آنچه در ادامه می‌خوانید:
- فتق چیست و چطور ایجاد می‌شود؟
- انواع فتق
- عوامل ایجاد فتق شکم
- علائم فتق شکمی
- درمان فتق شکم
- جلوگیری از فتق
فتق شکم بسیار دردناک بوده و گاهی اوقات کشنده است و به شدت توصیه می‌شود در صورت بروز فتق، تحت نظر پزشک باشید. درمانهای طبیعی بسیاری برای فتق شکم وجود دارند. این درمان ها شامل استفاده از ریشه‌ی زنجبیل، شیرین بیان، آلوئه ورا، فلفل سیاه، دوغ و روغن کرچک و هم چنین تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، تغییرات رژیم غذایی و ورزش می‌باشند.
با اینکه فتق‌ها در اغلب موارد بی‌خطر هستند اما گاهی اوقات می‌توانند سبب ایجاد درد و ناراحتی نیز شوند. در این مطلب از سایت زوم لایف درباره‌ی عوامل رایج و نحوه درمان فتق‌ها توضیح داده‌ایم.
فتق چیست و چطور ایجاد می‌شود؟
فتق شکمی (Hernia) یا باد فتق؛ زمانی به وجود می‌آید که یکی از قسمت‌های داخلی بدن از طریق بخش ضعیف اطراف یک عضله یا بافت به بیرون راه می‌یابد و به شکل یک برآمدگی یا تورم در زیر سطح پوست به نظر می‌رسد. این اتفاق عمدتاً در ناحیه‌ی شکم پدیدار می‌شود، اما ممکن است در قسمت بالایی ران‌ها، ناف و کشاله‌ی ران‌ها نیز دیده شود.
زمانی که پزشکان به وجود فتق شک کردند، مراقبت‌های پزشکی به شدت توصیه می‌شوند؛ اما تعدادی از درمانهای خانگی محبوب نیز مانند برخی تغییرات مشخص سبک زندگی، خطر آن را کاهش می‌دهند.
فتق کجا ایجاد می‌شود؟
هر جایی از بدن که جداره بافت نگه‌دارنده یک اندام ضعیف باشد؛ فتق می‌تواند اتفاق بیافتد. فتق مزمن معولا در ناحیه شکمی رخ می‌دهد، همچنین فتق می‌تواند در ران، ناف و ناحیه کشاله ران دیده شود.
انواع فتق
در حالت عمومی اگر پیش‌رفتگی هرنیا به‌سمت درون بدن باشد فتق داخلی و اگر بیرون‌زدگی احشا به بیرون از بدن صورت گیرد، فتق خارجی نام می‌گیرد.
از دید حفره‌های آناتومیک:
- فتق دماغی یا سربرال: فتق‌های داخلی ثانویه به دلیل رشد تومورها که فورامن اکسیپیتال (فتق لوزه‌ای) یا سوراخ تخم مرغی شکل را اشغال میکند.
- فتق دیسک: جابجایی و بیرون‌زدگی هسته دیسک (pulposus) در کانال اسپینال ستون فقرات گردنی، مهره سینه‌ای، ناحیه کمری یا ستون فقرات است. این فتق نیز یک فتق داخلی است.
- فتق دیافراگمی: یک فتق داخلی بوده که در آن جابجایی و نفوذ احشا شکمی به درون حفره قفسه سینه از راه پرده دیافراگم صورت می‌گیرد. شایع‌ترین نوع آن فتق هیاتال (Hiatal hernia) است که به بیرون زدن معده از حفره شکمی و پس از جابجایی دیافراگم به سمت قفسه سینه و مری گفته می‌شود.
- فتق شکمی یا غر شدن: که بیشترین آمار ابتلا به فتق را شامل شده و از نوع فتق خارجی است و جابجایی و خروج یکی از احشا آزاد یا قابل جابجایی را شامل می‌گردد.
- فتق مغبنی یا هرنی اینگوینال (inguinal hernia): به فتق در ناحیه کانال اینگوینال (بالای کشاله ران) گفته می‌شود. فتق نافی، فتق فمورال، فتق اپی گاستریک و….
عوامل ایجاد فتق شکم
عوامل شایع ایجاد فتق عبارتند از:
- عوامل اکتسابی: مانند سن بالا، وجود بیماری‌هایی مثل آسم و بیماری‌های ضعیف‌کننده، وجود فتق رانی بر روی بروز فتق مغبنی، آوردن فشار به بدن مانند بلند کردن اجسام سنگین (البته این مورد آنقدر که عموم برای آن اهمیت قائلند مهم نیست)
- عوامل ارثی، مادرزادی: مانند نارس به دنیا آمدن کودک، مذکر بودن جنسیت کودک و دررفتگی مادرزادی سراستخوان ران
فتق اینگوینال بسته به آناتومی آن می‌تواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد.
