گرمایش جهانی، تغییرات اقلیمی، جنگل‌زدایی، حفظ محیط زیست و… واژه‌هایی‌اند که این سال‌ها زیاد در رسانه‌ها می‌شنویم. اغلب آنها نیز اخباری نگران‌کننده از آثار و پیامد‌های مخربی‌اند که ریشه در فعالیت‌های بشر دارند. شاید تصور کنید این مسائل را باید سیاست‌مداران و دولت‌ها حل‌وفصل کنند؛ اما ما نیز می‌توانیم به‌تنهایی نقشی در کاهش این بحران‌ها و حفظ محیط زیست داشته باشیم. چه اینکه علت اصلی بروز آنها نیز همان فعالیت‌های کوچکی است که ظاهرا تأثیری ندارند؛ اما وقتی با میلیاردها فعالیت کوچک دیگر انسان‌ها جمع شوند، اثری عظیم بر جای می‌گذارند. در این مقاله، با روش‌های ساده‌ای که می‌تواند ما را زمین‌دوست‌تر کند آشنا می‌شوید. با ما همراه بمانید.
چطور انسان زمین‌دوست‌تری باشیم؟
زمین‌دوست‌بودن یا حافظ محیط‌زیست شدن شاخ‌ودم ندارد. نیازی نیست حتما جایی ثبت‌نام کنیم یا کار بزرگی انجام بدهیم. کافی است سبک زندگی‌مان را به‌گونه‌ای تغییر دهیم تا آسیب کمتری به محیط‌زیست و زمین وارد کنیم. مشکل اینجاست که خیلی‌ها دوست دارند حافظ محیط‌زیست خود باشند؛ اما نمی‌دانند از کجا شروع کنند. دانشمندان برای سنجش میزان تأثیری که هر فرد روی محیط‌زیست خود بر جای می‌گذارد از مفهومی به‌نام «رد پای کربنی» (Carbon Footprint) استفاده می‌کنند.
در ادامه، در ۴ حوزه مختلف، نشان می‌دهیم چطور با تغییرات کوچک می‌توان زمین‌دوست‌تر بود و رد پای کربنی خود را کاهش داد.
الف. محیط خانه
هرچند خانه‌های مسکونی به‌اندازه کارخانه‌ها و صنایع سنگین آلودگی ایجاد نمی‌کنند، منتها خانه شما جایی است که ساکن یا مالک آن هستید. پس امکان تغییردادنش را به‌گونه‌ای که رد پای کربنی‌تان را کاهش بدهد دارید. کارهای مختلفی هست که می‌توانید انجام بدهید:
۱. تنظیم دستگاه گرمایش و سرمایش خانه
بخش بزرگی از انرژی مصرفی در خانه به دستگاه‌های گرمایش و سرمایش اختصاص دارند. تنطیم درست این دستگاه‌ها نه‌تنها باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود، بلکه به جیبتان هم کمک می‌کند؛ برای مثال، اگر آب گرم مصرفی‌تان خیلی داغ است (طوری که دستتان می‌سوزد یا موقع حمام مجبورید آن را با آب سرد ترکیب کنید) این یعنی دمای دستگاه گرمایش شما بیش‌ازحد زیاد است. می‌توانید آن را کاهش بدهید تا هم دستتان نسوزد، هم طول عمر دستگاه بیشتر شود و هم انرژی کمتری مصرف شود.
۲. استفاده از محصولات پاک‌کننده سازگار با محیط‌زیست
خیلی از محصولات پاک‌کننده، نگهدارنده یا کف‌کننده که برای تمیزکردن درودیوار و سطوح خانه، شستن ظرف‌ها و لباس‌ها و… به کار می‌روند از مواد شیمیایی ساخته شده‌اند که به محیط‌زیست آسیب می‌زنند. در صورت امکان، می‌توانیم هنگام خرید، محصولاتی را انتخاب کنیم که با محیط‌زیست سازگارتر باشند.
۳. معضل دستمال‌توالت
برای تولید ۱ تن دستمال‌توالت، ۱۷ درخت و حدود ۹۰هزار لیتر آب مصرف می‌شود. هر فرد در ۱ سال به‌طور میانگین ۱۰۰ رول دستمال توالت مصرف می‌کند. یک حساب‌وکتاب ساده نشان می‌دهد چه تعداد درخت و چه حجمی از آب برای برآورده‌کردن این نیاز ابتدایی میلیاردها نفر لازم است!
