ساعتی شنی منتشر شده است. تیم تلسکوپ فضایی جیمز وب این تصویر را در ماه نوامبر منتشر کردند. در مرکز ساعت شنی یک پیش‌ستاره قرار دارد که با خط افقی باریکی پنهان شده است.
۱۲. سحابی حلقه جنوبی
این دو تصویر از سحابی حلقه که توسط تلسکوپ جیمز وب ثبت شده‌اند، چشم‌اندازهای متفاوتی از یک ساختار یکسان را نشان می‌دهند. این سحابی ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. دانشمندان به‌تازگی برای ایجاد این دو تصویر و پی بردن به شرایطی که این بیضی آسمانی رنگارنگ را به وجود آورده است، به بررسی داده‌های جیمز وب پرداختند.
۱۳. کمان ای*، سیاهچاله مرکز راه شیری
تلسکوپ ایونت هرایزن در سالی که گذشت، تصویری از سیاه‌چاله‌ی کلان‌جرم مرکز راه شیری به نام کمان ای* یا Sagittarius A* را تولید کرد. این حلقه‌ی درخشان با جرم ۴ میلیون سیاهچاله در اندازه‌ی جرم خورشیدی، بسیار داغ است.
۱۴. دو کهکشان کهن
دو کهکشان در میدان ژرف تلسکوپ فضایی جیمز وب دیده می‌شوند که بسیار کهن هستند. کهکشان‌های ۱ و ۲ که در تصویر فوق مشخص شده‌اند در مقادیر انتقال به سرخ ۱۰/۵ و ۱۲/۵ قرار دارند و درست چند صد میلیون سال پس از بیگ‌بنگ وجود داشتند. لازم به یادآوری است که نزدیک به ۱۴ میلیارد سال از زمان آغاز جهان می‌گذرد.
۱۵. نمای نزدیک اروپا
فضاپیمای جونوی ناسا این تصویر را از اروپا، قمر مشتری در سپتامبر ۲۰۲۲ ثبت کرده است. این کاوشگر در زمان ثبت این تصویر در ارتفاع تقریبی ۳۵۲ کیلومتری از سطح اروپا قرار داشت و یکی از نزدیک‌ترین نماها را از این قمر اسرارآمیز ثبت کرد.
۱۶. قطب جنوب خورشید
گرچه ماهیت خورشید تا حد زیادی بر همگان آشکار است، مدارپیماری خورشیدی مشترک آژانس فضایی اروپا و ناسا بهترین عکس‌های فضایی موجود را از این ستاره منتشر می‌کنند. این مدارپیما که به تاج خورشیدی نفوذ کرده است، اولین شیء ساخت دست انسان است که توانست یک ستاره را لمس کند. این چشم‌انداز از قطب جنوب خورشید حس لمس خورشید را به مخاطب منتقل می‌کند.
۱۷. حلقه‌های نپتون
تلسکوپ جیمز وب این عکس فضایی از دنیای آبی نپتون را در ماه سپتامبر ثبت کرد. این تصویر نپتون است نه زحل. نپتون هم حلقه‌هایی دارد که در این تصویر فروسرخ ثبت شده‌اند
۱۸. پنج‌گانه استفان
پنج‌تایی اصفهان، گروهی شامل پنج کهکشان است که در آسمان در فاصله‌ای نزدیک به یکدیگر ظاهر می‌شوند. این کهکشان‌ها در واقعیت در فاصله‌ی دوری از یکدیگر قرار دارند اما از زاویه‌ی دید ما در رقصی هماهنگ به نظر می‌رسند. این چشم‌انداز تلسکوپ فضایی جیمز وب، تصویری ترکیبی با بیش از ۱۵۰ میلیون پیکسل است.
۱۹. همپوشانی کهکشانی
تلسکوپ فضایی هابل، عکس فضایی دو کهکشان مارپیچی با فاصله‌ی بیش از یک میلیارد سال نوری از زمین را ثبت کرده است که توهم برخورد را ایجاد کرده‌اند. این کهکشان‌ها در واقع از نظر ظاهری دارای همپوشانی هستند و فضا را شلوغ‌تر از آنچه که هست نشان می‌دهند.
۲۰. سحابی رتیل
سحابی رتیل تاروپودی شامل ستاره‌های در حال تولد و جوان است. نام این سحابی برگرفته از شباهت آن با لانه‌ی رتیل است. این سحابی بزرگ‌ترین پرورشگاه ستاره‌ای در جهان محلی (با فاصله‌ی تقریبی ۱۶۱ هزار سال نوری از زمین) است و تصویر آن توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب در اوایل ماه سپتامبر ثبت شده است.