چطور بفهمیم فتق داریم؟
علائم و نشانه‌های فتق می‌تواند شامل توده‌ای بدون درد یا یک بیرون زدگی شدید، حساس و متورم باشد، که قادر نیست به داخل شکم برگردد (یک فتق خفه شونده در زندان). درد شکم یا لگن می‌تواند بخشی از علائم بسیاری از فتق‌ها باشد.
- جاهایی که معمولا در آن فتق ایجاد می‌شود عبارتند از: کشاله ران، ناف و یا محلی که قبلا در آن جراحی انجام شده است.
- تشخیص فتق معمولا ساده است، شما ممکن است یک برآمدکی زیر پوست را احساس کنید. یا ممکن است هنگام بلند کردن اشیاء سنگین، سرفه کردن، زور زدن هنگام دفع ادرار یا اجابت مزاج و یا موقع نشستن یا ایستادن طولانی مدت درد احساس کنید.
- درد ممکن است شدید باشد یا درد خفیفی که در طول روز شدت پیدا کند.
- دردهای شدید و ممتد، قرمزی، فشار، علامت‌هایی هستند که نشان می‌دهند فتق ممکن است گیر کرده یا روبه گانگرن شده باشد. در صورت مشاهده این علایم باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید.
درمان طبیعی فتق شکم
درمانهای طبیعی برای فتق به ترتیب زیر هستند:
1. روغن کرچک
در طول تاریخ از روغن کرچک برای درمان بسیاری از مشکلات شکمی استفاده می‌شده است. این روغن، لایه‌ای نازک روی شکم تشکیل داده، از التهاب جلوگیری کرده و هضم را بهبود می‌دهد. می‌توانید برای کاهش دردهای ناشی از باد فتق، یک ماسک از روغن کرچک تهیه کرده و روی شکم قرار دهید.
2. ژل آلوئه ورا
آلوئه ورا یک ضدالتهاب و تسکین دهنده‌ی طبیعی بوده و اغلب برای افرادی که از درد فتق رنج می‌برند، توصیه می‌شود. می‌توانید هر روز صبح از آن به صورت شربت استفاده کرده یا برای کسب بهترین نتایج، آن را پیش از هر وعده‌ی غذایی بخورید تا احتمال ابتلا به فتق کاهش یابد.
3. استفاده از کیسه یخ
اگر از فتق شکم رنج می‌برید، ممکن است التهابات، قرمزی و درد را در شکم یا کشاله‌ی ران تجربه کرده باشید. شاید کیسه یخ بهترین درمان نباشد، اما می‌توانید آن را مستقیماً روی نواحی مورد نظر بگذارید. کیسه یخ موجب انقباض و کاهش التهاب بدن شده و اغلب اوقات درد و ورم را تسکین می‌دهد.
4. ریشه زنجبیل
مواد بسیار کمی همانند زنجبیل در کاهش درد شکم و تسکین التهاب موثر هستند. می‌توانید این درمان را به شکل مایع وعصاره‌ی غلیظ زنجبیل یا خوردن خام آن استفاده کنید تا درد شکم بهبود یافته و میزان زیادی از آن کاهش یابد. این ماده از معده و مری در مقابل ترشح اسید معده که در صورت فتق بروز میکند، محافظت میکند. می‌توانید از چای زنجبیل نیز برای تسکین درد و التهاب استفاده کنید.
5. شیرین بیان
فتق به مری و بافت شکم آسیب می‌زند. مدت‌هاست که از ریشه‌ی شیرین بیان برای درمان این نواحی بدن استفاده می‌شود. چای شیرین بیان نیز ترمیم و رشد دوباره‌ی بافت‌های آسیب دیده را تسریع کرده وبه دلیل خواص تسکین دهنده‌اش، درد و التهاب را کاهش می‌دهد.
6. کاهش وزن
چاقی خطری بزرگ برای مبتلایان فتق به شمار می‌رود و فرایند درمان را کند میکند. اگر وزن کم کنید، بدنتان تحت فشار فیزیکی کمتری خواهد بود، حالات بدنی‌تان بهبود یافته و علائم باد فتق به طور طبیعی از میان خواهند رفت. باید غذای کمتری در هر وعده‌ی غذایی بخورید تا فشار کمتری روی معده و اسفنکتر باشد.