اگر نمی‌توانیم مصرف دستمال‌توالتمان را کاهش دهیم، دست‌کم از دستمال‌هایی خریداری کنیم که از درخت بامبو تهیه شده‌اند. این درخت هر ۲۴ ساعت حدود ۱۰۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. پس استفاده از دستمال‌توالت ساخته‌شده از بامبو به‌مراتب گزینه زمین‌دوست‌تری نسبت به نمونه‌های معمولی است و به حفظ محیط زیست کمک می‌کند.
۴. لامپ‌اضافی خاموش!
شخصیت بابابرقی را حتما می‌شناسید. پیرمردی با لباس و کلاه زرد که نماد شرکت توانیر بود. بابابرقی در اوایل دهه هفتاد پای ثابت تبلیغات و برنامه‌های تلویزیون بود و نقش مهمی در فرهنگ‌سازی مصرف برق داشت. با این حال، هنوز هم آمارها نشان می‌دهند سرانه مصرف برق خانگی در کشور ما ۳ برابر استاندارد جهانی است.
کافی است هر بار هنگام خروج از اتاق خود، لامپ را خاموش کنیم؛ حتی اگر قرار است چند دقیقه دیگر به آنجا برگردیم. همچنین روشن‌کردن تمامی لامپ‌های خانه هنگام حضور مهمان (چلچراغ‌کردن) یا روشن‌بودن تلویزیون هنگام صرف شام با مهمان‌ها که کسی هم حواسش به آن نیست چه ضرورتی دارد؟
کارهای زیادی هست که می‌توانیم برای کاهش مصرف برق در خانه (کاهش تولید گازهای گلخانهای، کاهش ردپای کربنی) انجام دهیم. فقط باید کمی به الگو‌های رفتاری خود توجه کنیم.
ب. زندگی روزمره
در طول روز فعالیت‌های زیادی انجام می‌دهیم؛ کارهایی که به عادت تبدیل شده‌اند. احتمالا برخی از آنها چندان مطابق با اصول حفظ محیط زیست نیستند. با کمی تغییر در رفتارهای روزانه‌مان می‌توانیم تفاوت ایجاد کنیم. از جمله:
۱. همراه‌داشتن بطری آب
خرید آب‌معدنی در بطری‌های پلاستیکی برای خیلی‌ها به عادتی در سفرهای روزانه در شهر تبدیل شده است. این بطری‌ها اغلب به‌درستی بازیافت نمی‌شوند و گاهی سر از اقیانوس‌ها درمی‌آورند؛ بله، اشتباه نخواندید، اقیانوس‌ها! به‌جای خرید آب‌معدنی، می‌توانیم یک بطری فلزی یا پلاستیکی مقاوم را تهیه کنیم و همیشه با خود همراه داشته باشیم. این کار در بلندمدت به جیب ما هم کمک می‌کند؛ خصوصا حالا که آب‌معدنی هم مثل چیزهای دیگر گران شده است.
۲. استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی طبیعی و سازگار با محیط‌زیست
درست مثل محصولات پاک‌کننده خانه، برخی لوازم آرایشی و بهداشتی مانند شامپو، نرم‌کننده، عطر و ادکلن و… حاوی موادی‌اند که ممکن است به محیط‌زیست و تنوع زیستی در آن آسیب بزنند. بهتر است از محصولاتی استفاده کنیم که از مواد طبیعی ساخته شده باشند. مراقب بطری‌های خالی شامپو و سایر لوازم نیز باشیم و آنها را بازیافت کنیم.
۳. استفاده از کاغذهای بازیافت‌شده
هرساله میلیون‌ها درخت به کاغذ تبدیل میشوند؛ کاغذهایی که ما روی آن می‌نویسیم، نقاشی می‌کشیم، بسته‌بندی می‌کنیم و خیلی کارهای دیگر. یکی از مواردی که می‌توانیم در آن تغییر ایجاد کنیم استفاده از کاغذهای بازیافت‌شده در بسته‌بندی هدیه‌هاست. هر سال حدود ۴۲۰میلیون متر مربع مقوا برای مصارف بسته‌بندی تولید می‌شود که اغلب پس از استفاده دور ریخته میشوند.
با کاهش مصرف کاغذ و مقوا و استفاده از کاغذهای بازیافتی کمک بزرگی به حفظ محیط زیست می‌کنیم.