۲۱. کهکشان فانتوم
زیاد به خاطر خیره‌شدن به این عکس از کهکشان فانتوم در طول موج‌های فروسرخ و نوری گیج نشوید. این عکس فضایی در واقع با استفاده از داده‌های هر دو تلسکوپ جیمز وب و هابل ایجاد شده است. کهکشان فانتوم در فاصله‌ی ۳۲ میلیون سال نوری از زمین قرار دارد و دارای ابرهایی از گاز، غبار و مناطق شکل‌گیری ستاره‌ای است.
۲۲. چشم‌انداز جیمز وب از سیاره مشتری
تلسکوپ جیمز وب تصویری بی‌سابقه را از سیاره‌ی مشتری ثبت کرد. بزرگ‌ترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی به جای ظاهر شدن به شکل مرمری شیری و نارنجی، دارای رنگ آبی رنگین‌کمانی است. اگر با دقت بیشتری به آن نگاه کنید می‌توانید حلقه‌های مشتری را هم ببینید.
۲۳. اولین میدان ژرف تلسکوپ فضایی جیمز وب
اولین تصویر میدان ژرف تلسکوپ فضایی جیمز وب، خوشه‌ای کهکشانی به نام SMACS 0723 را نشان می‌دهد که به لطف لنز گرانشی منابع نوری دوردستی را در جهان آغازین آشکار می‌کند. تلسکوپ جیمز وب از روش لنز گرانشی برای رصد قدیمی‌ترین نورهای جهان استفاده می‌کند.
۲۴. کهکشان‌های درحال ادغام از نگاه دو تلسکوپ
این دو کهکشان در فرآیند یکی شدن هستند. به نقل از آژانس فضایی اروپا، برخورد این دو کهکشان باعث شکل‌گیری رگبار متلاطم تولد ستاره‌ای با سرعت زیاد موسوم به انفجار ستاره‌ای شد. در این فرآیند ستاره‌ها با سرعت بیست برابر ستاره‌های راه شیری متولد می‌شوند.
۲۵. فعالیت آتشفشانی آیو
در این تصویر از نقشه‌بردار شفقی فروسرخ مشتری ناسا، قمر آیوی مشتری مملو از نقاط درخشان است. این نقاط درخشان در واقع نقاط داغ آتشفشانی سطح این قمر هستند که باعث ایجاد شفق قطبی در قسمت بالای مشتری می‌شوند.
۲۶. رشته‌های راه شیری
تصویر موزاییکی تلسکوپ رادیویی MeerKAT در آفریقای جنوبی نزدیک به ۱۰۰۰ رشته‌ی پرتوی کیهانی با طول چند سال نوری را در مرکز راه شیری نشان دادند. این رشته‌ها از چند دهه پیش شناخته شده‌اند اما پژوهشگرها نمی‌دانستند تا این اندازه زیادند.
۲۷. کهن‌ترین ستاره
نقطه‌ی قرمز درخشان در انتهای فلش در این عکس فضایی درواقع، ارندل، ستاره‌ای ۱۳ میلیارد ساله است که ستاره‌شناسان در سال جاری آن را کشف کردند. این ستاره کهن‌ترین ستاره‌ای است که تاکنون شناخته شده و تلسکوپ فضایی هابل آن را رصد کرد. این ستاره به لطف روش لنز گرانشی رصد شد که به آشکارسازی اولین نورهای جهان کمک می‌کند.
۲۸. ستاره‌ای در حال پرواز
ناسا در ۲۵ جولای ۲۰۲۲، چشم‌اندازی جدید از ستاره‌ی متحرک Zeta Ophiuchi را منتشر کرد. اغلب جزئیات این تصویر ترکیبی به لطف داده‌های فروسرخی که تلسکوپ فضایی اسپیتزر در حدود ده سال پیش جمع‌آوری کرد، آشکار شدند.
موج ضربه‌ای به رنگ قرمز، رشته‌های مواد ستاره‌ی سابق به رنگ سبز و ستاره‌ی زتا به رنگ آبی نشان داده شده‌اند. زتا در واقع ستاره‌ای بسیار سنگین و درخشان است که در میان ابری عظیم از گاز و غبار میان‌ستاره‌ای راه خود را طی می‌کند.
۲۹. ماه از نگاه اوریون
فضاپیمای اوریون دومین مانور پرواز در ارتفاع کم خود را در تاریخ ۵ دسامبر انجام داد و به ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری از سطح ماه رسید. این فضاپیما سپس این چشم‌انداز زیبا از ماه و هلال زمین را ثبت کرد.
۳۰. سایه گانیمید بر مشتری
فضاپیمای جونوی ناسا این تصویر را در تاریخ ۲۵ فوریه‌ی ۲۰۲۲ از مشتری ثبت کرد. این تصویر سایه‌ی گانیمید، بزرگ‌ترین قمر مشتری و منظومه‌ی شمسی را بر سطح مشتری نشان می‌دهد.