7. تغییر رژیم غذایی
اگر می‌خواهید فتق را درمان کرده یا از بروز آن جلوگیری کنید، باید از غذاهای به خصوصی اجتناب کنید. اگر دچار یا مستعد فتق شکم هستید، باید از غذاهای تند و اسیدی و غذاهایی که هضمشان دشوار است اجتناب کنید. این غذاها به بافت معده آسیب زده و در فرایند درمان خلال ایجاد می‌کنند.
8. فلفل سیاه
پودر فلفل سیاه فایده‌ای بیشتر از طعم دهی به غذا دارد. فلفل سیاه، دردهای معده را تسکین داده و التهابات روده را کاهش می‌دهد؛ حتی رفلاکس اسید معده را متوقف ساخته و موجب تسریع درمان قسمت‌هایی از بدن می‌شود که با فشار وارد کردن اندام‌ها در حفره‌های موجود در بافت‌ها، به خطر افتاده‌اند.
9. کاهش استرس
یکی از عوامل اصلی بروز فتق شکمی، استرس و اضطراب است. هورمون‌های اضافی استرس می‌توانند اندام‌های بدن را تضعیف کرده و در کل، فشار بیشتری به سوخت و ساز بدن وارد کنند. استرس بر مشکلات معده و رفلاکس اسید آن تاثیرگذار است که این موضوع، خطر ابتلا به فتق را تشدید میکند. فعالیت‌های عمده‌ی کاهش استرس عبارتند از یوگا، مراقبه، طب سوزنی، ماساژ و همچنین استفاده از اسانس‌ها و رایحه درمانی.
10. کاهش فعالیت
یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز فتق، فعالیت‌های فیزیکی شدید یا زور زدن زیاد هنگام بلند کردن وزنه است. اگر در گذشته دچار باد فتق بوده یا اکنون فعالیت‌های شدیدی انجام میدهید، فعالیت‌هایتان را کاهش داده و به منظور بهبود فتق یا جلوگیری از ابتلا به آن، ورزش‌های سبک‌تری را انجام دهید. فشار هنگام ورزش مشابه شرایط یبوست بوده و باعث به وجود آمدن فتق می‌شود؛ پس حتماً به اندازه‌ی کافی مایعات نوشیده و از فیبرها استفاده کنید تا حرکات روده بدون مشکل انجام گیرند.
11. مصرف آب سبزیجات
یکی از ساده‌ترین و موثرترین درمانهای فتق، نوشیدن یک لیوان آب سبزیجات است؛ به خصوص آب هویج، اسفناج، پیاز، کلم بروکلی و کلم پیچ. مواد مغذی فراوان و ماهیت ضد التهابی سبزیجات، فرایند بهبود و درمان را در حفره‌ی شکمی تسریع میکند. افزودن اندکی نمک به آب این سبزیجات، موجب افزایش تاثیرشان می‌شود.
هشدار:
اگر فتق درمان نشود، خون‌رسانی به بخش بیرون‌زده عضو انجام نمی‌شود و جریان خون متوقف می‌شود. امکان دارد سبب انسداد روده همراه با تب، درد شکمی شدید، استفراغ و شوک شود.
جلوگیری از باد فتق
افراد همیشه نمی‌توانند از فتق جلوگیری کنید. برخی از آن‌ها ژنتیکی هستند که نمی‌توانید از آن جلوگیری کنید. فتق مادرزادی دیافراگمی، نقصی در هنگام تولد است. همچنین اگر با عضلاتی ضعیف متولد شوید، ممکن است بعداً در زندگی دچار فتق شوید. می‌توانید شانس ابتلا به برخی از انواع فتق را به وسیله شرایط زیر کنترل کنید:
- سیگار نکشید؛
- وقتی بیمار هستید به پزشک مراجعه کنید تا دچار سرفه‌‌ی مزمن نشوید؛
- وزن ایده آل و سالم را حفظ کنید؛
- در زمان اجابت مزاج یا ادرار کردن فشار زیادی به خود وارد نکنید؛
- در زمان بلند کردن اجسام، روی زانوهای‌تان تکیه کنید و سعی کنید به کمرتان فشار نیاورید؛
- از بلند کردن چیزهای سنگین پرهیز کنید.
حرف پایانی
همانطور که گفته شد، ممکن است فتق همانند جدی‌ترین مشکلات دنیای پزشکی به نظر نرسد؛ اما اگر باد فتق وخیم با جراحی مناسب درمان نشود، خطر بدتر شدن وضعیت و یا حتی مرگ نیز وجود خواهد داشت.
اگر به خودتان فشار می‌آورید و درد ناگهانی فتق شکم را تجربه می‌کنید، توصیه می‌شود هر چه زودتر به یک متخصص مراجعه کنید. این درمانهای خانگی، درمان‌هایی مکمل بوده و در اکثر مواقع به بهبود درمان کمک می‌کنند.