۴. نگاهی به لباس‌های شخصی
چند سال پیش کمتر کسی فکر می‌کرد لباس‌هایی که ما هر روز می‌پوشیم از متهمان ردیف‌اول آلودگی محیط‌زیست باشند؛ اما بررسی‌های جدید چیز دیگری نشان داده‌اند. در این میان، صنعت تولید انبوه لباس بزرگ‌ترین مقصر است؛ چراکه در تیراژ فراوان دوخته و مصرف می‌شود.
در دوخت لباس‌ها، اغلب از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر استفاده می‌شود که برای محیط‌زیست و گونه‌های جانوری زیان‌بار است. بهتر است یک بار دیگر به آیینه نگاهی بیندازیم و لباس‌هایی را که می‌پوشیم با عینک زمین‌دوستی برانداز کنیم. کمتر لباس بخریم و لباس‌هایی را از تولیدکنندگانی بخریم که تعهدات زیست‌محیطی را بیشتر رعایت می‌کنند.
۵. استفاده از نی‌های پلاستیکی ممنوع!
یکی از مواردی که شاید به چشم ما ناچیز بیاید اما آثار زیان‌باری دارد، استفاده پی‌درپی از نی‌های پلاستیکی است. این نی‌های رنگارنگ اغلب پس از استفاده دور ریخته و وارد محیط‌زیست میشوند. نی‌های پلاستیکی شاید ظاهر بی‌آزاری داشته باشند؛ اما برای اغلب موجودات زنده دیگر خطرناک‌اند. با گیرکردن در مجاری تنفسی و غذایی آنها باعث مرگشان میشوند. این بار که به کافه یا رستوران رفتید، لطفا بی‌خیال نی‌های پلاستیکی شوید.
نی‌های پلاستیکی حدود ۲۰۰ سال طول می‌کشد تا تجزیه شوند و در تمام طول این ۲ قرن، به جانوران و محیط‌زیست آسیب می‌زنند.
۶. خرید محصولات تجزیه‌پذیر
برخی محصولات از موادی ساخته شده‌اند که در مواجهه با باکتری‌ها تجزیه میشوند. بهتر است در خریدهای روزانه به‌سراغ آنها بروید. بالاخره هر وسیله‌ای عمری دارد و پس از مدتی استفاده دور انداخته می‌شود. چه بهتر که این محصولات دورریختنی از موادی ساخته شده باشند که پس از مدت کوتاهی تجزیه شوند و از بین بروند.
پ. محیط کار
کارهایی که می‌توانیم برای حفظ محیط زیست انجام بدهیم فقط محدود به زندگی شخصی ما نیست. در محیط کار نیز اقدامات کوچک فراوان اما تأثیرگذاری هست که می‌توان انجام داد:
۱. چاپ کمتر
کارهای اداری همیشه با چاپ‌کردن اسناد و مدارک مختلف همراه‌اند. سعی کنید صرفا زمانی‌که نیازی قطعی برای وجود نسخه چاپی وجود دارد از آن استفاده کنید. خیلی از اسناد و مدارک اداری را می‌توان به‌شکل مجازی نیز منتقل و حتی امضا کرد.
۲. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی
بسته به فاصله خانه‌تان تا محل کار، راه‌های مختلفی برای رفتن به آنجا وجود دارد. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش تولید گازها گلخانهای است. با توجه به زیرساخت‌های محل زندگی، دوچرخه نیز گزینه‌ای مناسبی است.
۳. لامپ اضافی خاموش، این بار در محل کار!
چه‌بسا بسیاری از کارمندان به مصرف برق در محل کار مانند خانه حساسیت نشان ندهند؛ اما محیط کارتان نیز بخشی از محیط زندگی است و مصرف برقِ بیشتر به‌معنای تولید گازهای گلخانه‌ایِ بیشتر خواهد بود. مدیران کسب‌وکارها می‌توانند قواعدی درون‌سازمانی برای کاهش و بهینه‌کردن مصرف برق به کارمندان خود ارائه کنند. البته خودشان باید پیش‌قدم این اقدامات باشند. کارمندان نیز می‌توانند با گفت‌وگو با مدیر و سایر همکاران، شیوه‌هایی برای کاهش مصرف برق و در نتیجه، حفظ محیط زیست پیدا کنند.
۴. کاهش، بازاستفاده، بازیافت
این ۳ اصل شناخته‌شدۀ مدیریت پسماند هستند. کاربست آنها محیط کارتان را زمین‌دوست‌تر می‌کند. یکی از کارها برای اجرای این ۳ اصل، تفکیک زباله‌ها در محل کار است؛ برای مثال، یک سطل برای کاغذها، یک سطل برای پلاستیک‌ها و یک سطل برای شیشه‌های نوشیدنی.
۵. استفاده از ظروف یک‌بارمصرف تجزیه‌پذیر
اگر در محل کار ناهار سرو می‌کنید، بهتر است آن را در ظروف یک‌بارمصرف تجزیه‌پذیر استفاده کنید. این کار مصرف پلاستیک در کسب‌وکارتان را به‌شدت کاهش می‌دهد.
ت. هنگام مسافرت
یکی از بزرگان محیط‌زیست ایران می‌گفت: «سفر ایدئال به طبیعت سفری است که پس از بازگشت، هیچ اثری از حضور شما در آنجا دیده نشود.» هرچند عمل به این توصیه شاید دشوار به نظر برسد؛ اما ممکن است. اگر به سفر می‌روید، برای کاهش ردپای خود در هنگام سفر، چه به طبیعت و چه به سایر شهر‌ها و حتی کشورها، به راهکارهای زیر توجه کنید:
۱. کشیدن پریز برق
وسایل برقی خانه حتی هنگامی که خاموش یا در حالت آماده به کار قرار دارند برق مصرف می‌کنند. اگر برای مدتی قرار است به مسافرت بروید، یادتان نرود پریز آنها را از برق بکشید.
۲. مصرف یا اهدای غذاهای فسادپذیر
قبل از مسافرت، نگاهی به یخچال بیندازید و موادهای غذایی را که تاریخ انقضایشان در حال تمام‌شدن است بررسی کنید. در صورت امکان، آنها را مصرف یا به آشنایان و همسایه‌ها یا نیازمندان واگذار کنید.
۳. کنارگذاشتن وسواس نالازم در هتل
اگر هنگام سفر در هتلی اقامت دارید، درخواست شست‌وشوی دوباره حوله و پتوی اتاق را ندهید؛ مگر آنکه ضروری باشد. هنگام سفارش غذا تعادل را رعایت کنید و طوری سفارش دهید که چیزی اضافه نیاید.
۴. استفاده وسیله مناسب برای سفر
هر وسیله نقلیه مقدار مشخصی گازهای مضر تولید می‌کند. میزان گازهای گلخانهای تولیدشده در یک سفر هوایی به‌مراتب خیلی بیشتر از یک خودرو یا قطار است؛ پس بسته به مقصد خود، وسیله مناسب را انتخاب کنید.
۵. سبک سفر کردن
حمل بار بیشتر به‌معنای مصرف سوخت بیشتر است؛ پس در هنگام سفر، در صورت امکان فقط وسایل ضروری را با خود ببرید.
۶. اصول زیست‌محیطی ذکرشده
حتما در طول مسیر تشنه‌تان خواهد شد؛ پس بازهم بهتر است بطری فلزی‌تان را با خود ببرید تا اینکه بخواهید پس از هر توقف آب‌معدنی بخرید. همچنین، به‌جای استفاده از محصولات بهداشتی یک‌بارمصرف، همان لوازم بهداشتی شخصی‌تان در خانه را به همراه ببرید.
۷. رفتار مناسب با محیط‌زیست
هنگام مسافرت، به برنامه‌هایی که شرکت می‌کنید توجه کنید. برخی از آنها مانند آفرود ممکن است به محیط‌زیست آن منطقه آسیب برسانند.
۸. استفاده از محصولات بومی منطقه
به‌جای سکونت در هتل‌های بین‌المللی یا خریدکردن از برندهای بزرگ که روزبه‌روز در حال گسترش فروشگاه‌های خود در مناطق گردشگرپذیر هستند، از کسب‌وکارهای محلی حمایت و از آنها خرید کنید. بوم‌گردی یکی از سالم‌ترین شیوه‌های گردش در طبیعت است که آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد می‌کند.
شما بگویید
در این مقاله، درباره راهکارهایی برای حفظ محیط زیست با شما صحبت کردیم. قطعا این مقاله کامل نیست و موارد فراوان دیگری را نیز می‌توان به هر بخش از آن افزود. شما در بخش نظرات، روش‌ها و تجربیات و راهکارهای خود را با ما و مخاطبان در میان بگذارید.
